Ejelden kóshpeli ómirding qazanyn qaynatqan qazekem týieni týlikting tóresi dep baghalady. Solay bolatyn da jóni bar sekildi. Atalmysh januar kýtim talghay bermeydi. Ony әrbir qazaq jaqsy biledi. Qaytalap aityp jatqanymyz artyq sekildi. Al týiening bizding tirshiligimizde tiygizetin paydasy orasan. Zil batpan jýkterdi arqalap, qanshama shaqyrymdy artqa salsa da, mynq ete qoymaytyn týlik týri biz ýshin taptyrmas kólik boldy. Odan qaldy, eti men sýtining dәmi til ýiirip, dәm tatqan adamnyng tandayynan ketpeytini taghy da bar. Týie jýninen nebir jyly kiyimder toqylatyn. Osynday qasiyetteri arqyly Oisylqara túqymy bizding qazaq halqynyng ómirinen oiyp oryn aldy. Qazir she? Týie týligining qanshalyqty baghasyna jetip jýrmiz? Ángimening әlqissasyn bastaghanda osy saual til úshyna orala beredi.

Býgingi tanda jer sharynda 20 miyl­lionnan astam týie bar. Onyng ýshten bir bóligi Afrika qúrlyghyndaghy So­maly memleketinde eken. Al 3 miyl­lionnan astamy atalmysh qúrlyqtaghy Su­dandy meken etedi. Sonday-aq týie Aziya­nyng Arabiya týbegi men ortalyq ai­maghynda da kezdesedi. Ásirese shól­di ónirlerde jii kózge úshyrasady. Qa­zaqstannyng Manghystau, Atyrau, Aq­tóbe jәne Qyzylorda oblystarynda olar­dyng sany kóbirek. Jalpy sany - 160 myngha juyq. Onyng ishinde 80 pa­yyzgha juyghy Manghystau obly­synyng ýlesine tiyedi. Al Syr ónirinde 30 myng basqa juyqtasa, qalghany eli­miz­ding basqa aimaqtarynda kez­desedi.

Ejelden kóshpeli ómirding qazanyn qaynatqan qazekem týieni týlikting tóresi dep baghalady. Solay bolatyn da jóni bar sekildi. Atalmysh januar kýtim talghay bermeydi. Ony әrbir qazaq jaqsy biledi. Qaytalap aityp jatqanymyz artyq sekildi. Al týiening bizding tirshiligimizde tiygizetin paydasy orasan. Zil batpan jýkterdi arqalap, qanshama shaqyrymdy artqa salsa da, mynq ete qoymaytyn týlik týri biz ýshin taptyrmas kólik boldy. Odan qaldy, eti men sýtining dәmi til ýiirip, dәm tatqan adamnyng tandayynan ketpeytini taghy da bar. Týie jýninen nebir jyly kiyimder toqylatyn. Osynday qasiyetteri arqyly Oisylqara túqymy bizding qazaq halqynyng ómirinen oiyp oryn aldy. Qazir she? Týie týligining qanshalyqty baghasyna jetip jýrmiz? Ángimening әlqissasyn bastaghanda osy saual til úshyna orala beredi.

Býgingi tanda jer sharynda 20 miyl­lionnan astam týie bar. Onyng ýshten bir bóligi Afrika qúrlyghyndaghy So­maly memleketinde eken. Al 3 miyl­lionnan astamy atalmysh qúrlyqtaghy Su­dandy meken etedi. Sonday-aq týie Aziya­nyng Arabiya týbegi men ortalyq ai­maghynda da kezdesedi. Ásirese shól­di ónirlerde jii kózge úshyrasady. Qa­zaqstannyng Manghystau, Atyrau, Aq­tóbe jәne Qyzylorda oblystarynda olar­dyng sany kóbirek. Jalpy sany - 160 myngha juyq. Onyng ishinde 80 pa­yyzgha juyghy Manghystau obly­synyng ýlesine tiyedi. Al Syr ónirinde 30 myng basqa juyqtasa, qalghany eli­miz­ding basqa aimaqtarynda kez­desedi.

Qazaq elindegi týie sany búrynghy jyldarmen salystyrghanda óte aza­yyp ketken. Qoldaghy derekterge sý­yensek, ótken ghasyrdyng 30-jyl­da­ryna deyin elimizde 1 millionnan as­tam Oi­syl­qa­ra túqymy bolghangha úq­saydy. Ókinishke qa­ray, qazir olar­dyng sany sol jyl­dar­men salys­tyr­ghanda alty-jeti esege deyin kemip ketkenin angharu qiyngha sogha qoymas. Nege? Ne sebepti?

