Qazaq qoghamyna әleumettik jeliler arqyly "Úly shayqy" degen atpen tanylghan tehnokrat Sadyq Sherimbekting "Jýz" atty kitaby әne-mine jaryqqa shyqqaly otyr. Qoghamnyng kelensizdikterin ózindik formamen aita biletin, ózgeshe oilaytyn jas jigitting osy bir quanyshyna ortaqtasyp, shaghyn súhbat alghan edik. Ángimemizding nobayy bylay boldy. 

- Kitabynyz jaryq kóripti, qútty bolsyn! Búl Sizding birinshi hәm songhy kitabynyz emes pe?

Joq, jazamyn әli. Negizi mening ýsh kitap jazu oiymda bar. Bireui - әleumettik mәseleler turaly. Ekinshisi – shyghys әdebiyetinen audarmalar. Ýshinshisi – ghylymy fantastikalyq janrdaghy “Sana” degen kitap. Alghashqy ekeuining kontenti dayyn.

Áueli, sol “Sananyn” konsepsiyasy dayyn boldy. Men oghan deyingi eki kitapty jazam dep oilaghan joqpyn.

Negizinen ózim tehnokrat adammyn. Aynalysatyn nәrsem - IT ghylymdary. Tehnikamen ainalysyp jýrgenime on jylday uaqyt boldy. Biraq, biyl temir-tersekten miymnyng kәdimgidey sharshaghanyn bayqadym. Jalpy óz salama degen mahabbat bar. Biraq, ózing tandaghan salanyng ishindegi bir baghytty ózgertu kerek qoy. Al,  IT salasynda ózgeris jasau onay emes. Ol biraz oqudy, bilimdi, enbekti qajet etedi. Sondyqtan, biyl bir jylgha demalyp, taza shygharmashylyqpen ainalysamyn dep sheshtim. Onyng ýstine, jelidegi oqyrmandarymnan “nege kitap shygharmaysyn?” degen súraqtar kóbeyip ketti. Sóitip, kóktemde bir jinaq shygharsam degen oy bolghan. Biraq, oghan uaqyt bolmady. Óitkeni, shettegi júmystardyng barlyghyn rettemeyinshe qol tiymedi. Sóitip, osy joly ghana mýmkindik taptyq. Ýndistangha keterding aldynda alghashqy tirajyn shygharyp, túsaukeserin jasap ketuim kerek. Onyng ózi osyndaghy qoldau bildirgen Bugin Holding Birlestigi jetekshisi Aybek Quatbay jәne Baribar.kz Aqparattyq Portaly jetekshisi Erbol Serikbay dostarymnyng kómegi bolmasa, taghy keyingi qalar ma edi, kim bilsin?! Osy eki azamatqa alghys aitamyn.

- Kitaptyng atauyn nege "Jýz" dep qoydynyzdar?

- Búl - ýlken auditoriyagha arnalghan birinshi kitabym. Bylaysha aitqanda, birinshi ret kórsetip jatqan Jýzim desem bolady. Yaghni, zat esimdik maghynasy –  adamnyng jýzi.

Ekinshi maghynasy – Jýz degen sifr. Kitapqa yqshamdap ishine jýz maqala syidyrdym.

Ýshinshi maghynasy – Jýz degen – etistik. Búl eng әueli mening ózime motivasiya. Mysaly, siz ben biz osy dýniyege kelmey túryp, taghy bir ýlken jarystan ótkenbiz. Ákening belinen shyghyp, analyq qúrsaqqa jetkenshe milliardtaghan úryqtyng ishinen tandalghanbyz. Mysaly, men  28 jyl búryn tura men siyaqty ómir sýruge qaqysy bar “tuysqandarymmen” birge qúrsaqqa qaray úmtylghan kezde, sol milliardtaghan spermanyng ishinen bir ret chempion bolgham. Sóitip býgingi kýnge kelip otyrmyn. Bizding qoghamdaghy әr adam sonday bir ýlken jarystan ótip, bir ret chempion bolghandar. Yaghni, ómirge kelgenge deyin bәseke bolghan.

