Songhy kezderi,   Jambyl oblysyndaghy Shu qalasyn basqarghan  әkimining «qoly shyqqan» bolatyn. Karta oiynyna qúmarlargha tәn  búl  týsinik  ol shendi ýshin jat emes.  Mәnisin jolay týsinesizder. «Qoly shyqqany»  –  memlekettik baghdarlama boyynsha qomaqty  qarjyny iygeru mýmkindigining tughany.

Qala shetinde ornalasqan әskery qalashyq,  talay jyldar boyy,  qanyrap, bos túrghan bolatyn. Al, biyl,  90-shy jyldary tarap ketken,  әskery bólimnen qalghan túrghyn ýilerdi jóndeuden ótkizip, qala túrghyndarynyn  әleumettik  jaghdayy  nashar toptaryna  bólip beru baghdarlamasy  qolgha alynghan.  Kóp qabatty birneshe túrghyn ýidi  tynghylyqty jóndep shyghu ýshin qarajat ta az bólinbese kerek.  «May shelpek» pe? Áriyne.  Pighylyng taza bolmasa, budjetting qarjysyn «úryp» ta, «búryp» ta jeuge bolady.  Qala әkimi qalay qarap qalsyn? «Qandy basyng beri tart!» deydi de, iske kirisedi. «Biyge» shyghyp alghan,  «eki jeytin»  mýmkindigi bar.  Kýrdeli jóndeuge budjetten bólingen qarjynyng birshamasy  «avanspen» «jelinip» ketedi de (onyng anyq-qanyghyn  qúzyrly mekemeler anyqtay jatar), endi onyng ornyn toltyrudyng amalyn izdestire bastaydy. Zandy ainalyp ótuge ýirenip qalghan el barda, onyng da jarasy jenil emes pe.

Sonymen, әkim hatshysy arqyly, basqa da jeng úshynan jalghasyp jýrgen  «әmpey-jәmpeyi» bir «dostary» arqyly әskery qalashyqtaghy ýilerdi  jóndeu júmysyna jarna qabyldap, aqsha salghandargha  sol ýilerden pәter beretini turaly  sybys-aqparat taratady.  «Aramza moldagha» sengish «anqaular» da tabyla ketedi. Úzyn- yrghasy 25 adamnan jalpy somasy 25 million tengeden astam «jarna» jinalyp alynady. Alayda, jeme-jemge kelgende, pәter de joq, aqsha da joq, aldanyp qalghan júrt tiyisti organdargha aryzdaryn borata bastaydy.

Búl sujet, әriyne, Qazaqstan ýshin ýirenshikti jaghday. Qyzyghy basqada.

Tergeu júmystary bastalyp,  kýdiktiler ýstinen qylmystyq  is qozghalady.  Biraq, әkim taghy da әkkilik tanytyp, tergeushining oghan «tisi batpay»  qalady. Qúrbandyqqa shalynghan – onyng esigindegi «baryp kel, shauyp kelimen» jýrgen, ailyq jalaqysy 25 myng tenge  hatshy qyz. Shudyng boyynda biylik jýrgizip otyrghan  «myrzalardyn»  oiynsha, bar kinәni arqalap, týrmege qamalatyn odan artyq jan joq siyaqty kórinedi. Áriyne, basqa kim bolsyn? Óitkeni ol qyzdyng tirep túrghan eshkimi joq, әkeden erte aiyrylghan,  kәri sheshesi men  auyrushang bauyry qala «qojayyndaryna» qarsy ne qareket istesin? Naghyz qorghansyz. Onyn  ýstine, әkimnin,   bala kezden birge ósken,  jaqyn dosynyng әieli  isti bolghan hatshy qyzgha advokat bolyp  alady. Endi, ol ýiding bar tynysyn bilip, tamyryn basyp otyrady.  Advokat bolsa, ózi qorghaugha alghandardyn  emes, dosynyn  mýddesine júmys istey bastaydy. «Ákim turaly eshtene aitpandar, odan týk útpaysyndar. Odan da, bәrin moynyna al, sonda sotta saghan jenildik jasaydy» degen syndy kenesterimen  onsyz da qayghyryp, sharasyz otyrghan jandardy adastyra bastaydy. Osy «qyzymeti» ýshin  bayghús kempirding 200 myng tengesin de qaghyp alady.

