Astanada «Temirqazyq» klubynyng keneytilgen otyrysy bolyp, «Memlekettik til jәne preziydent saylauy» atty kezdesu sharasy bolyp ótti. Oghan QR preziydenttigine kandidattar J.Ahmetbekov pen M.Eleusizov  qatysty.Sharagha jinalghan astanalyq ziyaly qauym, jastar men jurnalister, qazaq tili pәnining ústazdary, saylaushy retinde asa belsendilik kórsetti.

Klub jetekshisi Álihan Bәimenov búl is-sharanyng aldynghy otyrysta qúrylghan «Til» alqasynyng bastamasymen úiymdasyp otyrghanyn aita kele, kandidattarmen kezdesu maqsaty - olardyng saylau nauqany barysynda memlekettik tilge kózqarastary men josparlarynda qanshalyqty oryn alatynyn anyqtau jәne saylaushylardyng basty amanaty retinde memlekettik tilding ahualyn jaqsartugha arnalghan oi-pikir týzu ekendigin eskertti. Moderator Á.Bәimenov kezdesuge preziydentke kandidat Núrsúltan Nazarbaevtyng saylaualdy nasihat nauqanyna ózining qatyspaytyndyghyn bildirgendikten shaqyrylmaghandyghyn jәne Ghany Qasymov shara bastalardan búryn ghana ózining kele almaytyndyghyn eskertkenin qatysushylargha jetkizdi.

Astanada «Temirqazyq» klubynyng keneytilgen otyrysy bolyp, «Memlekettik til jәne preziydent saylauy» atty kezdesu sharasy bolyp ótti. Oghan QR preziydenttigine kandidattar J.Ahmetbekov pen M.Eleusizov  qatysty.Sharagha jinalghan astanalyq ziyaly qauym, jastar men jurnalister, qazaq tili pәnining ústazdary, saylaushy retinde asa belsendilik kórsetti.

Klub jetekshisi Álihan Bәimenov búl is-sharanyng aldynghy otyrysta qúrylghan «Til» alqasynyng bastamasymen úiymdasyp otyrghanyn aita kele, kandidattarmen kezdesu maqsaty - olardyng saylau nauqany barysynda memlekettik tilge kózqarastary men josparlarynda qanshalyqty oryn alatynyn anyqtau jәne saylaushylardyng basty amanaty retinde memlekettik tilding ahualyn jaqsartugha arnalghan oi-pikir týzu ekendigin eskertti. Moderator Á.Bәimenov kezdesuge preziydentke kandidat Núrsúltan Nazarbaevtyng saylaualdy nasihat nauqanyna ózining qatyspaytyndyghyn bildirgendikten shaqyrylmaghandyghyn jәne Ghany Qasymov shara bastalardan búryn ghana ózining kele almaytyndyghyn eskertkenin qatysushylargha jetkizdi.

Otyrysqa arnayy aqparat әzirlegen Serik Erghaly «Eldegi memlekettik tilding ahualy» taqyrybyna qysqasha toqtaldy jәne memleket tarapynan naqty jasalmay otyrghan mәselelerding betin ashty. Onyng aituynsha, «Qazaq tilining memlekettik mәrtebesin jýzege asyru songhy jiyrma jyl boyy sóz ben daudan arygha barmay otyr. 2010-2020 jyldargha arnalghan baghdarlama jobasynyng qabyldanuy da siyrqúimyshaqtana bastady.Bәrinen búryn, memlekettik tilding qoldanu ayasyn keneytu mәselesi tújyrymdyq jaghynan shatasugha tap bolyp otyr.Sonyng kesirinen mәseleni sheshuding tiyimdiligi men qolaylylyghynan góri, sayasy jarnamalau nauqany ghana aldygha shyghyp, nәtiyjesi búlynghyr tartudan tanar emes.Búghan atalmysh baghdarlama jobasynyng on jyl boyy el azamattaryn qazaq tiline ýiretuge arnalghan baghytyn alugha bolady.Til mәselesin sheshudegi múnday is-shara ólgen ivrit tilin tiriltu kezinde qoldanylghan ghana jaghday, al ainalym ortasy bar tiri tilding qoldanym ayasyn keneytse jetkilikti bolar edi.

