Senbi, 23 Qarasha 2024
Qyrdaghy әngime 6048 22 pikir 23 Tamyz, 2018 saghat 17:43

Beybit Saparaly әlem әdebiyetindegi eng qysqa tarixiy-ghúmyrnamalyq romandy jazdy

Beybit Saparaly әlem әdebiyetindegi eng qysqa tarixiy-ghúmyrnamalyq romandy jazdy, - dep habarlaydy Abay-aqparat "Aqjelken" jurnalyna silteme jasap. Romannyng atauy - "Eng úzaq ómir". Bar joghy ýsh sóilemnen túratyn romandy Abai.kz oqyrmandarynyng nazaryna úsynudy jón sanadyq. 

Abai.kz aqparattyq portaly

ENG ÚZAQ ÓMIR

(roman)

Ramazanda tudy, Orazany tútty.
Qadir týni ketti, Pitir aitta qaytty.
Qashqany tozaq, ansaghany Firdaus.

Sony.

Beybit Saparaly

 

Álem әdebiyetindegi eng qysqa tarixiy-ghúmyrnamalyq roman qalay tudy?

(Qysqasha týsinikteme)

«Múxtar Áuezovting «Abay joly» sekildi roman-epopeya jazu bala kezden bergi armanymyz edi. Jaza almadyq. Sosrealizm ýlgisinde jazghymyz kelmedi. Din men tildi tolyq týisingen song jazatyn da shygharmyz. Býgingi almaghayyp zamanda kesek kórkem tuyndygha súranys azdau bolghan sebepti de qoya túrdyq. Al eng qysqa janrda әlem klassikterimen tartysyp kóreyik degenimiz, búrynghy jazylghandardyng barlyghynyng derlik maghynalyq, tәrbiyelik, mazmúndyq, auqymdylyq, ghibrattylyq, kórkemdilik sipattary kemshin kórindi. Sózdi oinata qoldanu ol sheberlik shyny degen sóz emes! Hosh, bizding jana tuyndy nesimen qymbat? Eng әueli, sholtang etken dýnie jalghan kýreske toly, nәtiyjede barar aqtyq mekenimiz – jәnnat ne tozaq. Adam Atadan Núxqa, odan Múxammed payghambargha s.gh.u. deyingi barlyq qauym ramazan aiy qadir-qasiyetterin naqty bilmegen. Ramazan aiynyng aty, onyng tendesi joq qúndylyqtary qasiyetti Qúran ayattarynda kóp jerde kezdesedi. Qadir sýresining ózi qanday keremet desenizshi?! Rasul Alla zamanynan beri barlyq músylman qauym ramazannan ramazangha deyin ómir sýredi desek bolady. Ramazan aiy boyyna Jaratushy Jabbar IYemizge jaqyndaymyn dep barlyq izgi amaldardy isteydi, kóp nәrseden tiylady, óz nәpsisin tәrbiyeleydi. Kelesi jarty jyl boyyna ramazan amaldarymyz qabyl boldy ma, әlde joq pa dep uayymmen jýredi. Al onan keyingi jarty jylda aldaghy ramazan aiyna din aman jetkize gór dep ishtey jalbarynumen bolady. Demek, ramazan aiy ghasyrlargha tatityn birtútas ghúmyr ispetti. Óz basymyz, 1962 jyldyng 8 aqpanynda, yaghny xidjrasha 1381 jyldyng 4 ramazanynda dýniyege kelgen ekenbiz. Kindik sheshelerimiz qasiyetti aida mandayymyzda airyqsha núrly belgi boldy dep te aitatyn. Atymyz Ramazan dep te qoyyluy mýmkin edi. Naghashy әjemiz óte dindar kisi edi, shildening aptabynda paryz orazasyn qalay ústap jýrgenin kishkene kezden kórip óskenbiz. «Qúnanbay qajy» kitabyn jazghannan beri ramazan aiynda oraza ústap, otyz jasymyzdan saqal-múrt qoyyp, dinge birjolata bet búryp, shiyrek ghasyr boyyna ramazannan ramazangha deyin ómir sýrip kele jatqan jayymyz bar. Býkil adamzattyng ghúmyrnamasyn da biz ramazannan ramazangha deyin dep qaraymyz. Qúrban ait, ýlken qajylyq ta sonyng bir bólshegi. Eng sony, 2007 jylghy ramazan aiynda, Qadir týni qarsanynda ýide auyzashargha kóp dos-jaran jinaldy. Ózi ayaghy auyr, ózi oraza, erteli-kesh as әzirleumen bәiek bolghan júbayymyz jaghdayy kýrt nasharlap, bóbek suy ketip, jedel jәrdem perzentxanagha alyp ketti. Qonaqtargha eshnәrse sezdirtpey sonyna deyin atqarghanmen, ishtey óz-ózimizdi kinәlau oryn aldy.

Osylaysha, Qadir týni ótisimen, 14 qazanda alty jarym ailyq shaqalaq jaryq dýnie esigin ashty. Ramazanda oraza ústatqanday, nәresteni anasyna jolatpay, emizdirtpey, arnayy qúrylghygha salyp qoydy. Jetinshi balamyzdyng esimi de Ramazan boluy mýmkin edi. Amal neshik, 16 qazanda, aittyng birinshi kýni dýnie saldy. Ertesine, mәiitxanada ghúsyldandyryp, aq kebinge orap, kólikting artqy jaghynda janymyzgha qoyyp, meshit imamy Abdolla-Allanyng qúly dep janazasyn oqyp, Alatau bókterindegi músylman qabirxanasynyng qaytqan jas balalardy jerleytin bóligindegi kip-kishkentay laqattalghan jer besigine qoydyq. Óng men týs siyaqty. Ýsh kýndik ghúmyryna tútas bir әlemdi syidyryp ketti. Qadir týnin kórdi, ramazandy ruxy sezdi, aitta ruxy shattandy, esh kýnәsiz xalde qúdaydyng aldyna qaytty, mindetti týrde jәnnatta bolatyn ghúmyr keshti, Qiyamet kýninde aldymyzdan shyghyp, qúday taghala meyirimindi tók, әke-sheshemning kýnәlaryn kesh dep myna bizderge shapaghatshy bolmaqshy! 2010 jyly Qúrban ait kezinde kenje úlymyz dýniyege keldi. Ony jetinshi bala dep ýkimet anasyna «Altyn alqa» berdi. Alayda ol segizinshi balamyz bolatyn. Qújatyn almaghan Ramazan-Abdolla әulettik tarixymyzda resmy kórinbeydi. Biraq ta, barlyq agha-apalaryna taqua bolsan, dindar bolsan, jәrdemshi bolsan, qamqor bolsang Ramazanday bol dep ýnemi aityp otyramyz. Arada birer jyl ótken song ramazan aiynda týsimizde bir kishkene balaqay keudemizge shyghyp oinap jýr eken. Oyana kele Abdolla-Ramazan ekeni esimizge týsti. Fatixa oqyp, dúgha baghyshtap qoydyq. Ózi qysqa dýniyening qysqasha tarihy osynday».

Beybit Saparaly

«Aq jelken» jurnaly, №8
Tamyz, 2018

Abai.kz

22 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1465
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3236
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5375