Býgin biz Furanov kóshesining Núrsúltan Nazarbaev kóshesi bolyp ózgerui jәne Ortalyq Aziyadaghy jeke basqa tabynushylyq kuliti jayly sóz qozghaymyz.

Núrgeldi Ábdighaniyúly:

-Ábdirashit agha, óziniz biletindey ótkende Almaty qalasynyng Mәslihaty sheshim shygharyp, Almatydaghy Furmanov kóshesin Núrsúltan Nazarbaev kóshesi dep auystyrdy.

Biraq, búl sensasiya bolmady. Sebebi, kóp júrt onsyz da týptin-týbi búl kóshenin «Nazarbaev kóshesi» bolyp ózgeretinin bildi.

Endi myna bir derekke nazar salynyzshy, búl kóshe «Furmanov» dep atalghanyna túp-tura 61 jyl bolypty. Áldebir Furmanovty 61 jyl úlyqtadyq.

Dәl sol kóshening Núrsúltan Nazarbaev dep ózgertiluin qala túrghyndary men intelegensiya qalaghan kórinedi. Ágәrәky әkim ótirik aitpasa, tap solay. Úsynys bolghan. Mәslihat júrttyng úsynysy shenberinde talqy jasap, sheshim shygharghan. Al siz osyghan senesiz be? Sebebi, siz de, men de bizdegi basqaru sistemasynyng múnday prosessterdi qalay jýzee asyratynyn bilemiz ghoy...

Ábdirashit Bәkirúly:

-Núrgeldijan, Almatydaghy Furmanov kóshesining N.Nazarbaev atyna auystyrylghany turaly aitar bolsaq, әriyne, zang jýzinde ol ýshin kóshe, qala túrghyndary osy bastamany kóteredi. Sodan keyin halyqtyng súranysyn eskerip, qalalyq mәslihat sheshim qabyldap, ony onamastikalyq komiytet bekitedi. Sonymen, halyqtyng ótinishi oryndalghan bolyp shyghady... Men jogharyda «bastama, ótinish», «sheshim» sózderin tyrnaqshagha sanaly týrde almay jazghan sebebim – búl sharanyng dәl osy retpen, yaghny «zandy» týrde jýzege asyrylghanyna esh kýmәn keltirmegendikten dese bolady.

Mәslihattyng zang ayasynda sheshim qabyldaghanyna bek senimdimin. Biraq, qazirgi biylik jýiesining qyr-syryn birshama biletindikten, men ózime «Ol zandylyq qalay jәne qanday maqsatta  oryn aldy?» degen súraqty qoygha mәjbýrmin.

Núrgeldi Ábdighaniyúly:

-Endi osy súraqqa jauap izdep kóreyikshi. Men avtoritarlyq basqarudyng – kulitqa tabynu deytin qasireti jayly aitpaqpyn.

Óziniz biletindey, Núrsúltan Nazarbaevqa Týrkiyanyng tórt qalasynda kóshe berdi. Úzyn-sany Sheshenstan, Tatarstan, Ingushetiya sekildi avtonomdy elderde 10-gha tayau kóshe Núrsúltan Nazarbaev atynda.  Tipti ornatylghan eskertkishter de az emes.

Ásirese, Qazaqstanda Nazarbaev atyndaghy sayabaqtar, mektepter, JOO men múrajaylar aitarlyqtay kóp.

Áriyne, Nazarbaevtyng Tәuelsizdik alghan jyldardaghy atqarghan sharualary jeterlik. Degenmen, biz ótkende sóz etken Robert Mugabe de óz elining tarihynda biylik basyna azattyq ýshin kýresken batyr obrazynda kelgen edi.

Áu basta halyqtyq simpatiyagha ie bolghan basshylardyng avtortarly jýie qalyptastyryp, kulit túlghagha ainalyp ketetine birinshi kezekte Preziydentting ainalasyndaghy top kinәli dep esepteymin.

