Býgingi tanda eki memlekette bólinip-jarylyp qalghan aghayyndardy, әsirese Qytay Halyq Respublikasyna baryp, Qazaqstandaghy otbasyna orala almay otyrghan qazaqtardy bir-birine qosudyng jalghyz joly bar.

Ol – Qazaqstan Respublikasy azamattarynyng shetelderde túratyn etnikalyq qazaqtardyng arasynan tuystaryn Qazaqstan Respublikasyna otbasyn biriktiru maqsatynda qonystandyru ýshin shaqyru.

2015 jyly «Qazaqstan Respublikasynyng keybir zannamalyq aktilerine halyqtyng júmyspen qamtyluy jәne kósh-qon mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» Qazaqstan Respublikasy Zanynyng jobasy Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Mәjilisinde talqylanghan kezde mening eng bir tabandap otyryp Zangha kirgizgen janalyghym – osy «Kóshi-qon shaqyrtuy» turaly bap bolatyn.

Naqtylap aitar bolsaq, Qazaqstan Respublikasynyng «Halyqtyng kóshi-qony turaly» (2011 jylghy 22 shildedegi №477-IV) Zanynyng «Jergilikti atqarushy organdardyng qúzyreti» degen 15-babyna janadan «QAZAQSTAN RESPUBLIKASY AZAMATTARYNYNG ShETELDERDE TÚRATYN ETNIKALYQ QAZAQTARDYNG ARASYNAN TUYSTARYN QAZAQSTAN RESPUBLIKASYNA OTBASYN BIRIKTIRU MAQSATYNDA QONYSTANDYRU ÝShIN ShAQYRULARYN HALYQTYNG KÓShI-QONY MÁSELELERI JÓNINDEGI UÁKILETTI ORGAN AYQYNDAYTYN TÁRTIPPEN QARAYDY JÁNE KUÁLANDYRADY;»-dep 13-1- tarmaq qostyrdym.

Búl shaqyrtu Qazaqstan Respublikasynyng búrynghy Densaulyq saqtau jәne әleumettik damu ministrligi qaghidatyn jasap, 2016 jylghy 13 qantardaghy №13 búiryghymen bekitti. Ol Búiryq Qazaqstan Respublikasynyng Ádilet ministrliginde 2016 jyly 11 aqpanda №13054 bolyp tirkeldi.

Áriyne, talqylau barysynda búl tarmaqtyng Zang jobasyna enuin qos qoldap qoldaghan, tikeley yqpal etken deputat Núrtay Saliyhúly Sabiliyanovtyn, Meruert Aytqajyqyzy Qazbekovanyn jәne Júmys tobynyng jetekshisi Gýlnar Sýleymenqyzy Seytmaghanbetova hanymnyng enbegin erekshe atap ótkim keledi.

Atalghan bap Qazaqstan Respublikasynyng «Halyqtyng kóshi-qony turaly» Zanyna kirgizilip, 2016 jyldyng birinshi qantarynan beri atqarylyp keledi. Búl turaly Elbasy Zangha qol qoya salysymen «ZANG TÝZELDI QANDASYM, SEN DE TÝZEL» (http://abai.kz/post/42726 ) atty maqala jazyp, egjey-tegjeli týsindirgem. Biraq, elegen eshkim bolghan joq.

Elemeuding de óz sebebi bar. Óitkeni, Qytayda túratyn qandastarymyzdy búryn Oqugha nemese tuysshylau jolymen shaqyrtyp kelgenbiz. Qytay jaghy ayaq astynan múnday shaqyrtulardyng bәrin laqtyryp tastap, bir parsha hat jazyp Qazpochtadan jibere salsaq boldy, tuystarymyzdyng qolyna shetelge shyghu Tólqújatyn ústata qoyatyn kendik tanyta qaldy.

«Sayasaty túraqsyz, qiytúrqysy kóp Qytay Eli bir kýni búl tәrtipten jalt bere qalsa, tuys-tughanymyzdy qalay shaqyrtamyz?!» - degen oy meni osy bapty Zangha qostyrugha,  sóitip «Kóshi-qon shaqyrtuyn» týbegeyli zandastyrugha iytermelegen edi.

Mine, sodan beri eki jyl óte shyqty. Qytaydaghy qazaqtar adam tózgisiz qysym men qinaulargha úshyray bastady. Otbasymen kóship kelip, arghy betke ketken aghayyndar qaytyp orala almay qaldy. «Qytay qazaghyn qútqaramyz!», «Bólingen-jarylghan otbasylardy bir-birine qosamyz!!»-dep, aighaylap jýrgen jigitterge osynday zandy mýmkindikting bar ekenin aityp, týsindirip edim, olardyng ony oryndaugha óresi jetpedi.

Endi, mine, sol bólinip-jarylyp qalghan qandastarymyzgha osy «Kóshi-qon shaqyrtuy» es qatayyn dep túr. Shyny kerek, Qytayda otyrghan qazaqtardy ýiirine qosudyng osydan ózge Zandy joly joq!

Jaqynda esimin «Gýliy» dep tanystyrghan bir qaryndas Almatydan telefon shalyp, ózining Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghyn alghanyn, Qytaydan tirkeuin óshirgenin, óz tirkeuining Astana qalasynda ekenin, biraq Qaramay qalasynda túratyn eki kishkene (9 jәne 6 jastaghy) úlyn Qytay jaghy jibermey otyrghanyn aityp, zar eniredi.

«Halyqtyng kóshi-qony turaly» Zanynda osynday mýmkindikting bar ekenin, ol shaqyrtudy әli eshkim jasata qoymaghanyn aityp em, myng bolghyr Omarqan Gýliy qaryndasym sol shaqyrtudy ózi bastap jasaugha birden kelise ketkeni.

Astanagha úshyp keldi de, Zannyng tiyisti babyn qolyna aldy da, Astana qalalyq Júmyspen qamtudy ýilestiru jәne әleumettik baghdarlamar basqarmasynyng kóshi-qon bólimine baryp, eki balasyna óz atynan «Kóshi-qon shaqyrtuyn» jasatudy bastap kep ketti...

Eki aptada shaqyrtu tolyq ólshemmen bitip, Gýliyding qolyna tiydi.

«Kóshi-qon shaqyrtuynyn» jalpy jasalu barysy bylay:

Eger Siz Qytay Halyq Respublikasynda túratyn tuysynyzdy shaqyrmaqshy bolsanyz:

1.Óziniz túrghan oblystyng Júmyspen qamtudy ýilestiru jәne әleumettik baghdarlamar basqarmasynyng kóshi-qon bólimine baryp, sheteldegi tuysynyzdy shaqyrtyp alu turaly ótinish jazasyz;

2.Júmyspen qamtudy ýilestiru mekemesining bastyghy ótinishinizdi qabyldap, tiyisti shaqyru kesteni toltyryp, kuәlandyryp, qolyn qoyyp, peshetin basyp beredi;

3.Siz ol shaqyrtudy qay memleketke jibermek bolsanyz, sol elding memlekettik tiline audartyp, notoriustan ótkizesiz;

4.Notoriustan ótken sharyrtudy Qazaqstan Respublikasynyng Syrtqy ister ministrligi Konsuldyq qyzmet departamentine aparyp, Júmyspen qamtudy ýilestiru mekemesi basshysynyng qoly men peshetin rastatasyz;

5.Konsuldyqtan ótken shaqyrtudy Qazaqstandaghy Qytay Halyq Respublikasynyng Elshiligine aparyp, Syrtqy ister ministrligi Konsuldyq qyzmet departamenti diyrektorynyng qoly men peshetin rastatyp, apostili (basqa memlekette paydalanylatyn keybir qújattar ýshin arnayy basylatyn shtamp) qoydyrasyz.

Osy basqyshtardan ótip, memleketke uәkildik etetin qúzyrly mekemelerding tanbasymen rastalghan shaqyrtudy eshbir mekemening keri qaytarugha qúqyghy joq. Sebebi, Zanda aitylghan azamattardyng otbasyn biriktiru qúqyghy – «Adam qúqyqtarynyng jalpygha birdey deklarasiyasymen» (http://adilet.zan.kz/kaz/docs/O4800000001#z0) bekitilgen. Atalghan Deklarasiya Birikken Últtar Úiymy Bas Assambleyasynyng rezolusiyasymen 1948 jylghy 10 jeltoqsanda №217 A (III) qabyldanghan. Sonday-aq, Birikken Últtar Úiymyna mýshe meleketterding bәri búl Deklarasiyagha qol qoyghan!

Aytpaqshy, Shaqyrtu jasatqan kezde Zannamadaghy «TUYSTARYN» degen sózge bola, tegi bir tuystardy shaqyrtumen ghana shekteluge bolmaydy!

Tuys sózining ayasyna әken, sheshen, aghan, inin, әpken, qaryndasyn, naghashyn, jiyenin, bólen, әkenning aghasy, әkenning inisi (kishi әken) әkenning apayy, әkenning qaryndasy, óz balalaryn, әielin, qayyn júrtyn, qúda-jegjatyn – bәri qamtylady.

Qysqasy, «Qazaq – qargha tamyrly» halyq. Súrasa qalsan, qoynynda jatqan qatynyng qaryn bóleng bolyp shyghady.

Sondyqtan,  Júmyspen qamtudy ýilestiru jәne әleumettik baghdarlamar basqarmasynyng qyzmetkerleri tuysyn shaqyrtugha kelgen aghayyngha shekteu qoymauy kerek!

Qúrmetti aghayyndar!

Atalghan «Kóshi-qon shaqyrtuynyn» Omarqan Gýly qaryndasym jasatqan núsqasynyng kóshirmesin osy maqalama qosa berip otyrmyn. Shaqyrtu eki paraqtan (tórt betten) túrady. Bәriniz osy bir ýlgini saqtay otyryp, jogharydaghy tәrtippen, tek óz qoldarynyzben jasatynyzdar!

Býkil dýnie jýzinde taryday shashyrap jýrgen qazaqtardyng basyn Úly Dala Elinde qosugha nәsәp ete gór, Alla!

Auyt Múqiybek

05.04.2018

Astana

Abai.kz