Tilderdi qoldanu men damytudyng 2011-2020 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasy oryndalmaydy

Býgingi biyliktegilerding tarapynan últqa ýlken qater bar, satqyndyqqa jaqyn jasap jýrgen qadamdary bar...  Memlekettik tilge qarsy jasyryn sabotaj bar!

Tilderdi qoldanu men damytudyng 2001-2010 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasy ayaqtalghan kezde týrli bagha berilip jatty, biraq sol baghalargha biyliktegiler qúlaq aspay óz baghasyn berip erekshe quandy. Marapattar da bolghan shyghar. Bolsyn! Jetistikter bar dep jariyagha jar salyndy... IYә, jetistikter bar!  Memlekettik til - qazaq tilining damuynda bir talay ong ózgerister boldy... Biraq sol ong ózgeristerge memlekettik baghdarlamanyng esh qatysy joq edi, sebebi ol qoghamnyng ishki tileginen qalyptsaqan ómirlik, tabighy ózgerister boldy.  Oralmandar men júmyssyz qalghan auyldyq qazaqtardyng arqasynda elimizding orystanghan qalalarynda qazaq tilinde dabyrlasyp sóilesip bara jatqan adamdardyng dauystary estile bastaldy. Mine, tabighy ózgerister. Al qarajatqa kelsek, key jyldarda milliardtap qarastyrylyp, elge jariyalanghan sol milliardtar ornyna tek jartysynan aspaytyn qarajat  naqty bólinip jatqanyn kóbi  bile bermeydi.

Tilderdi qoldanu men damytudyng 2011-2020 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasy oryndalmaydy

Býgingi biyliktegilerding tarapynan últqa ýlken qater bar, satqyndyqqa jaqyn jasap jýrgen qadamdary bar...  Memlekettik tilge qarsy jasyryn sabotaj bar!

Tilderdi qoldanu men damytudyng 2001-2010 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasy ayaqtalghan kezde týrli bagha berilip jatty, biraq sol baghalargha biyliktegiler qúlaq aspay óz baghasyn berip erekshe quandy. Marapattar da bolghan shyghar. Bolsyn! Jetistikter bar dep jariyagha jar salyndy... IYә, jetistikter bar!  Memlekettik til - qazaq tilining damuynda bir talay ong ózgerister boldy... Biraq sol ong ózgeristerge memlekettik baghdarlamanyng esh qatysy joq edi, sebebi ol qoghamnyng ishki tileginen qalyptsaqan ómirlik, tabighy ózgerister boldy.  Oralmandar men júmyssyz qalghan auyldyq qazaqtardyng arqasynda elimizding orystanghan qalalarynda qazaq tilinde dabyrlasyp sóilesip bara jatqan adamdardyng dauystary estile bastaldy. Mine, tabighy ózgerister. Al qarajatqa kelsek, key jyldarda milliardtap qarastyrylyp, elge jariyalanghan sol milliardtar ornyna tek jartysynan aspaytyn qarajat  naqty bólinip jatqanyn kóbi  bile bermeydi.

Qarajatty sóz qylmayyq delik... Aytarym basqa... Nege 20 jyl ishinde memlekettik til mәselesine baylanysty tabighy ózgeristerden basqa esh algha basushylyq bolmady? Biylik nege  2001-2010 jyldardaghy baghdarlamany tilge tiyek etkende   sandar men mәlimetterge ghana mәn beredi? Sonsha mektep ashyldy, sonsha bala qazaq mektebine bardy dep qúrghaq sandardy tizip shygha keledi.. Al sol mektepterding oqushylary óz-ara qay tilde sóilesedi, qay tildegi gazetterdi oqidy, Internette  qanday derekkózderdi paydalanady? Ol turaly  tis jarmaydy. Mine, gәp qayda jatyr? Olardyng basym kópshiligi derlik orys tilinde qarym-qatynas jasauda, sebebi qazaq tili memlekettik til retinde óz kýshine engen joq. Engizgen de eshkim joq!   Memlekettik  organdar memlekettik tildi esiginen de attatqan joq әli kýnge!  Kirgizgisi kelse de, oghan kýsh-quaty jetpes edi.

