- Arshat, Aqtóbeden Astanagha qyzmet auystyryp keldiniz. Qazir Aqparat miy­nistrligining bastauymen www.baq.kz joba­syn jýzege asyryp jatqanynyzdy bilemiz. Búl jobanyng maqsaty qanday?
- Búl sayt - elimizdegi býkil aqparat qúraldarynyng basyn biriktiretin ýlken platforma. Búl joba Aqparat jәne baylanys ministri Asqar Júmaghaliyevting bastamasymen jýzege asyp jatyr. Aytuly platformany eki týrli sipattaugha bola­dy: Birinshiden, ol jerde býkil sayttardyng katalogy, yaghny qazaqsha gazet-jurnaldar, telearnalar men radiolar, elektrondy BAQ-tar aidary boyynsha sayttar jinas­tyrylghan. Sol jerde býkil aqparat qúral­darynyng songhy jariyalanymdarymen ta­nysugha mýmkindik bar. Sonday-aq sil­teme jasalghan radio jelilerin tyndaugha bola­-dy. Al «Qazaqstan», «Habar», «El ar­na» jәne «Balapan» arnalaryn tikeley iyn­ternet ar­qyly kóruge mýmkindik jasal­ghan. Ekinshi sipaty, ol - janalyqtar agregaty, toptamasy. Yaghny әrtýrli gazet­terde shyqqan songhy janalyqtar saytta jinastyrylady. Oqyrman www.baq.kz sayty arqyly basqa sayttardy aralamay-aq bir jerden oqy alady. Mәselen, kóptegen sayttargha úyaly telefon arqyly kiru mýmkin emes. Biraq baq.kz sayty arqyly kez kelgen gazetting saytyna qaltafon ar­qyly kiruge bolady.

- Arshat, Aqtóbeden Astanagha qyzmet auystyryp keldiniz. Qazir Aqparat miy­nistrligining bastauymen www.baq.kz joba­syn jýzege asyryp jatqanynyzdy bilemiz. Búl jobanyng maqsaty qanday?
- Búl sayt - elimizdegi býkil aqparat qúraldarynyng basyn biriktiretin ýlken platforma. Búl joba Aqparat jәne baylanys ministri Asqar Júmaghaliyevting bastamasymen jýzege asyp jatyr. Aytuly platformany eki týrli sipattaugha bola­dy: Birinshiden, ol jerde býkil sayttardyng katalogy, yaghny qazaqsha gazet-jurnaldar, telearnalar men radiolar, elektrondy BAQ-tar aidary boyynsha sayttar jinas­tyrylghan. Sol jerde býkil aqparat qúral­darynyng songhy jariyalanymdarymen ta­nysugha mýmkindik bar. Sonday-aq sil­teme jasalghan radio jelilerin tyndaugha bola­-dy. Al «Qazaqstan», «Habar», «El ar­na» jәne «Balapan» arnalaryn tikeley iyn­ternet ar­qyly kóruge mýmkindik jasal­ghan. Ekinshi sipaty, ol - janalyqtar agregaty, toptamasy. Yaghny әrtýrli gazet­terde shyqqan songhy janalyqtar saytta jinastyrylady. Oqyrman www.baq.kz sayty arqyly basqa sayttardy aralamay-aq bir jerden oqy alady. Mәselen, kóptegen sayttargha úyaly telefon arqyly kiru mýmkin emes. Biraq baq.kz sayty arqyly kez kelgen gazetting saytyna qaltafon ar­qyly kiruge bolady.
- Sizdi qazaq internetin qalyp­tas­tyrushylardyng biri retinde kópshilik tanidy. Jalpy, bizde jeke izdeu toraby, poshtalyq jýiening joqtyghy jii aitylady. Maman retinde búl mәselelerding sheshilmeuine ne sebep dep oilaysyz?
- Eng aldymen, kez kelgen nәrseni jasamas búryn oghan súranys boluy kerek. Osy túrghydan alsaq, bizde onday sayttardyng bolmauyna basty sebep - qazaqtildi qol­danushylardyng azdyghy. Býginde qazaqtildi halyq kóbine auylda túrady. Ókinishke qaray, kóptegen auyldargha internet әli de jetken joq. Tipti úyaly telefon opera­torlary da jete qoymaghan. Sondyqtan birinshi kezekte shalghaydaghy auyldy ai­maqtardy damytsaq, qazaqtildi internet qoldanushylary da kóbeyedi. Súranys artqan son, zandy týrde qyzmet týrleri de arta týsedi.