Sondyqtan da, bizding elde әzirlengen әlgi baghdarlama jobasy qogham tarapynan týbirimen tiyimsiz jәne keregi joq ekendigi moyyndaldy. Onyng ýstine myndaghan adamgha tildi ýiretuge on jyl merzim de jetpeydi, jýzdegen ortalyqtar da, oghan bólinetin milliardtaghan qarjy da jetpes edi. Búghan deyin qazaq tilin ýiretu baghytynda júmys atqaryp kelgen ortalyqtardyng nәtiyjesi men tiyimdiligi saraptalmastan, múnday qajetsiz baghyt ústanu ýkimet tarapynan qate ghana emes, memlekettik manyzdy isti basqa baghytqa búrmalap, qoghamdy aldarqatu bolyp tabylady. Eger de búghan deyin birneshe jyl boyy әlgi ortalyqtarda qazaqsha ýirengen azamattardyng memlekettik qyzmette sol mengerilgen tildi paydagha jaratpauyn ne jaratuyn bilmey túryp, taghy da sol búlynghyr isti qolgha aludyng qanday mәni bar edi?!

Búghan qosa, til ýirenu memlekettik qyzmetten tys әr azamattyng jeke qúqyghy, eger ony zang talap etpese, azamatty ýgittep te, nasihattap ta әlgi baghdarlama ayasyna baghyndyru mýmkin emes. Qysqasy, búl qújatty memlekettik tildi damytu baghdarlamasy retinde qabyldau eshbir qisyngha kelmes edi jәne onyng әzirge qabyldanbauyna qoghamdyq ortanyng ýzildi-kesildi qarsy boluy tabighy әri barynsha dúrys qadam dep baghalaghan jón!» - dedi aqparatshy.

«Sonymen, qazaq tilining memlekettik mәrtebesine ne jetpey otyr?»  degen súraqty qoya otyryp, aqparatshy «Memleket tarapynan mәrtebeni jýzege asyru mindeti qolgha alynbay otyr. Qazaq tili memlekettik organdar men úiymdarda shetqaqpay boluda.Sol saladaghy qazaqtildi azamattar óz biligin memleket iygiligine jaratudan shettetilip otyr. El biyliginde birtildi ahual ornaghan, qazaq tilin ekinshi til retinde de engizuge ýreylenu bayqalady... memlekettik tilde is jýrgizu audarmalyq sipatta; memlekettik qújattar memleket tilinde dayyndalmaydy, el egemen bolghan jiyrma jyl ishinde nebәri eki-aq zang ghana qazaq tilinde әzirlengen; qazaqtildi mamandar kóbinese orystildi basshygha baghynyshty, qazaq tilin memlekettik iske qoldanugha jaghday jasaudy bylay qoyghanda, memleket dәlizinde orys tilinen basqa tildi qoldanu mýmkindigi qarastyrylmaghan - ilespe audarma joq, qostildi azamattar sәikesinshe yntalandyrylmaydy t.t.; lauazymdy adamdar men úlyqtar(chinovniyk) qazaq tilin mensinbeydi jәne olar resmy jaghdayda da, beyresmy qatynasta da orys tilin basty til retinde qoldanady...» dey kelip, Qazaqstanda halyqaralyq qatynastaghy júmys tili retinde, keybir jaghdaylardy eseptemegende, tek qana orys tili qoldanylatynyn, eldegi halyqaralyq jiyndar men qoghamdyq otyrystardaghy basty til retinde resmy týrde orys tilin tandalghanyn jәne sony qoghamgha moyyndatqanyn,atalmysh sharalarda qazaq tili eng bolmaghanda ilespe audarma arqyly da ainalysqa týspeytinin jetkizdi. «Búl ahual elde Tildik sayasattyng búlynghyr sipatyn kórsetedi» dep tújyrdy óz aqparatynda S.Erghaliy.

Odan әri QR preziydentine ýmitkerlerge kezekpen sóz berilip, olardyng óz baghdarlamalary men josparlaryndaghy memlekettik til mәselesine kózqarastary men oilary tyndaldy. «Halyqshyl kommunist» ýmitker Jambyl Ahmetbekov myrza qyzu da úzaq sóilep, ózining qazaq tilining birden bir janashyry ekenin dәleldeumen boldy. Óz kezeginde sóz alghan preziydenttik taqtan ýmitker ekolog kandidat Mels Eleusizov «preziydentke kim saylanatyny bәrimizge de belgili» dey otyryp, ózining búl nauqandy barynsha halyq ýshin paydaly ete otyryp, oghan ekologiya jónindegi aqparat jetkizuge tyrysatynyn aityp qaldy. Oghan otyrystaghy keybir qatysushylar sybyrmen «qoghamdyq úiymy damyghan Qazaqstanda ekologiya aqparatyn jetkizu mýmkindigi tek qana preziydentke ýmitker bolu jolymen jýzege asatyn bolghany ma?!» dep jatty.