Men analyq jasushagha kiremin, ol jabylady da, menen basqa qalghan milliardtaghanynyng bәri joqqa ketip qalady. Ol kezde biz chempion boldyq, biraq, biz jýgirip chempion bolghan joqpyz nemese jýrip chempion bolghan joqpyz, Jýzip chempion boldyq. Endi sonsha bәsekeden keyin ómirge kelip túrghan son, demek, ol beker emes.

Sondyqtan maghan Jýz degen sóz kóbirek motivasiya beredi.

Endi ony әrtýrli interpretasiyalaugha bolady...

Búdan keyin ekinshi kitap bolady. Ol Jan dep atalady. Onyng da birinshi maghynasy - adamnyng jany. Biz baghanaghy analyq qúrsaqqa bitkennen keyin bizde birinshi jan payda bolady ghoy... Ekinshi mәsele Jan degen – janu. Men Jan degen sózdi maksimum asha alatyn qanday sóz bar dep kóp izdedim. Sonynda oilana kele,  jan degen sózdi maksimum ashatyn anyqtama – Talpynys degen sóz eken. Ne baylanysy bar dep oilap qaluynyz mýmkin. Onyng mәni mynada – tiri men óli adamnyng bir ghana aiyrmashylyghy bar. Tiri adam – ómirde birdenege qaray talpynyp, әreket etui kerek. Talpynys bolu kerek. Al, óli adamda onday bolmaydy. Óli adamgha bәribir. Mysaly, qazaqta “tiriólik” degen sóz bar. Qanday adamdy aitady? Ómirde talpynys, qozghalysy joq adamdy aitady. Kerisinshe, “janyng bar ma, tezirek qimyldasanshy” deydi. Áreketke qaray talpyndyru. Yaghni, bizde óli bolu ýshin, janyng shyghyp ketu mindetti emes, óli bolu ýshin jay ghana qozghalyssyz, maqsatsyz, talpynyssyz qaluyng jetkilikti.

Jany bar adam ol maqsaty, talpynysy, kýshi, ómirge degen bir qúlshynysy bar adam. Sondyqtan men Jan degen sózdi maksimum anyqtaytyn nәrse ol Talpynys dep oy týidim.

Al, odan keyin janaghy birinshi kitapqa oralamyz ghoy. Sonsha tartystan biz talpynyp Jýzip keldik, endi bizge Jan bitti, odan keyin de talpynys bolu kerek. Ol talpynysynyz kәdimgidey laulap, janyp túruy kerek. Sondyqtan mende ekinshi josparlap otyrghan kitap Jan dep atalady...

- "Jýz" ben "Jandy" jetkilikti týsindirip berdiniz. Siz kimderdi, qanday janrdaghy kitaptardy oqisyz?

- Men sýiip oqityn janrlar – qoghamdyq-әleumettik mәseledegi jazylghan kitaptar. Al, qazaq әdebiyetin 2013 jyldan beri mýldem oqyp jatqan joqpyn...

1940 pen 1990 jyldardyng arasyndaghy qazaq әdebiyetining bizge týk paydasy joq.

Kenes Ýkimeti ol  kitaptardy ózining sýzgisinen ótkizip shyghardy. Al, ol kitaptar bizding jasqa, bizding tanymgha mýldem kerek emes. Áriyne, kez-kelgen dәuirding әdebiyetinde alyp qalatyn nәrse bolady. Men osy sózdi aita qalsam, “sonda sen Múqaghali, Júmeken, Tólegendi qayda jiberdin?”, “Abay jolyn” qayda jiberdin?”  degen sózder aitady. Keshirinizder endi, býkil elu jyldyq әdebiyetke tórt-bes aq avtor degen óte az. Ony jalpy zamannyng prizmasyna salatyn bolsaq, olar jay ghana joghalyp ketui mýmkin. Negizi halyq ózine kerek avtorlardy bәribir alyp alghan. Kәdimgi orta esepti qazaq azamatynan eng myqty aqyn kim deytin bolsanyz, Abaydy aitady nemese Múqaghalidy aitady. Yaki, sol ekeuin aitady. Al, búl ekeuining ortasynda qansha jyl bostyq bar. Tipti Maghjandardy aitsa bolady bergi jaghyndaghy. Biraq, kóbimiz olardyng ar jaghymen  tanys emespiz...