Ekinshiden, qazaq tiline degen nemqú­raylylyq ta salanyng damuyn tejep túr. Bireuler búghan kóp qarjy kerek deydi. Al shyn mәninde, qazaqsha sayttar jasau ýshin kóp qarjynyng qajeti joq. Tek qazaq tilinde ýlken portal jasau ýshin, әriyne, oghan Ýkimet tarapynan qoldau qajet. Óitkeni Ýkimet onyng mazmúnyn qada­ghalaudan bólek, avtorlyq qúqyq siyaqty talaptardyng oryndaluyn qamtamasyz etui tiyis.
- Siz barsyz, Janarbek, Baqytnúr siyaqty IT mamandary bar, eng qyzyghy, qazaqsha internet sizder siyaqty jeke entuziastardyng arqasynda ghana damyp jatqan joq pa? Bәlkim, bәrinizdi qyzmetke tartyp, el mýddesine paydalanu qajet pe?
- Men de óz blogymda qazaq internetin qalay kóteruge bolatynyn jazghan edim. Mening oiym - bәrimizding basymyzdy biriktiretin bir ortalyqtyng qúryluy. Bý­ginde elimizde qanshama qazaqsha sayttar men blogtar bar, biraq shynyn aitu kerek, olardyng kóbi - jeke entuziastardyng ar­qasynda jýzege asyp jatqan jobalar. Siz maghan jeke qoldaumen shyghyp jatqan qanday saytty aita alasyz? Ras, www.abai.kz sayty bar. Al qalghandary she? Búdan týietin oy - qazaq interneti entuzias­tardyng qolynda. Búl arada biz sayt jasau­shylardyng bәrin bir ortalyqqa jinaytyn bolsaq, búl sala kósh ilgeri damyp keter edi. Mәselen, olardyng biri jaqsy sayt jasay­dy, endi biri kodtardy jaqsy týzedi, endi biri piar men iydeologiya jasaugha jaqyn. Egerde Ýkimet tarapynan kómek kórsetilip, bәrimizding basymyz birikse, «mynanday sayt jasandar» dep baghyt berilse, kóp nәr­se ózgerer edi. Mәselen, baq.kz sayty - Aqparat jәne baylanys ministrligining jobasy. Olar búl jobany qazaqsha BAQ-tardy damytu ýshin qolgha aldy. Nege basqa ministrlikterge de osy tektes jobalardy qolgha almasqa?!
- Siz Reseyding «Moy miyr», «Odno­klassniki» siyaqty әleumettik jelilerine úqsatyp, «Kezdesu.kz» jobasyn jýzege asyrdynyz. Búl jobagha jastardyng súranysy qanday?
- Negizinen, búl joba meni moralidyq túrghydan qanaghattandyrady. Búl jobany men ne ýshin jasadym? Áriyne, búl «Moy miyr», «Odnoklassniki» siyaqty iri joba­largha bәsekeles bola almaydy. Sebebi búl jobany jalghyz ózim jasap shyqtym. Búl arada men «múnday nәrseni qazaqsha jasaugha bolady» degendi aitqym keldi. Qazir búl saytqa kóp adam kiredi. Jobanyng iske qosylghanyna bir jyl tolmasa da, onyng 500-den astam qoldanushysy bar. Yaghny múnday sayttargha da súranys joghary. Onda qoghamdyq jelilerge tәn barlyq qyzmet týrleri bar. Ókinishke qaray, tehnikalyq túrghydan oghan tym kóp qoldanushynyng kiruin kótere almaymyz. Server túrghysy­nan naqty mýmkindikterimiz joq.
- Osy kýnge deyin qansha sayt jasa­dynyz? Onyng ishinde qaysylaryn erekshe atap óter ediniz?
- Olardyng naqty sany joq. Mening mamandyghym - sayt jasaushysy emes, turizm mamany. Biraq búl mamandyq bizge, bir jaghynan, kәsip boldy, ekinshi jaghynan, nәsip boldy. Mening basty sayttarym - aqparattyq sayttar, yaghny gazetterge arnal­ghan jobalar. Áu bastan «Aqtóbe» gazetining saytyn jasaushy retinde tanyla bastadym. Jalpy, sol tústa «Aqtóbe» gazeti oblystyq gazetterding arasynda eng birinshi saytyn ashqan basylym edi. Odan keyin «Egemen Qazaqstan» gazetining saytyn biraz ózgertip, joghary dengeyge kótere aldym dep oilay­myn. Songhy jobam - baq.kz. Negizi, aqparat salasynda jasaghan sayttarymdy Aqparat ministrligining basshylyghy erekshe atap ótip, meni qyzmetke shaqyrghan edi.