Ábdirashit Bәkirúly:

-Núrgeldi, esinde me, ótken joly ekeumiz Mugabe turaly pikir almasqanda men saghan «Avtoritarizm tabighatyn zerttep kórseng qaytedi?» degen ótinish aityp edim... Ony aituymnyng sebebi, mine, kóp úzamay-aq kórinis bergenin býgin ózing de kórip otyrsyn. Erterekte men Preziydentting balang kezinde Ukrainada birge oqyghan dosy, partiyasynyng tóraghasy, marqúm Maqsút Nәrikbaevtyng «Ádilet» partiyasynda biraz qyzmet atqardym. Baspasóz konferensiyalaryn úiymdastyru mening mindetim edi. Sonday bir konferensiyada Maqsút agha «Qazirgi biylikti Elbasygha tolyq ótkizip beru kerek» degeni esimde. Ol kisi oiyn bylay týsindirgen bolatyn: «Qazirgi ministrler, әkimder qanday isti qolgha almasyn – barlyghyn «Elbasy tapsyrmasymen,, «Preziydentting núsqauymen» dep bastaydy. Olay bolsa, óz betimen eshqanday әreket etuge qabiletsiz, sonynda óz isterine eshqanday jauapkershiligi joq  ministrlerdin, әkimderding bizge qajeti qansha? Biz ne ýshin olardy orasan zor shyghyn shygharyp ústap otyrmyz? Odan góri barlyq bastama kóteretin, sóitip, barlyq jauapkershiligin óz moyyndaryna artatyn preziydenttik basqarugha tikeley kóshken dúrys emes pe?» degen edi. Sodan beri birshama uaqytty artqa tastadyq. Sol eki arada Preziydent Biylik ókilettigin bólisu turaly jarlyqqa qol qoyyp, әrbir biylik buyndarynyng jauapkershiligin arttyru turaly sheshim qabyldady da! Biraq, soghan qaramastan, bizding biylik halyqpen etene júmys jasap, jana bastamalardy kóterip, memleket quatyn arttyra týsuding ornyna - әli de jaltaqtap, Elbasynyng artyna «tyghyluyn» qoyar emes. Ol ýshin olar ynghayyn tauyp, býginde qartaya bastaghan Elbasynyng «kónilin tabumen» jappay shúghyldanyp jatyr.

Núrgeldi Ábdighaniyúly:

-Ras aitasyz, Búghan sebep te joq emes. Ótken jyly Tәuelsiz Numbeo portaly әlem boyynsha ómir sýru sýru dengeyi men sayahattau ýshin eng arzan jәne eng qymbat 122 memlekettin reytingin jariyalady. Múnda Álemning eng kedey bes memleketining biri – Qazaqstan dep kórsetilgen.

Búl búl ma, qazirding ózinde kýnkóris dengeyi tómendegen. Ortasha eseppen eng tómengi soma 21 myng tengeni qúraydy.

Qazaqstannyng eng dәuletti 50 adamynyng baylyghyn ýsh oblystyng (Aqmola, Jambyl jәne Soltýstik Qazaqstan) ishki ónimimen tenestiruge bolady. Búl elde jarty millionnan astam adam ólmesting kýnin keship otyr.

Jo-joq, milliarderler bizde de bar. Eldegi 50 baydyng basynda Bolat Ótemúratov túr. Onyng 2 400 000 000 dollary bar. Timur Qúlybaev ta ýshtikte. Múnyng barlyghy da sebep...

Ábdirashit Bәkirúly:

-Dúrys, qazir elimizding ekonomikalyq jaghdayy mәz emes. Qazaqstan inflyasiyanyng artuy jaghynan postkenestik elderding aldyna shyqty. Al halyqtang túrmys dengeyi jóninen әlemdegi elderding sonynda qaldy. Ol turaly derekter baspasózde ashyq jariyalanuda. Múnday kezende biylikting bar maqsaty – osynday qiyn kezennen tezirek shyghugha, halyqty otanshyldyqqa bastay otyryp, onyng jaghdayyn shúghyl týzeuge búryluy tiyis edi ghoy. Al, osy – túrmysy tómendegen halyqtyng «ashuly» kezinde ómirge kelgen búl – meyli, Almaty qalasy ýshin bolsa da – «tarihy sheshim» halyq tarapynan birinshiden - jaghympazdyqtyn, ekinshiden − biylikting Elbasyna «jastyq beru» arqyly ózderining әreketsizdigin, әlsizdigin juyp-shangdyng kórinisi dep sanaugha bolatynyn kórsetedi. Múndaghy motivasiya Elbasy mәrtebesin ósiruge, oghan degen halyqtyng shynayy syi-qúrmetin kórsetuge baghyttalmaghany «aq matany qara jippen tikkendey» kózge kórinip-aq túr emes pe?!. Olar osyny nege úqpaydy? Elbasy osy «mәrtebege» sonshalyqty zәru me edi − men olay dep oilamaymyn...IYә, kezinde Maqsút agha óte dәl aitqan eken!