Ýmitkerler berilgen әr súraqqa ekeulep jauap berdi. «Ýmitkerlerdi tildik synaqtan ótkizshgen komissiya júmysy qanshalyqty zandy» ekenine eki kandidat ta óz kýdikteri bar ekenin jasyrmady. J.Ahmetbekov ýsh tildi mengergen U.Qaysarov myrzanyng til synaghynan sýrinui men mәtindi ejiktep oqityn Gh.Qasymovtyng til synaghynan ótui kózbe kóz kýdik keltiretinin aita kelip, «QazTEST jýiesining iske qosylghany dúrys bolar edi» dese, onyng bәsekelesi M.Eleusizov myrza atalmysh Linkom júmysynda naqtylanbaghan jayttardyng az emestigin, zanmen, erejemen bekitilmegen tústarynyng jetkilikti ekenin aita kelip, «Uәlihannyng bir qatesi - júrttyng bәrinen búryn emtihangha barghany» dep әzildedi.

Saylaushylardyng súraqtaryna jauap berildi. Kóptegen saualdardy kommunist ýmitker «jogharygha jetkizetinin» de aityp qaldy, ony júrt kandidattyng jogharydaghylarmen «auyz jalasuy» týrinde qabyldap, kýlkige ainaldyryp jatty. Ekolog kandidat ózining til ýshin nege bolsa da barugha әzir ekenin, biraq asyqpau qajettigin eskertumen boldy.

Memlekettik tilding qalystasqan jaghdayyn qarastyra otyryp, «Memlekettik til jәne preziydent saylauy» is-sharasyna qatysushylar arnayy qarardyng jobasyn qabyldap, ony keyinirek tolyqtyra otyryp, amanat retinde saylanghan  preziydentke joldanatynyna kelisti. Atap aitqanda, búl qararda mynaday negizgi jayttar qarastyrylghan:

1. Memlekettik til turaly zang qabyldau;
2. Memlekettik tildi memlekettik qyzmettegi barlyq qyzmetshilerge, sonyng ishinde biylikting ýsh bútaghyna birdey qatysty etip, sәikes dәrejede talap etu tetigin jasaqtau jәne ony jýzege asyrudy ýshjyldyq merzimge josparlau;
3. QazTEST jýiesin Qazaqstan azamattarynyng lingvistikalyq pasportyn jasaqtau jolynda iske qosu jóninde sheshim qabyldau;
4. Kommersiyalyq salada qoghamdyq qyzmet salasyndaghy qyzmetshileri ýshin qazaq tilining belgili bir qatynas dengeyin mengeru mýmkindigin jasau jәne olardan qazaqtildi tútynushymen qatynasu dengeyin talap etu;
5. Memlekettik tildi halyqaralyq jәne eldegi barlyq is-sharalarda basty júmys tili retinde qoldanu mәselesin qarastyru jәne sheshu;
6. Qazaqstandaghy aqparat óndirisi men taratu jәne oqu-bilim salasynda qazaq tilin damytudyng arnayy baghdarlamasyn jasau;
7. Qazaq alfaviytin latyn qarpine negizdeu mәselesin týbegeyli sheshu. t.t.

Qarardy qabyldaghan qoghamdyq alqa búdan әri memlekettik tildi damytugha baghyttalghan naqty jobalarmen ainalyspaq, sonyng ishinde atalmysh qarardyng jýzege asuyna tikeley atsalysyp, ony baqylaugha almaq.

Shara sonynda sóz alghan aqyn Serik Túrghynbekov sezimge berile sóz sóilep, ýmitkerlerge bata berdi: «Sender preziydent bolarsyndar, bolmassyndar, mәsele onda emes! Mәsele halyqtyng sózin aityp, sony jetkizude. Meyli biylik qolynan kelgenin istey bersin, biraq nýkteni qoyatyn qashan da halyq!» dedi aqyn.

Astana

«Abay-aqparat»