Kirgizbegen memlekettik organdargha sosyn qayta oralarmyz, endigi sózim kirgizgisi kelse de, kirgize almaghan memlekettik organdargha toqtalghym keledi.

Tilderdi qoldanu men damytudyng 2001-2010 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasyn iske asyrumen ainalysqan kimder edi? 1) Oryndaushylar kim boldy? 2) Jauaptylar kim edi?

1) Oryndaushylargha toqtalyq. Tilderdi damytu baghdarlamasynyng bas oryndaushylary ol oblystardaghy tilderdi damytu basqarmalary ekeni mәlim.Kez kelgen oblysta kem degende 500 myn, yaghny jarty million halyq bar, al basqarmalarda 10-14  qyzmetkerden aspaydy. Endi oilap kórinizder osy 14 oryndaushynyng kýsh-quaty 500 myng túrghyny bar aimaqqa jetedi me? Joq! Sol oblystardyn  qala men audandarynda mәdeniyet pen tilderdi damytu bólimderinde 1  mamannan memlekettik jәne basqa tilderdi damytugha jauapty boldy, onyng mýmkindikteri sol qala men audandardaghy halyqty til sayasatymen qamtugha jetti me? Joq! Nege degen súraqqa jauap izdep sendeluding qajeti shamaly. Onyng jauabyn biyliktegiler әldeqashan bildi. Sebebi qaladaghy mәdeniyet jәne tilderdi damytu bóliminde tek 1 maman ghana qyzmet etedi (?) Al eger sol oblys qúramynda Semey  (385 myng  763 túrghyny bar), Rudnyy (124 myng 098 túrghyny bar),  Ekibastúz (122 myng 747 túrghyny bar) Balqash (74 myng túrghyny bar), Ridder (58 myng 556 túrghyny bar) Zyryanovsk (39 myn 822 túrghyny bar) siyaqty qalalar bolsa jәne qarap otsaq, Semeyden basqasynda ózge últ ókilderi basym qalalar bolyp túr. Yaghny ózge orystildi otandastarymyzdyng arasynda memlekettik til sayasatyn jýrgizu ýshin, olardyng memlekettik tildi ýirenu ýshin jaghday jasaugha eki ese kóp uaqyt pen kýsh-quat kerek eken. Sony oryndau sol mәdeniyet jәne tilderdi damytu bólimining qúramyndaghy til mәselesine jauapty 1-2 adam atqara alady ma? Joq! Osyny týsinu ýshin danyshpan boludyng qajeti de joq! Búl jaytty biyliktegilerimiz, yaghny ministirler men әkim qaralar  әu bastan bilip otyrdy, al Elbasymyz biledi me? Elbasy bilmeydi! Sebebi ol oghan berilgen aqparat arqyly óz pikirin qalyptastyrady... Elbasymyzdyng memlekettik til mәselesindegi biletini az deuimizding sebei, ol kisining  til mәselesine baylanysty   úsynysy men tapsyrmalary oryndy bolyp otyr býgingi kýnge deyin. Kezinde «qazaq qazaqpen qazaqsha sóilessin» degeninen bastap..., 2020 jyly qazaqstandyqtardyn   kem degende 95  payyzy memlekettik tilde sóiley alatyn bolady degenine deyin dúrys boljam... Biraq, 95% sóileytin oblystar bolatyn shyghar, sóilep jatqandary da bar ghoy, alayda Shyghys Qazaqstan, Pavlodar, Soltýstik Qazaqstan, Qostanay, Qaraghandy oblystary sóilemeydi. Atalghan oblystardaghy júrttyng 70 payyzy 2020 jyldary memlekettik tilde sóilep ketse bórkimizdi aspanagha atyp quanatyn shygharmyz. Álgi biz aitqan  oblystardyng ishindegi keybir audandarda qazaqtardyng bar joghy 5-7 payyzdy ghana qúraydy, al  tilge jauapty maman jalghyz. Endi týsingen shygharsyzdar nege Baghdarlama oryndalmaydy. Jaraydy, halyq ózimizdiki, últyna qaramastan barlyghy teng qúqyly ghoy, jaghday jasauymyz kerek, olarmen júmys úiymdastyrylu kerek...  Olay bolsa oryndaushy kerek!