Núrgeldi Ábdighaniyúly:

-Ortalyq Aziyadaghy jeke basqa tabynushylyq derti jayly aitsam orynda bolar. Bayqaghanymyz OA Basshylary neghúrlym biylikte úzaq otyrsa, oghan kulit túlgha retinde tabynushylyq kýsheyedi. Áuel bastaghy halyqtyq simpatiya birte-birte nagativke ainalady eken.

Biz mysaldy alystan emes, Ortalyq Aziyadan izdeymiz ghoy. Ótkende Týrkimenstannan aqpar jetti. Qazirgi Preziydent Gurbanguly Berdimúhamedov búrynghy basshy Saparmúrat Niyazov turaly estelikterdi joyyp, «barlyq týrkimenning atasy» atalyp ketken Niyazovtyng kózi tirisinde qoyylghan eskertkishterdi qúlata bastady. Shataspasam, búl 2007 jyldan bastaldy-au.

1985-2006 jyldary aralyghynda el basqarghan Saparmúrat Niyazovtyng (Týrkimenbasynyn) tiri kezinde oghan Týrkimenstan boyynsha 100-ge juyq eskertkish ornatylghan. Al 2017 jyly Týrkimen júrty «Qúdayday tabynghan» Saparmúrat Niyazovtyng әkesi Atamúratqa qoyylghan eskertkishter joyyldy. Endi mine, 2017-de ol turaly aitugha da bolmaytyn jaghdaygha jetti.

Nemese marqúm Ózbekstannyng liyderi Islam aka Karimovting de komandasy Berdimúhamedov pen Nazarbaevtan kem týspeytin edi.

Búl jaghday bizding elge de tansyq emes. Bizde ainalasy 26 jyldyng ishinde preziydentke arnap 10-gha juyq eskertkish ornatyp, tastan túlgha salugha mashyqtanyp alghanbyz.

Ayta bersek mysal kóp. Úlyqtauyn úlyqtarmyz-au... Biraq, aqyr ayaghynda barlyghy bir ssenariymen ayatalynyn da kózimiz kórdi. Onyng dәleli – keshegi Mugabening taghdyry.

Ábdirashit Bәkirúly:

-Búrynghy zamanda Brejnev qaytys bolghanda, býkil sovet halqy aza tútyp, biz Almatydaghy bir alandy sonyng atyna berip jiberdik. Keyinirek sol Brejnev alanynda qazaq jastary lap kóterilip, últtyq tәuelsizdikting alghashqy shyraghyn jaqty. Ol úlghayyp, aqyr sonynda KSRO-daghy barlyq respublikalar tәuelsizdik alyp shyqty. Endi, mine, sol búrynghy Brejnev alany qalay atalady? «Tәuelsizdik alany» dep atalmay ma?! Ondaghy túrghan alyp monument te «Tәuelsizdik monumenti» dep atalady. Búl − tariyh. Eshkim de tarihtan qútyla almaydy. Eger, biylik Túlghany «túlgha» etkisi kelse, onyng «atynan búryn zatyn» kóterui tiyis, ol − memleketti quatty etu, qazaq últynyng tәuelsizdigin mәngilik etu! Osy jolda onyng halyqpen birge bolghany, barlyq әreketi ashyq, memleketshil bolghany qajet! Ókinishke oray, bizding әkimqaralar Elbasy aitqanday «halyqqa qyzmet etuden» búryn, Elbasynyng aldynda jaqsyattanyp qaludy basshylyqqa alugha ýirengen. Ne ýshin? Oryntaq ýshin be? «Jaman aitpay jaqsy joq» degen − erteng tabighat zanymen, Alla әmirimen ol kisi olay-búlay bolyp jatsa − onda oghan qanday marapat-qúrmet kórsetemiz? «Bәrin de kózi tirisinde jasap qoyyp edik, endi beriletin kóshe de qalmapty» dep auyzdy qúrghaq shóppen sýrtip otyramyz ba? Úyattyng kókesi sonda bolmay ma!

Abai.kz