استانادا «تەمىرقازىق» كلۋبىنىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسى بولىپ، «مەملەكەتتىك ءتىل جانە پرەزيدەنت سايلاۋى» اتتى كەزدەسۋ شاراسى بولىپ ءوتتى. وعان قر پرەزيدەنتتىگىنە كانديداتتار ج.احمەتبەكوۆ پەن م.ەلەۋسىزوۆ  قاتىستى.شاراعا جينالعان استانالىق زيالى قاۋىم، جاستار مەن جۋرناليستەر، قازاق ءتىلى ءپانىنىڭ ۇستازدارى، سايلاۋشى رەتىندە اسا بەلسەندىلىك كورسەتتى.

كلۋب جەتەكشىسى ءاليحان بايمەنوۆ بۇل ءىس-شارانىڭ الدىڭعى وتىرىستا قۇرىلعان «ءتىل» القاسىنىڭ باستاماسىمەن ۇيىمداسىپ وتىرعانىن ايتا كەلە، كانديداتتارمەن كەزدەسۋ ماقساتى - ولاردىڭ سايلاۋ ناۋقانى بارىسىندا مەملەكەتتىك تىلگە كوزقاراستارى مەن جوسپارلارىندا قانشالىقتى ورىن الاتىنىن انىقتاۋ جانە سايلاۋشىلاردىڭ باستى اماناتى رەتىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ احۋالىن جاقسارتۋعا ارنالعان وي-پىكىر ءتۇزۋ ەكەندىگىن ەسكەرتتى. مودەراتور ءا.بايمەنوۆ كەزدەسۋگە پرەزيدەنتكە كانديدات نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سايلاۋالدى ناسيحات ناۋقانىنا ءوزىنىڭ قاتىسپايتىندىعىن بىلدىرگەندىكتەن شاقىرىلماعاندىعىن جانە عاني قاسىموۆ شارا باستالاردان بۇرىن عانا ءوزىنىڭ كەلە المايتىندىعىن ەسكەرتكەنىن قاتىسۋشىلارعا جەتكىزدى.

استانادا «تەمىرقازىق» كلۋبىنىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسى بولىپ، «مەملەكەتتىك ءتىل جانە پرەزيدەنت سايلاۋى» اتتى كەزدەسۋ شاراسى بولىپ ءوتتى. وعان قر پرەزيدەنتتىگىنە كانديداتتار ج.احمەتبەكوۆ پەن م.ەلەۋسىزوۆ  قاتىستى.شاراعا جينالعان استانالىق زيالى قاۋىم، جاستار مەن جۋرناليستەر، قازاق ءتىلى ءپانىنىڭ ۇستازدارى، سايلاۋشى رەتىندە اسا بەلسەندىلىك كورسەتتى.

كلۋب جەتەكشىسى ءاليحان بايمەنوۆ بۇل ءىس-شارانىڭ الدىڭعى وتىرىستا قۇرىلعان «ءتىل» القاسىنىڭ باستاماسىمەن ۇيىمداسىپ وتىرعانىن ايتا كەلە، كانديداتتارمەن كەزدەسۋ ماقساتى - ولاردىڭ سايلاۋ ناۋقانى بارىسىندا مەملەكەتتىك تىلگە كوزقاراستارى مەن جوسپارلارىندا قانشالىقتى ورىن الاتىنىن انىقتاۋ جانە سايلاۋشىلاردىڭ باستى اماناتى رەتىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ احۋالىن جاقسارتۋعا ارنالعان وي-پىكىر ءتۇزۋ ەكەندىگىن ەسكەرتتى. مودەراتور ءا.بايمەنوۆ كەزدەسۋگە پرەزيدەنتكە كانديدات نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ سايلاۋالدى ناسيحات ناۋقانىنا ءوزىنىڭ قاتىسپايتىندىعىن بىلدىرگەندىكتەن شاقىرىلماعاندىعىن جانە عاني قاسىموۆ شارا باستالاردان بۇرىن عانا ءوزىنىڭ كەلە المايتىندىعىن ەسكەرتكەنىن قاتىسۋشىلارعا جەتكىزدى.