Alashordanyng әdebiyetin qaldyruymyz kerek. Biraq, olardan keyingi 1940-tan bastap 1990 gha deyingi әdebiyetting bizge týk paydasy joq ekenin moyyndaytyn kez bayaghyda keldi dep oilaymyn.

Ekinshiden biz myna realiyany qabyldauymyz kerek – ol әdebiyetti qazir eshkim oqymaydy. Bizding әdebiyet jay ghana eski týsinikte qalyp ketti.

Ótkende Didar Amantaydyng súhbaty shyqty. “Qazaq prozasy Áuezovtyng shekpeninen shygha almay qaldy” dedi. Maghan búl pikir qatty únady. Eskini jóndegenshe adamnyng esi ketedi.

Men mysaly, tehnokrat bolghannan keyin tehnologiyanyng prizmasymen qaraymyn. Bizding IT salasy Qazaqstanda mýldem jana sala boldy. Búl sala bizge tipti 1990 jyldary da kelgen joq. Tek eki mynynshy jyldary keldi. Jastar búl salagha 2003-2004 jyldardan bastap naqty qyzygha bastady. Álsin-әlsin jana trendter qalyptastyra bastadyq. Qatelespesem, 2006 jyldary búl sala naqty manyzgha ie boldy. Sonymen, jaraydy bastauyn eki mynynshy jyl dep alatyn bolsaq, qazir 2018 jyl. 18 jyl ótti, aldynda eshqanday ýlgisi bolmaghan jana sala 10-15 jyldyng ishinde Google, Facebook, Twitter, europalyq Amazon degen siyaqty ýlken, әlemdik alpauyt korporasiyalarda júmys istep, bәsekege qabiletti mamandardy dayyndap shyghara aldyq. Týsinesiz be, búl jay ghana - jana sala. Qazir qazaqtyng jýzdegen jastary alpauyt kompaniyalarda júmys istep jýr.  Niyderlandynyng ýlken kompaniyalarynda 20 shaqty qazaq jigiti júmys isteydi. Google da biraz jigitter bar. Opera nyng tehnikalyq ókilderi bar.

Yaghni, әdebiyette de osynday. Barlyq nәrseni basynan bastaghan әldeqayda tiyimdi. Bizding salada aldynghylar qalay istedi degen siyaqty ýlgi alatyn modeli bolghan joq. Bizde bir retsiz, broundyq qozghalys boldy da, solardyng ishinen bir jýie payda boldy. Meninshe, biz aldyndaghylardyng bәrin joghaltyp alamyz dep qoryqpauymyz kerek. Olar eshqashan joghalmaydy, óitkeni jazylyp túr ghoy, barlyghy.

Biraq, bizge bәribir jana ghasyrda - aldynghy ýlgige mýldem qaramaytyn, tek qana aldygha qarap, ózi bir baghyt qalyptastyratyn jana stili, jana buyn shyghuy kerek edi, biraq, ókinishke qaray, olardyng ózi bәribir kenestik klassikalyq jazushylyqqa tartyp ketedi. Búl kәdimgidey dúrys emes nәrse.

Mysalgha siz, júrttan bólek nәrse jaza bastaytyn bolsanyz, eki nәrse bolady: sizdi bireuler uaqyt ótken sayyn jaqsy kórip ketui mýmkin. Nemese qogham, onyng ýstine jazushylar ortasy sizdi mýldem jek kórip ketui mýmkin. Yaghni, jazushy-aqyn aghalaryna baryp, qolyna su qúiyp, ishimdigin alyp berip... degen siyaqty әreket jasamay-aq jazugha bolatynyn týsinu kerek.

- Qazirgi poeziya men prozada kimderdi moyyndaysyz?