Ony týsinu qiyngha soghady. Bolmasa, kýtim talghay bermeytin týie osynshama azayyp keter me edi? Odan beri de uaqyt myrzanyng qanshama paraghy jyrtylyp, biz jeke el retinde týtin týtetip jatyrmyz. Alayda mal sharuashylyghynda týiege degen kózqaras óz dengeyinde emes. Biz negizinen siyr jәne qoy maldaryn asyldandyrugha manyz berip, qalghanyn esten shygharyp alghan sekildimiz. Memleket basshysy biylghy Joldauynda aldaghy uaqytta mal sharua­shylyghyn damytu arqyly eksportqa mal ónimderin shygharu mәselesine nazar audaru kerektigin atap kórsetti. Sondyqtan búl baghytta týieni taghy da esten shygharyp almaghanymyz oryndy bolar edi.

Jalpy, týie sýtinen óndiriletin ónimder bizding halqymyzdyng dәstýrli taghamdary qataryna jatady. Til ýiirer shúbattan dәm tatqan sheteldikter tanday qaqqanyn talay kórgenbiz. Ókinishtisi, biz olargha osy ónimderdi eksportqa shyghara almay otyrmyz. Rasyn aitu kerek, oghan eshqanday shamamyz keler emes. Bәlkim, dayyn asqa ýirenip qalgha­ny­myzdan shyghar. Elimizge aghyl-tegil aghylyp, ózge jaqtan kelgen tauarlar dýken sóresinde tolyp túr. Degenmen biz shetelge shygharmaq týgil, týie malynan óndiriletin ónimderdi óz tútynushylarymyzgha jetkize almay otyrmyz.

Mamandardyng aituynsha, songhy jyl­darda atalmysh týlik týrining basy artyp keledi. Alayda odan alynatyn ónim dengeyi kónil kónshitpeydi. Osydan ýsh jyl búryn 5,5 myng tonna shamasynda týie eti, 11,5 myng tonna qymyran óndirilgen eken. Arada bir jylday ótkende barlyghy 200-800 tonna shamasynda kemip ketken. Búl neni kórsetedi? Osy salagha degen kózqarastyng әli de óz dengeyinde emes ekenin anghartady. Sonymen qatar asyl túqymdy týielerding azdyghy da alandatady.

Dәulet Ibragimov, auyl sharuashylyghy ghylymynyng kandidaty:

- Álemde týie sharuashylyghynan ónim óndiru bolashaghy zor júmystardyng birine jatady. Ókinishke qaray, bizde asyl túqymdy maldyng qúndylyghyn bagha­lay­tyn mamandar joqtyng qasy. Jalpy, tórt týlikting qay týri de, baghalay bilsen, mol kiris kirgizedi. Sol sebepti eng aldymen mal túqymyn asyldandyrugha erekshe mәn bergenimiz artyq emes.

Kezinde týlik týrlerin baghumen ar­nayy sharuashylyqtar ainalysty. Qazir basqasha jaghday qalyptasyp otyr. Eli­mizdegi tórt týlikting kópshiligi - jeke adam­dardyng qolynda. Áriyne, bú­ryn­ghyday búl salany qoldau joq. Árkim óz sha­ruasyn kýittep jýr. Sondyqtan je­ke­ning qolyndaghy maldy asyldandyru mә­se­lesi kemshin týsip jatqany jasyryn emes. Mәselen, Qazaqstandaghy Oi­syl­qa­ra túqymynyng 80 payyzgha juyghy sharua adamdaryna tiyesili eken. Sol sebepti týlik tóresin asyldandyru әzirge qiyn soghyp túrghan jayy bar.

Talghat DÝISEBAEV, Qyzylorda oblystyq auyl sharuashylyghy basqarmasy bastyghynyng orynbasary:

- Oblystaghy tórt týlik týrlerine al­daghy uaqytta basa nazar auda­ry­lady. Qazirgi tanda osy baghytta jú­mys­tar jýrgizip jatyrmyz. Týie sha­rua­sh­ylyghyn damytugha da kónil bó­linbekshi.

Qyzylorda oblysy

«Alash ainasy» gazeti