Oblystarda túrghyndar sanyna baylanysty, últtyq qúramy eskerile otyra Til basqarmalarynda mamandar sanyn 15-20-gha deyin  kóbeytu, al audan men qalalarda kem degende 3 mamannnan túratyn arnayy bólim bolghany zandylyq, zaman talaby, 100 jyldan song qazaq tilin memlekettik til mәrtebesine shyn mәninde ie boluyna kepil.

Al eger osyny tez arada Ýkimet iske asyrmasa, 2001-2010 jyldargha arnalghan Til baghdarlamasynyng taghdyryn osy jana Baghdarlama qaytalaydy, audandar men oblys dengeyindegi qalalardyng mәdeniyet jәne tilderdi damytu bólimderindegi til mәselesine jauapty mamandar júmysty tolyqqandy atqaryp  ýlgermeytindikten, әiteuir bir sifrlardy ortalyqqa jiberumen ainalysa bastaydy, yaghny qaytadan statistika bastaldy dey ber. Baghdarlamanyng negizgi mindetterining deni jýzege aspay qalady. Áriyne, kelesi 10 jyldan song ong ózgerister bolar, biraq  olar sol bayaghy tabighy ózgerister bolady.

Eng úyattysy... 2010 jylghy memlekettik organdardy qysqartu nauqany kezinde qanday mәselemen ainalysatyn mamandar qysqartyldy deysizder ghoy? IYә, memlekettik til mәselesimen ainalysatyn mamandar qysqartyldy, nemese memlekettik qyzmetten shygharylyp, jalaqysy azaytylyp jay mamangha ainaldyryldy. Jergilikti oblys, audan әkimdikteri qysqartu júmysyn ózi әreng tәi-tәilap túrghan til mәselesimen ainalysatyn qúrylymdar arqyly sheshude. Sebesenizder ózderiniz túratyn oblys, audandardaghy jaghdaymen tanysyp kórinizder. Alys barmay  Rudnyigha baryp kóriniz.

Oryndaushylar turaly aityldy, naqty  jәne qajetti úsynystar da berildi... Endi jauaptylargha kóshelik.

2) Jauaptylar kim? Jalpy kez kelgen elding memleket basqaruynda memlekettik organdar, naqty aitqanda birinshi basshylary jauapty. Bizde de solay. Biraq bizde ministrler men әkimder Preziydentke bir (statistikalyq) mәlimetterdi berip, ózderi jasyryn týrde Til baghdarlamasyna sabotaj  jasady. Nege deysizder me? Ózderining kýndelikti  ómiri men júmystaryn jenildetu ýshin ghana. Al Qazaqstan Respublikasynyng kez kelgen zanynyng oryndaluyna kez kelgen dengeydegi Birinshi basshy Jauapty ekenin bilse de bilmegen  synay tanytyp jýr.

Tilderdi damytu isine basqarma ghana emes (ol ýilestirushi), qala men audandardaghy mәdeniyet jәne tilderdi damytu bólimindegi jalghyz maman emes (ol jergilikti ýilestirushi), Oblys әkimi jauapty, Qazaqstan Respublikasynyng kez kelgen zanynyng oryndalghanyn baqylaytyn Bas Prokuratura men oblys prokuraturalary jauapty, basqarma men departament basshylary jauapty (audarmashylar emes)  t.s. Bitti.

Aytar oy kóp, qysqasy osy... Elimizdi tozdyrmay, últymyzdyng  aldaugha etin ýiretip ruhany azghyndyrmay - tyghyryqtan shyghar jol izdeyik. Ana arab elderinde bolyp jatqan soyqannyng bizderge keregi joq!

«Abay-aqparat»