Men ýnemi aitam, poeziya jaghynda Aslan Qajenov  degen jigit boldy. Erotikalyq taqyryptarda jazatyn. Men ol jigitpen tanys emespin. Ómirimde ony kórmegem. Biraq, kórmesem de, sol jigitting shygharmashylyghyn qatty syilaymyn, kәdimgidey. Bolashaqta kórip qalatyn bolsam, jaqsylap rizashylyghymdy aitar edim. Biraq, ol jigit qazir shygharmashylyqpen ainalysyp jýr me, joq pa, ol jaghyn bilmeydi ekenmin.

Aslan Qajenov – qazaq poeziyasyna jay ghana kele salghan joq dep esepteymin. Ol fenomenal keldi. Ol student kezinde-aq kәdimgi matrisany búzghan adam. Bireuler “Asqar tau” dep kitap shygharyp jatqanda, ol “Tualettegi tuyndy”, “Jýz tengelik kitap” degen siyaqty kitaptar shyghardy. Negizi men ol jigitting shygharmashylyqqa tolyqqandy qaytqanyn qalaymyn.

Al, jazu jaghyna kelgende ózime Tilek Yrysbek degen jigit ýnaydy. Ol jigitting shygharmashylyghynyng birazymen tanyspyn. Ol óleng de jazady.

Tilek te bir fenomenal jigit. Ángimelese qalghannyng ózinde adamdy bir dengeyge alyp shyghyp ketedi. Fransuzdan bastap, Latyn Amerikasy, Qytaymen, Ýndimen, Japonmen tipti Afrikanyng әdebiyetine deyin baryp, shyr ainalyp keledi. Óte kóp izdenetin, kóp oqityn jigit. Men sol jigitten qatty ýmit kýtem...

Endi ýlkender jayly aitpay-aq qoyayyn. Olargha degen bizding qúrmetimiz bar. Syiymyz bar. Biraq, baghytymyz sәl basqasha bolu kerek. Biraq, men ózimdi әdebiyetshi dep eseptemeymin. Men jazghan nәrsemdi әdebiyet dep sanamaymyn. Bolashaqta kórkem әdebiyet jazam dep te oilamaymyn. Búl jay ghana tehnokrattyq kózqarasym.

- Qazaq әdebiyetinen birjola týnilgenge úqsaysyz. 

- Joq, olay dey almaymyn. Mysaly, shet elde jazushylardy halyq tóbesine kóteredi. Onyng әleumettik jelidegi, internettegi jazghandary trend. Al, sizge bizding bir jazushyny kórsetsem onyng podpischikterine, posttaryna qarap ony әnshi dep oilap qaluynyz mýmkin. Jazghandarynyng dengeyi keyde tipti әnshilerdin  aitar oiyna da jetpey jatady. Jazushylardyng arasynan "mynau júldyz" dep eshkimdi aita almaymyz. Nege qazaq estradasynyng júldyzy degen bar da, "qazaq әdebiyetining júldyzy" degen joq. Kәdimgidey fenomen joq. Eng bolmaghanda bizding әdebiyetting bir qazaqy Qayrat Núrtasy shyqqan joq. Ary qaray stiliderdi aitpay-aq qoyayyn. Meyli, jana stili bolmasa da, qalyptasqan bar stiliding ózinen jarq etip shyqqandar bar ma, taghy joq. Búl óte ókinishti. Qansha jazushylardy búl ýderis bylaysha aitqanda óltirip jatyr. Búl әri qaray da óltire beredi.

- Endi qaytpek kerek?

- Meninshe, әdeby sektanyng payda bolghany dúrys siyaqty. Erteng olar jana baghytqa ainalyp ketedi. Sondyqtan bir kóterilis jasau kerek. Óitkeni, aldynghy әdeby normalarymyz bizding birde-bir jazushymyzgha Nobeli syilyghyn nemese halyqaralyq jarghan birdeneni әkelgen joq. Ony qaytalay beruding qajeti joq. Demek, ol norma jaramaydy degen sóz. Basqa eshtene aita almaysyn.

Al, qazaqtardyng tuma fantaziyasyn esepke alatyn bolsaq, meninshe, 2030 jylgha deyin qazaqtan shynymen halyqaralyq dengeydegi jazushylar shyghatynyna tolyqqandy kepildik bere alamyn. Jәne qazir jazushylar aghylshyn tilin bilse ghoy dep armandaymyn. Aghylshyn tilinde oqyp, sol tilde kontent bere alatyn jazushylar kerek bizge.

