Bazargha barsanyz boldy әr qazaqtyn: «kitayskiy me?» degen súraghyna, «tureskiy» dep jauap berip jatqanyn kóresiz. Aq kónil tútynushy tútylyp, ailasyn asyrghan satushy qútylyp ketedi. Al «otandyq ónim alugha nege barmaysyz?» dep súraq qoyynyzshy, «Qoy, qúrysyn, baghasy uday ghoy» dep shyghady. Dialogtardyng auysyp ketkenin bayqadynyz ba? Qalay?

Qazaqstan – memleket, respublika, Otan. Endeshe onyng ishki naryghy ishinde ómir sýrip jatqan halyqtyng jaghdayyna qaray ómir sýrui kerek. Shet elge qanday bagha qoyyp satsanyz da óziniz biliniz, biraq el ishindegi belgili bir bagha nemese jýie boluy kerek.

Memleket otandyq ónimdi jasap otyrghan kәsipkerlerge qoldau jasau kerek. Óitkeni bara-bara últtyq oily ónimder men otandyq zattardy tek qaltasynda aqshasy barlar ghana satyp alatyn bolady. Mәselen elimizde brendke ainalyp ýlgergen teri búiymdaryn óndiretin dýkender, ayaq-kiyim ónimderi, zergerlik syndy naryq bar. Ol naryqqa kirip ketseniz, baghasy shynymen qymbat. Halyqtyng jaghday kótere bermeydi. Olar zattary ótui ýshin júldyzdargha aqsha berip olardyng baghasyn arttyrady. «Qayrat Núrtas taghyp jýrgen saghatty nege almasqa?!» degen oy qalyptassa eken deydi. Qúday-au, elding bәri Qayrat sekildi aqsha taba alatyn bolsa bayaghyda alatyn edi ghoy. Biraq jaghday oghan jetkizip otyrghan joq. Áriyne әrbir adam enbektenip, jaqsy aqsha tabuy kerek. Degenmen jaqsy aqsha tabu manyzdy qúndylyq emes, manyzdysy otandyq ónimderding jappay el ishine tarap, qoldanysqa enui emes pe?! Ol ýshin ne isteu kerek? Memleketten qanday kómek kerek?

Jeke kәsibin dóngeletip otyrghan kәsipker ýshin birneshe qiyndyq bar:
- Jalgha alyp otyrghan orny shamamen aiyna kem degende 200-300 myng tenge bolady;

- Material alugha ketetin aqshasyn da esepteu kerek;

- Salyq tóleydi: (salyqtyng týri kóp)

- Eger investor arqyly aqsha tauyp otyrghan bola, 20/80 payyzdyq ýlespen oghan beru kerek,

- Eng aqyrynda ózine de birdene qalu kerek;

Mine osy qiyndyqtargha úryna beretin kәsipkerler amalsyz zattyng qúnyn kóteredi. Al «nege qymbat degen súraqqa?» osynyng bәri sizge aityp, aghynan jarylyp otyrmaydy ghoy. «Sapaly» dep qútylady. Sapaly ekeni de ótirik emes, biraq sapaly degen zattyng de arysy 2-3 jyldyq ghúmyry bar.

Sondyqtan Otandyq ónimdi qoldaugha shaqyra beretin memleketting ózinen tómendegi kómekter kerek sekildi:

- Kәsipkerlerge arnayy oryn bólip, ol jerding jalgha alu baghasyn arzandatu kerek; (tegin bolsa tipti jaqsy, ayaqtan túryp ketkenshe).

- Últtyq ónimdi jasap otyrghan olardyng sapaly ónimderin jarnamalau arqyly satyp alushylar auditoiyasyn qalyptastyryp beru; (eger satyp alatyn tútynushy kóbeyse baghasy әriyne arzandaydy).

- Memleket retinde últtyq ónimderge arnayy bir túraqty baghau úsynu; (standartty baghalar bolsa tipti jaqsy).

- Bastysy kәsiker de, satyp alushy da razy boluy kerek; (nәtiyjesinde últ ósedi, otandyq ónimge degen súranys kýn sayyn artatyn bolady).

- Otandyq kәsipkerlerdi qysyp, olardyng býgin ghana tapqan aqshasyn erteng qaghyp alugha bastaytyn týrli salyq týrleri men týrli jaghdayattardyng aldyn-alu kerek; (bir sózben aitqan kezde mýmkindik jasau óte manyzdy).

- Payyzsyz bólip tóleu jenildikterin qarastyru kerek;

Oylap qarasanyz, aiyna 50-60 myng tenge jalaqy alyp otyrghan ata-ana balasyna qymbat nemese sapaly ayaq-kiyim alyp bere almaghandyqtan onyng balasy jii auruy mýmkin nemese dertke shaldyghuy da ghajap emes. Al otandyq ónimderdi alugha shamasy jetpeydi. Sonda kim kinәli? 60 myng tenge tapqan әke me әlde otandyq ónimdi qymbatqa satqan kәsipker me, әlde memleket pe? Jauap bireu-aq, әke kinәli bolady. Sebebi ol 60-aq myng tenge tauyp otyr. Nege kóp tappaydy? Endi aitayyn, onsyz da júmys tapshy әri júmys tabu qiyn qoghamda 60 myng tengeni shýkir kórip otyrghan otbasyna qanday kinәrat artasyz. Mәsele kәsipkerde de, әke de emes. Mәsele memleketting otandyq ónimderge bey-jay qaramay, «kәsibin ainaldyryp otyr ghoy» dep qol siltemey, ong qabaq tanytuynda.

Memleket eshtene bitirmeydi dep te aitugha bolmaydy. Degenmen sausaq úshymen jasalghan kómekting paydasy az. Bilek sybanyp kirisip, birigip sheshu kerek. Sol kezde memleket útady, kәsipker de útady, halyq ta razy bolady. Bәri útyp túrghan, bәri razy bolyp túrghan Otanda kimning ómir sýrgisi kelmeydi dep oilaysyz?!

Bәri taghdyrynan baqytty bolugha jaralmaghan bolar, biraq baqytty ómirdi jasap beruge bolady.

Marghúlan Aqan

Abai.kz