وتىرىسقا ارنايى اقپارات ازىرلەگەن سەرىك ەرعالي «ەلدەگى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ احۋالى» تاقىرىبىنا قىسقاشا توقتالدى جانە مەملەكەت تاراپىنان ناقتى جاسالماي وتىرعان ماسەلەلەردىڭ بەتىن اشتى. ونىڭ ايتۋىنشا، «قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبەسىن جۇزەگە اسىرۋ سوڭعى جيىرما جىل بويى ءسوز بەن داۋدان ارىعا بارماي وتىر. 2010-2020 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاما جوباسىنىڭ قابىلدانۋى دا سيىرقۇيمىشاقتانا باستادى.بارىنەن بۇرىن، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ ماسەلەسى تۇجىرىمدىق جاعىنان شاتاسۋعا تاپ بولىپ وتىر.سونىڭ كەسىرىنەن ماسەلەنى شەشۋدىڭ تيىمدىلىگى مەن قولايلىلىعىنان گورى، ساياسي جارنامالاۋ ناۋقانى عانا الدىعا شىعىپ، ناتيجەسى بۇلىڭعىر تارتۋدان تانار ەمەس.بۇعان اتالمىش باعدارلاما جوباسىنىڭ ون جىل بويى ەل ازاماتتارىن قازاق تىلىنە ۇيرەتۋگە ارنالعان باعىتىن الۋعا بولادى.ءتىل ماسەلەسىن شەشۋدەگى مۇنداي ءىس-شارا ولگەن يۆريت ءتىلىن ءتىرىلتۋ كەزىندە قولدانىلعان عانا جاعداي، ال اينالىم ورتاسى بار ءتىرى ءتىلدىڭ قولدانىم اياسىن كەڭەيتسە جەتكىلىكتى بولار ەدى.

سوندىقتان دا، ءبىزدىڭ ەلدە ازىرلەنگەن الگى باعدارلاما جوباسى قوعام تاراپىنان تۇبىرىمەن ءتيىمسىز جانە كەرەگى جوق ەكەندىگى مويىندالدى. ونىڭ ۇستىنە مىڭداعان ادامعا ءتىلدى ۇيرەتۋگە ون جىل مەرزىم دە جەتپەيدى، جۇزدەگەن ورتالىقتار دا، وعان بولىنەتىن ميللياردتاعان قارجى دا جەتپەس ەدى. بۇعان دەيىن قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ باعىتىندا جۇمىس اتقارىپ كەلگەن ورتالىقتاردىڭ ناتيجەسى مەن تيىمدىلىگى ساراپتالماستان، مۇنداي قاجەتسىز باعىت ۇستانۋ ۇكىمەت تاراپىنان قاتە عانا ەمەس، مەملەكەتتىك ماڭىزدى ءىستى باسقا باعىتقا بۇرمالاپ، قوعامدى الدارقاتۋ بولىپ تابىلادى. ەگەر دە بۇعان دەيىن بىرنەشە جىل بويى الگى ورتالىقتاردا قازاقشا ۇيرەنگەن ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتتە سول مەڭگەرىلگەن ءتىلدى پايداعا جاراتپاۋىن نە جاراتۋىن بىلمەي تۇرىپ، تاعى دا سول بۇلىڭعىر ءىستى قولعا الۋدىڭ قانداي ءمانى بار ەدى؟!

بۇعان قوسا، ءتىل ۇيرەنۋ مەملەكەتتىك قىزمەتتەن تىس ءار ازاماتتىڭ جەكە قۇقىعى، ەگەر ونى زاڭ تالاپ ەتپەسە، ازاماتتى ۇگىتتەپ تە، ناسيحاتتاپ تا الگى باعدارلاما اياسىنا باعىندىرۋ مۇمكىن ەمەس. قىسقاسى، بۇل قۇجاتتى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ باعدارلاماسى رەتىندە قابىلداۋ ەشبىر قيسىنعا كەلمەس ەدى جانە ونىڭ ازىرگە قابىلدانباۋىنا قوعامدىق ورتانىڭ ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولۋى تابيعي ءارى بارىنشا دۇرىس قادام دەپ باعالاعان ءجون!» - دەدى اقپاراتشى.