- Qazir qazaqtyng әlemge úsynary joq demeksiz be?

- Mysaly Abaydy býkil әlem tilderine audarghan, býkil әlem tanyghan deymiz, biraq internetke kirip qaraytyn bolsanyz, Abaydyng aghylshynsha audarylghan ýsh-aq óleni bar. “Kózimning qarasy”, “Jelsiz týnde jaryq ai”, “Jaz”. Búl  jerde Abaydy әlem tanidy degendi joqqa shygharugha bolmas, biraq, qay әlem tanityny qyzyq bop túr da. Mysaly, siz bir aqynnyng ýsh ólenin oqyp ony tany alasyz ba? Tany almaysyz.

Taghy bir nәrse, eger, Abaydyng túrmystyq tanymy 150 jyldan beri qazaqtar ýshin manyzdy bolyp kele jatqan bolsa, әri búdan әri manyzdy bolatyn bolsa, ol tipten Abaydyng úlylyghy emes, ol bizding 150 jyldan beri týk ózgermegenimiz, qogham retinde mýldem bir satygha bolsyn jogharylamaghanymyz degen sóz. Búl Abaydyng úlylyghy emes, búl qazaqtyng qasireti. Qasiyetti Qasireti!

- Qazaq tilin ghylymgha aralastyru turaly oiynyzdy bilsek...

- Men búl jolda aldymyzda ýlken kedergi qaqpa túrghanyn kórip túrmyn. Biz ol qaqpanyng aldynda taghy on jyl túramyz, týsinesiz be?

Qazaq tili ghylym men tehnikanyng tili boluyn qatty qalaytyn adammyn.  Biraq, bizdegi tilmen ainalysatyn instituttardyng jalpy, memlekettik organdardyng tipti bizdegi ghalymdarymyzdyng ózderi ol tildi ghylymgha iyekmdeuge birinshiden, әleuetteri jetpeydi. Ekinshiden, mýmkinshilikteri joq. Ýshinshiden, onday dengeyde tehnikany týsinbeydi.

- Taghy da eldi kinәlaysyz ba?

- Joq, mysaly jay ghana smartfon bizding qoghamdy, jýris-túrysymyzdy 360 gradus demeymin, biraq, 120 gradusqa ózgertti ghoy. Biz mynany týsinuimiz kerek, búdan bylay, әr on jyl sayyn bizding ómir sýru saltymyz ógerip otyrady.

Smartfonnyng kelui jaqsy boldy. Biraq, bizding halyq sonsha aqparatqa dayyn bolghan joq. Sol ýshin siz ben bizdi aldau, әleumettik jeli arqyly bir jalghan aqparat taratqan kezde, bizdi sendire salu tipten onay bop qaldy. Óitkeni, bizding halyq smartfonnyng iygilikterin tolyq týsinip jatqan joq.

Biraq, kelesi on jyldyqta sóz joq, mýldem basqasha bolady.

- Endi әngimeni beypil sózderinizge búrsaq... Áleumettik jelidegi jazbalarynyzda balaghat sózderdi nege kóp qoldanasyz?

- Men 2015 jyly Koreyada boldym. Kýnde Samsungtyng ortalyghynda, Koreyanyng EKSPO ortalyghynda bolam. Ana jaqta ghylymnyng jasap jatqan ne bir iygilikterin kóresiz. Bir kýni bilim salasyndaghy innovasiyalar, bir kýni agrosaladaghy innovasiyalar, kólik tasymaldau salasy, smart qalalar... endi qogham retinde súmdyq damyp ketken. Shkala 100-ge ketip qalghan. Men sol Koreyada jýrem da, Qazaqstanda ne bop jatyr dep әleumettik jelidegi,  feysbuktaghy jazbalardy ooqimyn. Qarasam, “Shynghys han qazaq pa?”  “Namazdy qalay oqu kerek?” “Salafitter pәlen, anau ananday” degen siyaqty on jyldan beri әli talqylanyp kele jatqan taqyryptar sóz bolyp jatady. Qoghamda damu joq, izgilenu joq. Bir taqyrypty qaytalap otyrudan jalyqpaymyz. Myna jaqty kórem, ana qoghamdy kórem... Sosyn, men jay ghana jaryldym...

