انەۋ ءبىر جىلدارى ءباسپاسوز بەتىندە «ءداستۇردىڭ وزىعى بار، توزىعى بار» دەگەن ماتەل ءجيى قولدانىلاتىن. اقىلىمىز كەش كىرەتىن جۇرتپىز با، قايدام، سول ماقال ول زاماندا قازاقتى جانى دا، ءتانى دە ساۋ، سالاۋاتتى دا سانالى ۇرپاق تاربيەلەپ شىعاراتىن وزىق تا ۇزدىك، سالت-داستۇرلەرىنەن ايىرۋ ءۇشىن ءجيى قولدانىلعانىن ەندى-ەندى عانا ۇعىنىپ ءجۇرمىز. ونىڭ ەسەسىنە سول كيەلى ۇردىستەرىمىزدىڭ ورنىنا قازاقتى ۇلتسىز-ينتەرناتسيوناليستىككە، كوزجۇمباي كەڭەسشىلدىككە، ايەلدەرى مەن قىزدارىن ەركەك سىيلاماۋعا، كورگەنسىزدىككە تاربيەلەۋگە ارنالعان مەيرام، مەرەكە دەگەننىڭ ءتۇر-ءتۇرى بار بولاتىن.

كسرو قۇلاعان بويدا كورشىلەس، قازاق پەن ءتىلى ءبىر، ءدىنى ءبىر، ءۇردىس-داستۇرلەرى ۇقساس رەسپۋبليكالار سول مەيرامداردىڭ «جەڭىس-كۇنى»، «8 مارت-ايەلدەر كۇنى» سياقتى باسقا دا تۇرلەرىنەن بىردەن باس تارتتى.

كەرىسىنشە، بۇگىندە قازاقستان بىرىڭعاي قيساپسىز مەيرامداردىڭ، قىسى-جازى، كۇندىز-ءتۇنى وتكىزىلەتىنىن توي-دۋماننىڭ ەلىنە اينالدىرىلدى. بۇنىڭ ارجاعىندا كەيبىر جوعارىداعىلاردىڭ حالىقتىڭ وي-ساناسىن ەڭ باستى الەۋمەتتىك، مەملەكەتتىك ماسەلەلەردەن باسقا جاققا بۇرىپ، قارىن توقتىعى مەن كيىم بۇتىندىگىنەن وزگەنى ويلاۋعا قابىلەتسىز تويشى، دۋمانشى قارا توبىرعا اينالدىرۋ ساياساتى جاتقانىن ەكىنىڭ ءبىرى تۇسىنە بەرمەيدى.

قاراپ وتىرساڭىز، مىنا تۇرعان وزبەكستاندا ءبىر جىلدا بار بولعانى «تاۋەلسىزدىك (مۋستاحيلليك) مەيرامى»، «قۇربان ايت»، «ناۋرىز مەيرامى» سياقتى 3-4 قانا مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى مەيرام بار ەكەن. ال قازاقستاندا شە؟ قازاقستاندا ءبىر جىلدا بولاتىن مەيرامنىڭ ۇزىن سانى 30-دان اسىپ جىعىلادى.

قايران قازەكەمنىڭ كەي جاعدايدا ىسكە شورقاق بولسا دا وي تەرەڭدىگى سۇمدىق تۇڭعيىق قوي. ونىڭ «ارسىز جۇرتقا كۇندە مەيرام، كۇندە توي» دەگەن قاناتتى ءسوزىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى. ول از بولسا، بۇل ورايدا عۇلاما شايىر ابۋباكىر كەردەرى «پەندەنىڭ ءبارى ارماندا، اقىماقتىڭ عانا مۇڭى جوق» دەپ اششى مىسقىل تاستايدى. شىنىندا دا ءبىز سوڭعى 26 جىلدا شەت-شەك، ىنساپ-قاناعات دەگەن ۇعىمداردان رابايسىز اتتاپ، بارىپ تۇرعان داڭعوي، داراقى، ەرسى، ۇلكەن-كىشىسى  جاركەلەش دۋمانقۇمار ۇلتقا اينالىپ، كورشىلەرىمىزدىڭ مازاعىنا قالعان جوقپىز با دەپ ويلايتىن كۇن تۋدى. كەيبىر اسىرە ۇلتسۇيگىشتەردىڭ تالاعى تارس ايرىلسا دا ايتايىق، قازاقتاردىڭ «روجدەستۆو حريستوۆو» مەن 8-ناۋرىز، ياعني، ايەلدەر مەيرامى كۇنى دەگەندى ءالى دە مەملەكەتتىك دارەجەدە اتاپ وتەتىنىن كۇلكى قىلاتىن كورشى وزبەك، تاجىك، تۇركىمەن جۇرتشىلىعى قازاقستاندا «ۆالەنتين كۇنى» دەگەن ازعىندىق مەيرامدى قازاقتىڭ ۇل-قىزدارى دۇركىرەتىپ وتكىزەتىنىن، سولاردىڭ تەلەارنالاردان كورسەتىلىپ جاتاتىنىن كورگەندە قازاقتار تۋرالى ايتقان ءسوزىن ايتۋعا دا اۋزىڭ بارمايدى.

ءيا، «ۆالەنتين كۇنى» دەگەننىڭ قايدان، قالاي، كىم ويلاپ تاپقانى تۋرالى تاريحى تالاي ايتىلدى. بۇل مەيرامسىماق ءوزىنىڭ ءدىنىن، اتا-باباسىنىڭ سالتىن، ۇردىستەرىن، داستۇرلەرىن، ءتىلىن سىيلايتىن، از دا بولسا ۇلتتىق ساناسى، ۇلتتىق نامىسى بار، ءوزىن مۇسىلمانمىن دەيتىن ۇلت ءۇشىن ەڭ ازعىندىق مەيرام ەكەنى كورىنىپ-اق تۇر.

بۇل «ۆالەنتين كۇنى» بويىنشا سول كۇنى، سول ءتۇنى ەر بالالار مەن قىزدار ويىنا كەلگەنىن ىستەۋىنە بولادى دەگەن قاعيدا قازاقستاندا ەمىن-ەركىن سايران سالادى. بازارلار مەن كوشەلەردە گۇلساۋدا، قاعازدان جاسالعان جۇرەك ساۋداسى قازانداي قاينايدى. ءبىرىن-ءبىرى قۇتتىقتاپ، قۇشاقتاسىپ، كوشەنىڭ قاق ورتاسىندا ەرىنگە-ەرىن جابىسىپ ءسۇيىسىپ تۇرعان قازاق ۇل-قىزدارى. ونى ايتاسىز-اۋ، قازاقتىڭ جاسى ەگدە تارتقان ەركەكتەرى مەن قاتىن-قالاشتارى ءبىرىن-ءبىرى جاڭا كورگەندەي قاۋقىلداسىپ، قۇتتىقتاپ جاتقانىن كورگەندە نەتكەن ساناسىز، نامىسسىز ەدىك دەپ ءوز ۇلتىڭنان ءوزىڭ بەزىپ كەتكىڭ كەلەدى ەكەن. بۇل ءتۇنى تالاي-تالاي ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي ءالى ءشىپ-شيكى قىزدارىمىز بەن ۇلدارىمىز توسەكتەس بولىپ جاتاتىنىن دا جاسىرۋعا بولمايدى. جوعارىداعى «ەۆروپيزيروۆاننىي»، «گلوباليزوۆاننىي»، «تسيۆيليزوۆاننىي بولامىز» دەپ ۇرانداتىپ جۇرەتىن «گورلوپان»، بەرجاقتاعى سولارعا ەرگەن يتارشى «كريكۋنداردى» قويشى، سول قىزدار مەن ۇلداردىڭ اتا-انالارى قايدا قاراپ وتىر دەسەيشى. الدە 26 جىل ىشىندە بۇكىل قازاق ۇلتسىزداندىرۋ ساياساتىنىڭ قۇربانىنا اينالدى ما؟ بىراق، «ە-ە، مەملەكەتىڭنىڭ ءوزىن «بۇل تەك قازاقاتىڭ ەلى ەمەس، بارىنە ورتاق ەل»، «ورىسقا قازاقشا جاۋاپ بەرسەڭ، جاۋاپقا تارتىلىپ، جۇمىستان شىعارىلاسىڭ» دەپ، بۇكىل جيىن، ماجىلىستەرىن ورىسشا وتكىزەتىندەر باسقارىپ وتىرعاندا قازاق بايعۇستىڭ نە كىناسى بار؟!» دەيسىڭ تاعى دا. ايتپەسە، ءوز ەلىندە انا ءتىلىن،  ەڭ بيىك تورگە شىعارىپ ءبىرى: «بۇل ەڭ اۋەلى وزبەك مەملەكەتى»، دەسە ەكىنشىسى «تۇركىمەنستاندا ەڭ اۋەلى تۇركىمەن ۇلتىنىڭ جاعدايىن جاساۋعا كوڭىل ءبولىنۋى كەرەك» دەيتىن ۇلتشىل ەرلەر باسقارىپ وتىرعان ەلدەردە «ۆالەنتين كۇنى»، «تاتيانا كۇنى» دەگەندەردى تويلاماق تۇگىل، ونى تويلاپ جۇرگەندەردىڭ ءوزى جاۋاپقا تارتىلادى. ءبىز كىم بولدىق، نەگە (كەشىرىڭىز، كىمگە) اينالىپ بارامىز.

مىرزان كەنجەباي

Abai.kz