Qala basshysy aldyna jylap - syqtap kelgen hatshy qyzdyng sheshesi men әpkesin әreng qabyldap, qoqan loqy kórsetedi. Bir jaghynan, tynshy-advokat arqyly olardyng ne oilap, ne qoymaq ekeninen habardar. «Sender maghan týk istey almaysyndar. Mening tamyr, tanystarym myqty. Senderding kiming bar?» dep, qam kónil jandardy quyp shyghady.

Qyzdy-qyzdymen  kóp nәrsening býge-shigesi ashyla bastaydy da, әkimning hatshy qyzdy tósek qatynasyna da mәjbýrlep qoyghany  da  belgili bolady. « Naghyz әkimge» tәn qasiyet.  Onyng basqa «qasiyetterin»  Shudyng eli  «karta qúmar», «ishkish» dep te syipattaydy. Áriyne, búl qaueset sózder bolar.  Áytse de, shaghyn qalada onday «erkelikter» kórinbey, bilinbey qalmasy anyq qoy.

Tergeu isining nәtiyjesinde, sot hatshy qyzdy iri paraqor retinde qamaugha alugha sheshim shygharady. Kәzir, birneshe apta boyy abaqtyda otyr. Ol qyzdan qoghamgha qanday  qanday qauip bar? Qanypezer jan alghysh emes qoy. Qashyp ketetindey, milliondap «jep» te qoyghan joq. Tipti, túryp jatqan ýileri kepildikke qoigha da jaramaytyn bolyp shyqqan.  Sonda, qala әkimi bastap, basqa shendiler qoshtap, zansyz jolmen pәter alugha ýmitti bir top júrt óz erkimen qosylghan qylmystyq istegi bar kinә jetim qyzgha jýktelgeni ghoy! Qorghansyz bolsan, kórgen kýning osy. Seni qorlaytyn «myrzalar» tabylady.

Bir qyzyghy, ishki ister departamenti, prokuratura, sot syndy organ basshylary keshe jandar emes, paranyng kimning qaltasyna týskenin jaqsy bilmese de, topshylaugha bastary jeter dep oilaymyn.  Alayda,   bәri «bir terining púshpaghyn iylep otyrghan» son, «ymdary»  da bir shyghar. Solay-aq bolsyn. Al, sonda, búlargha «әi» deytin Asanov, «qoy» deytin Qojamjarov bolmaghany ma? Al, oblys basshysy Myrzahmetov  myrza  ózine baghynyshty әkim qaranyn  búlaysha erkin ketuine qalaysha jol berip qoyghan? Múnda Sizder týsinuileriniz kerek manyzdy bir nәrse bar – búqara júrt sizderding әreketterinizdi preziydent jýrgizip otyrghan  әleumettik sayasat dep týsinedi.  Óitkeni sizder elbasy taghayyndaghan, ol sengen  túlghasyzdar. Senimdi aqtau kerek shyghar.  Áytpese, qorghansyz dep,  bylayghy eldi  kóringen qorlay berse, arty jaqsylyqqa soqtyra qoymas.

Qazir pәter alamyz dep, pәlege tap bolghan jandardyng bir toby aqiqat izdep, sabylyp jýr. Zanger de jaldaghan. Ózderining aqshasyn hatshy qyz «jep» qoydy degenge esh  sener emes. Túrmysymen tanysyp, nesi bar, nesi joghyn da anyqtap shyqqan. Ol qyzdyn,  ózderi bergen,  milliondargha qatysy joq ekenine  kózderi jetken.  Shyn paraqor jazadan qútylyp ketedi dep, alandap otyr. Sotqa, basqa da qúqyq qorghaushy mekemelerge  senimderi az.

Ashat Asan

Abai.kz