Shyny kerek, eki qoghamdaghy әngimening arasymen ótip kórgen son, mende absurd boldy. Ol sәtti eshkim týsinbeydi. Ony jay ghana sezinu kerek.

Eger, bizding qoghamnyng standartymen, oilau shenberimen qalyp ketetin bolsanyz, tura bayaghy әngimelerden aspaysyz.

Áytpese men oghan deyin mýlde boqtap kórmegen adammyn. Shyn ómirde әli de az boqtaymyn.

- Aldaghy bes jyldyqtan ne kýtesiz?

- Bizde aldaghy bes jylda qogham kitap oqu mәdeniyetine kóshedi dep oilaymyn. Qaytadan kitap oqy bastaydy. Óitkeni bilesiz be, ýnemi diny payymmen adam jýre almaydy. Ol da bir kýni jarylady. Ishtey ruhany jarylady nemese shynymen terrorist bolyp bir jerdi jarady. Osynday eki jol ghana bar olarda. Sondyqtan adamgha bәribir ruhaniyat kerek. Ony tek dinmen ústap túra almaysyn.

Qazir qazaqtardyng eng kóp oqyp jatqan kitaptary - biznes kitaptar. Ózderi biznes jasamasa da kitaptaryn satyp alyp, oqyp jatyr. Ol jaqsy dýniye. Sondyqtan baspa salasynyng bolashaghy endi tuyp kele jatqan siyaqty.

Birinshiden, bizge әdeby agentter  kerek. Ekinshiden jazushynyng brendin qalyptastyratyn shygharmashylyq birlestikter qajet.

Bizde qazir әdebiyette de, poeziyada da, kinoda da bolyp jatqan katastrofa -taqyryp joq. Taqyryp mynau ghana: auyldan keledi nemese auylgha barady. Kinolardyng bәri solay. Ádebiyette de. Múny biz agrarlyq әdebiyet dep ataymyz. Kenes ókimetinde auyl turaly әngime óte kóp jazyldy. Sebebi, olar ýshin qazaqtardyng auylda qalyp, mal baghyp qaluy tiyimdi edi. Sol ýshin bizding әdebiyet kenestik propagandagha keremet qyzmet etti.

Bizge auyl degen kәdimgidey romantika. Áriyne auyldy jaqsy kóremiz ghoy. Biraq, myna nәrseni týsinuimiz kerek.

Bizde bylay da, әbden әdebiyetti sinirip alghan bir jigit,  “Qoy, men kettim auyldan” deydi da qalagha ketedi. Qalagha keledi, júmys izdeuge tyrysady. Bir jerge úrynady. Eki-ýsh ay jýrgennen keyin auyldy saghyndym deydi. Týsinesiz be, búl dúrys emes. Bizde, әdebiyet solay istep qoyghan. Qalagha kelip jetistikke jetpeseniz, auylgha sýmireyip qaytyp baru romantika bolyp sanalady. Qaharmandyq! Auylgha keldim men. Auyldyng topyraghyna eshtene jetpeydi eken ghoy deydi. Oghan shyn mәninde “ey, chert” deu kerek. “Sen jolyng bolmaghan lohsyn”  deu kerek. Sen qalagha  kelding be, bilim alyp, júmys istep bir jetistikke jetuing kerek qoy. Auylgha barghanda ne isteydi? Barghan son, baghanaghy auylymnyng topyraghy degen bos әngime bop qalady. Topyraqtan bólek siyrdyng tezegi, qoydyng qúmalaghy degen nәrseler bar ghoy...

Agrarlyq әdebiyetting aitary osy. Jazushylardyng jazatyndary osynday standartty nәrse.

- Ángimemiz tek әdebiyetti shiyrlap ketti. Sonda synap-minep otyrghan jazushylarynyz ne jazuy kerek?