- Qazir oida jýrgen qanday jobalarynyz bar?
- Býginde nur.kz - Qazaqstandaghy tany­mal portaldardyng biri. Sol siyaqty orys­tarda rumbler, yandex tek izdeu jýiesi ghana emes, ishinde poshtasy da, aqparattyq blogy da, viydeo jәne audio bólimderi de bar ýlken portal. Men de osynday keng auqymda qamtylghan ýlken portal jasaghym keledi. Ol qazaqtyng bas portalyna ainalsa eken deymin. Mening kózim jetkeni - jýzege asyrugha bolmaytyn nәrse joq. Bәrin de jasaugha bolady. Eng bastysy, búghan niyet pen qoldau qajet.
- Alghashqy blogshylardyng biri retinde qazaqsha blogosferanyng qazirgi jay-kýiine qanday bagha beresiz?
- Qazaq blogosferasy 2008 jyly ýlken dýmpumen damyp ketti. Ashat Er­kimbaylardyng enbegi múnda zor. Sol jyl­dary biraz blogtar ashylyp, oqyrmandar jinaldy. Adamdar blogtyng ne ekenin týsine bastady. 2008 jyldan keyin búl baghytta seminarlar men treningter de kóbeydi. Qazirgi ayaq alysy jaman emes. Ashattyng aituynsha, býginde qazaq tilinde 200-den astam blog bar. Qazirgi blogtardy azamattyq jurnalistika dep ataugha to­lyqtay bolady. Jurnalisterding ózderi de blog asha bastady. Búl da quantarlyq jayt.
- Internetti retteytin zannyng qabyl­danuy blogtardyng damuyna keri әser etti me?
- Zang qabyldanar tústa «blog ta BAQ retinde qarastyrylady» degendey oilar boldy. Keybir blogshylar óz blogtaryn jýrgizbey tastady. Mening oiymsha, sol tústa dúrys týsindiru júmystary jýr­gizilmedi. Aqparat az boldy. Qazir onyng eshqanday da kemshiligin kórip túrghan joqpyn. Biraq adamdardy oilandyratyn bir jayt - internette avtorlyq qúqyq turaly jeke zan, ne ereje qabyldansa degen niyet. Yaghny bizding blogtarymyzdy tirkeytin bir ortalyq ashylyp, blog mazmúnyn qorghaugha mýmkindik jasalsa deymiz. Mәselen, kóptegen blogshylardyng jazghan materialdaryn keybir gazetter rúqsatsyz alyp, kóshirip berip jatady. Olar kommersiyalyq negizde búdan aqsha tabady. Al búl - jazghan adamnyng enbegin elemey, aqysyn jeu. Osy túrghydan tiyisti zang qabyldau qajet.
- Ekinshi jaghynan, sizdi sport sholushysy retinde de tanimyz. Búl arada sizding avtorlyq qúqyqtarynyzdyng da búzylghan kezderi boldy ma?
- Kezinde mening qazaq qyzdaryna ar­nalghan arular.kz degen saytym boldy. Búl jobany qyzdar jýrgizip otyrdy. Ol qyzdardyng eshqaysysy jurnalist emes-tin, bireui Semeyde, bireui Atyrauda, endi bireui Almatyda túryp, jobany jýrgizdi. Eng qyzyghy, qyzdardyng jazghan maqalalary men týsirgen suretterin keybir oblystyq gazetter kóshirip jazyp, óz attaryn qoyatyn kezder de bolghan. Áriyne, ol jerde adamnyng avtorlyq qúqy búzylyp, enbegi zaya ketedi. Osynyng saldarynan saytta júmys istep jýrgen qyzdar maqala jazghysy kelmeytin. Yaghny múnday kelensizdikter adamnyng yqylas, niyetine qayau týsiredi.
- Resey preziydentining bastamasymen elde internet tili latyn әrpinen birtindep bas tartyp, kirill әrpine ótip jatyr. Búl ózgeris Qazaqstan internetine qalay әser etui mýmkin? Biz de kirill әrpine ótuge mәjbýr bolamyz ba?
- Tehnikalyq túrghydan aitar bolsaq, men múnday nәrseni qoldamaymyn. Mening oiymsha, búl domen satushylargha ghana paydaly. Onyng ýstine, mәselen, shetelde túratyn qandastarymyz qazaqsha sayttargha kirgisi keledi, biraq onyng kompiuterinde kirill әrpi joq, sonda olar otandyq portaldargha qalay kiredi? Kerisinshe, men qazaq tilining latyn әlipbiyine kóshuin qalaymyn. Óitkeni múnymen biraz mәsele sheshiler edi. Sayt jasaushy retinde ai­tayyn, qazaqsha әripterdi kóp shrifter qamtamasyz etpeydi. Al sayt jasayyn de­sen, búl kóp qiyndyq tughyzady. IT sala­synda júmys isteytin mamandardyng bar­lyghy múny biledi. Sondyqtan latyn әlip­­biyine tezirek kóshken jón siyaqty.
- Týrkiyada 7 jylday oqyp keldiniz. Týrik elinen qanday tәjiriybeni alugha bolady dep oilaysyz?
- Men Týrkiyada 1997-2004 jyldar aralyghynda oqydym. Rasyn aitu kerek, internetting damuy boyynsha olar bizden kóp jyl alda kele jatyr. Onyng bir sebebi - halyqtyng kóptigi. Halyq kóp jerde, bar­lyq sala damidy. Ekinshiden, ol jaqta ekitildilik mәselesi mýldem joq. Bir tilde sóileydi, latyn әlipbiyinde jazady.
- Al óziniz qanday blogtar men sayttardy oqisyz?
- Shyny kerek, aqparat alu ýshin kóbi­ne sheteldik sayttardy oqimyn. Óitkeni ol jaqta aqparat bizden góri tez shyghady. Onyng ýstine, kóbine tehnikalyq sayttardy qaraymyn. Al olardyng kóbi aghylshyn jәne orys tilderinde. Qazaqsha sayttargha kelsek, negizinen, gazetterding resmy sayttaryna kirip túramyn. Sol siyaqty tughan jerim Aqtóbedegi gazet-jurnaldardyng sayt­tarynan eldegi jaghdaydy bilip otyramyn. Tanys blogshylardyng blogtaryna kirip, janalyqtaryn oqimyn. Songhy kezderi jaqsy tanymal bolyp kele jatqan blogtar barshylyq. Óz basym Órken Kenjebekting blogyn oqyp túrudy úsynar edim. Órken jurnalist retinde de, blogger retinde de jaqsy tanylyp keledi. Ashat Erkimbaydyng blogyn jii qaraymyn. Sebebi sol jerden qazaq blogosferasynyng damuyn qadagha­laugha bolady.
Mening oiymsha, 2011 jyly jana jo­balar ashylatyn siyaqty. Jaqynda Award.kz bayqauy ayaqtaldy. Bas jýldeni qazaq tilindegi adebiet.kz sayty jenip aldy. Yaghny aldaghy jyldary әdebiyet, mәdeniyet taqy­rybyndaghy sayttar kóbeyi tiyis. Negizinen, men bir taqyrypta birneshe sayttyng ashylyp, ózara bәseke bolghanyn qalaymyn. Sayt jasaushysy retinde aitarym, qazaqsha sayttardy kóp paydalanyp, mindetti týrde pikir jazyp jýriniz. Osylaysha biz otandyq internetting damuyna óz ýlesimizdi qosa alamyz. Árbir azamattyng sayttardy qol­danushylyq paryzy boluy tiyis.
- Sport jankýieri ekeninizdi bilemiz. Óz kezeginde әrbir futbol komandasy jeke saytymen qamdanyp aluy kerek pe?
- Negizi, Futbol federasiyasynyng reglamentinde múnday mәsele qamtylghan. Yaghny sayttary bolmaghan komandalargha aiyppúl salynady. Biraq atalghan regla­mentte «sayt boluy kerek» dep jazylsa da, federasiya onyng mazmúnyn tekserip jat­qan joq. Múnday sayttarda janalyqtar jii janartylmaydy. Onyng ýstine, kóbining qazaqsha núsqalary joq. Áriyne, federa­siyanyng komandalardy «sayt jasandar» dep mindetteui dúrys. Biraq ony ary qaray qadaghalap otyru qajet. Meninshe, basqa da atqarushy organdar ózderine qarasty mekemelerge osynday mindetter qoysa iygi. Mәselen, Aqparat ministrligi oblystyq, audandyq gazetterge jeke sayttarmen qamdanugha núsqau berse, Bilim ministrligi oqu ordalary men mektepterge osynday shart qoysa jón. Búl iygi bastama óz jemisin berer edi.

Ángimelesken Kәmshat TASBOLAT

«Ayqyn» gazeti