«سونىمەن، قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبەسىنە نە جەتپەي وتىر؟»  دەگەن سۇراقتى قويا وتىرىپ، اقپاراتشى «مەملەكەت تاراپىنان مارتەبەنى جۇزەگە اسىرۋ مىندەتى قولعا الىنباي وتىر. قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ۇيىمداردا شەتقاقپاي بولۋدا.سول سالاداعى قازاقتىلدى ازاماتتار ءوز بىلىگىن مەملەكەت يگىلىگىنە جاراتۋدان شەتتەتىلىپ وتىر. ەل بيلىگىندە ءبىرتىلدى احۋال ورناعان، قازاق ءتىلىن ەكىنشى ءتىل رەتىندە دە ەنگىزۋگە ۇرەيلەنۋ بايقالادى... مەملەكەتتىك تىلدە ءىس جۇرگىزۋ اۋدارمالىق سيپاتتا; مەملەكەتتىك قۇجاتتار مەملەكەت تىلىندە دايىندالمايدى، ەل ەگەمەن بولعان جيىرما جىل ىشىندە نەبارى ەكى-اق زاڭ عانا قازاق تىلىندە ازىرلەنگەن; قازاقتىلدى ماماندار كوبىنەسە ءورىستىلدى باسشىعا باعىنىشتى، قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ىسكە قولدانۋعا جاعداي جاساۋدى بىلاي قويعاندا، مەملەكەت دالىزىندە ورىس تىلىنەن باسقا ءتىلدى قولدانۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلماعان - ىلەسپە اۋدارما جوق، قوستىلدى ازاماتتار سايكەسىنشە ىنتالاندىرىلمايدى ت.ت.; لاۋازىمدى ادامدار مەن ۇلىقتار(چينوۆنيك) قازاق ءتىلىن مەنسىنبەيدى جانە ولار رەسمي جاعدايدا دا، بەيرەسمي قاتىناستا دا ورىس ءتىلىن باستى ءتىل رەتىندە قولدانادى...» دەي كەلىپ، قازاقستاندا حالىقارالىق قاتىناستاعى جۇمىس ءتىلى رەتىندە، كەيبىر جاعدايلاردى ەسەپتەمەگەندە، تەك قانا ورىس ءتىلى قولدانىلاتىنىن، ەلدەگى حالىقارالىق جيىندار مەن قوعامدىق وتىرىستارداعى باستى ءتىل رەتىندە رەسمي تۇردە ورىس ءتىلىن تاڭدالعانىن جانە سونى قوعامعا مويىنداتقانىن،اتالمىش شارالاردا قازاق ءتىلى ەڭ بولماعاندا ىلەسپە اۋدارما ارقىلى دا اينالىسقا تۇسپەيتىنىن جەتكىزدى. «بۇل احۋال ەلدە تىلدىك ساياساتتىڭ بۇلىڭعىر سيپاتىن كورسەتەدى» دەپ تۇجىردى ءوز اقپاراتىندا س.ەرعالي.

ودان ءارى قر پرەزيدەنتىنە ۇمىتكەرلەرگە كەزەكپەن ءسوز بەرىلىپ، ولاردىڭ ءوز باعدارلامالارى مەن جوسپارلارىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىنە كوزقاراستارى مەن ويلارى تىڭدالدى. «حالىقشىل كوممۋنيست» ۇمىتكەر جامبىل احمەتبەكوۆ مىرزا قىزۋ دا ۇزاق سويلەپ، ءوزىنىڭ قازاق ءتىلىنىڭ بىردەن ءبىر جاناشىرى ەكەنىن دالەلدەۋمەن بولدى. ءوز كەزەگىندە ءسوز العان پرەزيدەنتتىك تاقتان ۇمىتكەر ەكولوگ كانديدات مەلس ەلەۋسىزوۆ «پرەزيدەنتكە كىم سايلاناتىنى بارىمىزگە دە بەلگىلى» دەي وتىرىپ، ءوزىنىڭ بۇل ناۋقاندى بارىنشا حالىق ءۇشىن پايدالى ەتە وتىرىپ، وعان ەكولوگيا جونىندەگى اقپارات جەتكىزۋگە تىرىساتىنىن ايتىپ قالدى. وعان وتىرىستاعى كەيبىر قاتىسۋشىلار سىبىرمەن «قوعامدىق ۇيىمى دامىعان قازاقستاندا ەكولوگيا اقپاراتىن جەتكىزۋ مۇمكىندىگى تەك قانا پرەزيدەنتكە ۇمىتكەر بولۋ جولىمەن جۇزەگە اساتىن بولعانى ما؟!» دەپ جاتتى.

ۇمىتكەرلەر بەرىلگەن ءار سۇراققا ەكەۋلەپ جاۋاپ بەردى. «ۇمىتكەرلەردى تىلدىك سىناقتان وتكىزشگەن كوميسسيا جۇمىسى قانشالىقتى زاڭدى» ەكەنىنە ەكى كانديدات تا ءوز كۇدىكتەرى بار ەكەنىن جاسىرمادى. ج.احمەتبەكوۆ ءۇش ءتىلدى مەڭگەرگەن ۋ.قايساروۆ مىرزانىڭ ءتىل سىناعىنان ءسۇرىنۋى مەن ءماتىندى ەجىكتەپ وقيتىن ع.قاسىموۆتىڭ ءتىل سىناعىنان ءوتۋى كوزبە كوز كۇدىك كەلتىرەتىنىن ايتا كەلىپ، «قازتەست جۇيەسىنىڭ ىسكە قوسىلعانى دۇرىس بولار ەدى» دەسە، ونىڭ باسەكەلەسى م.ەلەۋسىزوۆ مىرزا اتالمىش لينكوم جۇمىسىندا ناقتىلانباعان جايتتاردىڭ از ەمەستىگىن، زاڭمەن، ەرەجەمەن بەكىتىلمەگەن تۇستارىنىڭ جەتكىلىكتى ەكەنىن ايتا كەلىپ، «ءۋاليحاننىڭ ءبىر قاتەسى - جۇرتتىڭ بارىنەن بۇرىن ەمتيحانعا بارعانى» دەپ ازىلدەدى.

سايلاۋشىلاردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرىلدى. كوپتەگەن ساۋالداردى كوممۋنيست ۇمىتكەر «جوعارىعا جەتكىزەتىنىن» دە ايتىپ قالدى، ونى جۇرت كانديداتتىڭ جوعارىداعىلارمەن «اۋىز جالاسۋى» تۇرىندە قابىلداپ، كۇلكىگە اينالدىرىپ جاتتى. ەكولوگ كانديدات ءوزىنىڭ ءتىل ءۇشىن نەگە بولسا دا بارۋعا ءازىر ەكەنىن، بىراق اسىقپاۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتۋمەن بولدى.

مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قالىستاسقان جاعدايىن قاراستىرا وتىرىپ، «مەملەكەتتىك ءتىل جانە پرەزيدەنت سايلاۋى» ءىس-شاراسىنا قاتىسۋشىلار ارنايى قاراردىڭ جوباسىن قابىلداپ، ونى كەيىنىرەك تولىقتىرا وتىرىپ، امانات رەتىندە سايلانعان  پرەزيدەنتكە جولداناتىنىنا كەلىستى. اتاپ ايتقاندا، بۇل قاراردا مىناداي نەگىزگى جايتتار قاراستىرىلعان:

1. مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋ;
2. مەملەكەتتىك ءتىلدى مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى بارلىق قىزمەتشىلەرگە، سونىڭ ىشىندە بيلىكتىڭ ءۇش بۇتاعىنا بىردەي قاتىستى ەتىپ، سايكەس دارەجەدە تالاپ ەتۋ تەتىگىن جاساقتاۋ جانە ونى جۇزەگە اسىرۋدى ۇشجىلدىق مەرزىمگە جوسپارلاۋ;
3. قازتەست جۇيەسىن قازاقستان ازاماتتارىنىڭ لينگۆيستيكالىق پاسپورتىن جاساقتاۋ جولىندا ىسكە قوسۋ جونىندە شەشىم قابىلداۋ;
4. كوممەرتسيالىق سالادا قوعامدىق قىزمەت سالاسىنداعى قىزمەتشىلەرى ءۇشىن قازاق ءتىلىنىڭ بەلگىلى ءبىر قاتىناس دەڭگەيىن مەڭگەرۋ مۇمكىندىگىن جاساۋ جانە ولاردان قازاقتىلدى تۇتىنۋشىمەن قاتىناسۋ دەڭگەيىن تالاپ ەتۋ;
5. مەملەكەتتىك ءتىلدى حالىقارالىق جانە ەلدەگى بارلىق ءىس-شارالاردا باستى جۇمىس ءتىلى رەتىندە قولدانۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋ جانە شەشۋ;
6. قازاقستانداعى اقپارات ءوندىرىسى مەن تاراتۋ جانە وقۋ-ءبىلىم سالاسىندا قازاق ءتىلىن دامىتۋدىڭ ارنايى باعدارلاماسىن جاساۋ;
7. قازاق ءالفاۆيتىن لاتىن قارپىنە نەگىزدەۋ ماسەلەسىن تۇبەگەيلى شەشۋ. ت.ت.

قاراردى قابىلداعان قوعامدىق القا بۇدان ءارى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا باعىتتالعان ناقتى جوبالارمەن اينالىسپاق، سونىڭ ىشىندە اتالمىش قاراردىڭ جۇزەگە اسۋىنا تىكەلەي اتسالىسىپ، ونى باقىلاۋعا الماق.

شارا سوڭىندا ءسوز العان اقىن سەرىك تۇرعىنبەكوۆ سەزىمگە بەرىلە ءسوز سويلەپ، ۇمىتكەرلەرگە باتا بەردى: «سەندەر پرەزيدەنت بولارسىڭدار، بولماسسىڭدار، ماسەلە وندا ەمەس! ماسەلە حالىقتىڭ ءسوزىن ايتىپ، سونى جەتكىزۋدە. مەيلى بيلىك قولىنان كەلگەنىن ىستەي بەرسىن، بىراق نۇكتەنى قوياتىن قاشان دا حالىق!» دەدى اقىن.

استانا

«اباي-اقپارات»