- Bizge qazir birinshi, ghylymy fantastika kerek. Óitkeni, fantastika janrynyng býkil ghylymgha qosqan ýlesi óte orasan. Sebebi, óziniz bilesiz, kóp tehnokrat halyq iydeyadan góri naqty iske jaqyn bolady. Qazirgi siz ben bizding kórip jýrgen iygilikterimizding kóbi osy 20-50-jyldardaghy fantastikalyq әdebiyetterde jazylyp ketken. Adamdar ekranmen bylay júmys isteydi, smartfondar bolady degen siyaqty. Ony oqyghan tehnokrattar mynany isteuge bolady deydi de, sony jasaydy. Yaghni, jazushy bylay oilady, biz ony isteyik deydi.

Sondyqtan mening oiymsha, ghylymy fantastika negizgi janrlardyng biri bolu kerek. Biz, tehnokrattar osynday dýniyelerge jaqynbyz.

Bizding ertegilerimiz fantastikagha qúrylghan ghoy. Sondyqtan qazaqtardan myqty fantast jazushylar shyghady dep oilaymyn.

Sodan keyin, biz ózimizdi óte tar kóretinimiz jaman. Biz myna nәrseni týsinuimiz kerek. Qazaq tiline qatysty aityp otyrmyn. Bizding tilimiz óte әmbebap til negizi. Bizding qazaq tili – kóne týrki tilining tikeley múrageri. Biz qara shanyraqta otyrghan últpyz. 200 mln. týrki halyqtary bolsa, barlyghy týrki halyqtary bir tilding dialektilerinde sóileydi. Qyrghyzdy týsinemiz, ózbek,týrik, әzirbayjandy týsinemiz. Demek, biz ony basqa til dep aita almaymyz. Jay ghana bir tilding dialektileri dep qana qarastyruymyz kerek. Sondyqtan, qazaq tili qara shanyraqta otyrghan halyqtyng tili bolghannan keyin, býkil týrki әlemining baylanystyrushy kýshi bolu kerek. Qaytalap aitam, bizge bir aghylshynnyn, qara nәsildi jigittin,  yaky bir europalyqtyng qazaqsha sóilegeninen dym payda joq. Ol totyqúsqa bәlenshe dep ait nemese maymylgha qolyndy kóter degen siyaqty nәrse.

Al, bizge shynymen kerek auditoriya - ózimizding týrki әlemimiz. Biz barlyq mәselege kishkene kendeu qarauymyz kerek. Qazaq halqynyng 17 mln-dyq  qana rynogy bar ekenin  moyyndauymyz kerek. Oqyrmandar tipten az. Sondyqtan biz býkil týrki әlemining rynogyna júmys isteuimiz kerek. Qara shanyraqtyng jauapkershiligin jaqsy týsinuimiz kerek. Eger bir týrik Qazaqstangha kep týrikshe sóilep jatsa, eger bir әzirbayjan kelip әzirbayjansha sóilep jatsa, ózbek ózbekshe sóilep  jatsa, ol ózining qazaq tilinde sóilep jatyr dep qabyldauymyz kerek, qazir. Óitkeni, qazaq tili – qyrghyzdyng da, ózbekting de, týriktin, barlyq týrki halyqtarynyng tili. Barlyq týrki tilderining týp atasy.

Mústafa Shoqay aitpaqshy, Týrkistan – býkil týrki halyqtarynyng Mekkesi bolu kerek. Qúbylasy bolu kerek. Ol – biz. Eger biz sol bauyrlarymyzdy ózimizge tarta alsaq, erteng olargha әdebiyetti de sata alamyz, mәdeniyetti de sata alamyz. Bir qazaqsha filim shyghatyn bolsa, ol sol týpnúsqa tilinde-aq, Týrkiyanyn, basqa elderding kinoteatrlarynda kóre beretin jәne ony erkin týsinetin bolady. Qazaq 16  mln. dep qabyldau dúrys emes. Biz 200 millionbyz.

Men pantýrkistik kózqarastaghy adammyn. Ony ózim ashyq aitqym keledi.

Súhbattasqan Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz