Áneu bir jyldary baspasóz betinde «Dәstýrding ozyghy bar, tozyghy bar» degen mәtel jii qoldanylatyn. Aqylymyz kesh kiretin júrtpyz ba, qaydam, sol maqal ol zamanda qazaqty jany da, tәni de sau, salauatty da sanaly úrpaq tәrbiyelep shygharatyn ozyq ta ýzdik, salt-dәstýrlerinen aiyru ýshin jii qoldanylghanyn endi-endi ghana úghynyp jýrmiz. Onyng esesine sol kiyeli ýrdisterimizding ornyna qazaqty últsyz-internasionalistikke, kózjúmbay kenesshildikke, әielderi men qyzdaryn erkek syilamaugha, kórgensizdikke tәrbiyeleuge arnalghan meyram, mereke degenning týr-týri bar bolatyn.

KSRO qúlaghan boyda kórshiles, qazaq pen tili bir, dini bir, ýrdis-dәstýrleri úqsas respublikalar sol meyramdardyng «Jenis-kýni», «8 mart-әielder kýni» siyaqty basqa da týrlerinen birden bas tartty.

Kerisinshe, býginde Qazaqstan birynghay qisapsyz meyramdardyn, qysy-jazy, kýndiz-týni ótkiziletinin toy-dumannyng eline ainaldyryldy. Búnyng arjaghynda keybir jogharydaghylardyng halyqtyng oi-sanasyn eng basty әleumettik, memlekettik mәselelerden basqa jaqqa búryp, qaryn toqtyghy men kiyim býtindiginen ózgeni oilaugha qabiletsiz toyshy, dumanshy qara tobyrgha ainaldyru sayasaty jatqanyn ekining biri týsine bermeydi.

Qarap otyrsanyz, myna túrghan Ózbekstanda bir jylda bar bolghany «Tәuelsizdik (mustahilliyk) meyramy», «Qúrban ait», «Nauryz meyramy» siyaqty 3-4 qana memlekettik dengeydegi meyram bar eken. Al Qazaqstanda she? Qazaqstanda bir jylda bolatyn meyramnyng úzyn sany 30-dan asyp jyghylady.

Qayran qazekemning key jaghdayda iske shorqaq bolsa da oy terendigi súmdyq túnghiyq qoy. Onyng «Arsyz júrtqa kýnde meyram, kýnde toy» degen qanatty sózining ózi nege túrady. Ol az bolsa, búl orayda ghúlama shayyr Ábubәkir Kerderi «Pendening bәri armanda, aqymaqtyng ghana múny joq» dep ashy mysqyl tastaydy. Shynynda da biz songhy 26 jylda shet-shek, ynsap-qanaghat degen úghymdardan rabaysyz attap, baryp túrghan danghoy, daraqy, ersi, ýlken-kishisi  jәrkelesh dumanqúmar últqa ainalyp, kórshilerimizding mazaghyna qalghan joqpyz ba dep oilaytyn kýn tudy. Keybir әsire últsýigishterding talaghy tars airylsa da aitayyq, qazaqtardyng «Rojdestvo Hristovo» men 8-Nauryz, yaghni, әielder meyramy kýni degendi әli de memlekettik dәrejede atap ótetinin kýlki qylatyn kórshi ózbek, tәjik, týrkimen júrtshylyghy Qazaqstanda «Valentin kýni» degen azghyndyq meyramdy qazaqtyng úl-qyzdary dýrkiretip ótkizetinin, solardyng telearnalardan kórsetilip jatatynyn kórgende qazaqtar turaly aitqan sózin aitugha da auzyng barmaydy.

IYә, «Valentin kýni» degenning qaydan, qalay, kim oilap tapqany turaly tarihy talay aityldy. Búl meyramsymaq ózining dinin, ata-babasynyng saltyn, ýrdisterin, dәstýrlerin, tilin syilaytyn, az da bolsa últtyq sanasy, últtyq namysy bar, ózin músylmanmyn deytin últ ýshin eng azghyndyq meyram ekeni kórinip-aq túr.

Búl «Valentin kýni» boyynsha sol kýni, sol týni er balalar men qyzdar oiyna kelgenin isteuine bolady degen qaghida Qazaqstanda emin-erkin sayran salady. Bazarlar men kóshelerde gýlsauda, qaghazdan jasalghan jýrek saudasy qazanday qaynaydy. Birin-biri qúttyqtap, qúshaqtasyp, kóshening qaq ortasynda eringe-erin jabysyp sýiisip túrghan qazaq úl-qyzdary. Ony aitasyz-au, qazaqtyng jasy egde tartqan erkekteri men qatyn-qalashtary birin-biri jana kórgendey qauqyldasyp, qúttyqtap jatqanyn kórgende netken sanasyz, namyssyz edik dep óz últynnan ózing bezip ketking keledi eken. Búl týni talay-talay ýrip auyzgha salghanday әli ship-shiyki qyzdarymyz ben úldarymyz tósektes bolyp jatatynyn da jasyrugha bolmaydy. Jogharydaghy «evropizirovannyi», «globalizovannyi», «sivilizovannyy bolamyz» dep úrandatyp jýretin «gorlopan», berjaqtaghy solargha ergen itarshy «krikundardy» qoyshy, sol qyzdar men úldardyng ata-analary qayda qarap otyr deseyshi. Álde 26 jyl ishinde býkil qazaq últsyzdandyru sayasatynyng qúrbanyna ainaldy ma? Biraq, «e-e, memleketinning ózin «búl tek qazaqatyng eli emes, bәrine ortaq el», «orysqa qazaqsha jauap bersen, jauapqa tartylyp, júmystan shygharylasyn» dep, býkil jiyn, mәjilisterin oryssha ótkizetinder basqaryp otyrghanda qazaq bayghústyng ne kinәsi bar?!» deysing taghy da. Áytpese, óz elinde ana tilin,  eng biyik tórge shygharyp biri: «Búl eng әueli ózbek memleketi», dese ekinshisi «Týrkimenstanda eng әueli týrkimen últynyng jaghdayyn jasaugha kónil bólinui kerek» deytin últshyl erler basqaryp otyrghan elderde «Valentin kýni», «Tatiyana kýni» degenderdi toylamaq týgil, ony toylap jýrgenderding ózi jauapqa tartylady. Biz kim boldyq, nege (keshiriniz, kimge) ainalyp baramyz.

Myrzan Kenjebay

Abai.kz