Aqyn degen «ataghy darday» Qisyq ýiinde  «jýz»gramdy jútqynshaqtan «jýgirtip» otyryp, bir sәtte aldynda jatqan myng tengege qarap, mingirley bastady. «Ey, tenge, tenge, úyat joq qoy sende. Qúldyrap qayda barasyn, kelmeysing be jónge? Qanshama aqsham joghalttym, «úshqanda sen «jelge». Qay «betinmen» qaraysyn, qajyghan mynau elge? Anau dollar siyaqty,shyqpaysyng nege «tórge»? «Sandalyp» sen ketkende, kirgendey bolam jerge. Qajyttyn-au, qajyttyn, «úyatyn» qayda, tenge?

Taghy ne aitsam eken  dep qiyaldap otyrghan Qisyqtyng qúlaghyna bireu «әi, aqymaq» dep sybyr ete qalghanday boldy.

- Astapyralla, búl kim?!- dedi shoshyp ketken Qisyq jan-jaghyna qarap.

-«Men ghoy» degen dybys shyqqan jaqqa qarasa, sizge – ótirik, Qisyqqa - shyn, aldynda jatqan myng tengening «kózi» «ózine qarap, aqiyp túr eken».

-«Astapyralla!- dedi taghy shoshyp ketken Qisyq myng tengege qarap.- Búl sen be edin? O zaman da bú zaman tenge sóiledi degenge kim sener. Sen «jamangha» qashannan beri «til» bitken? Kók tiyndyq qúnyng joq, qay betinmen «mynqyldap» túrsyn? Myng tenge ekenmin dep «kózindi aqitpa». Eger men «bankke» kýn sayyn bir tengeden salyp otyratyn bolsam, sening bir jyldaghy jiyntyq qúnyng bir dollargha da jetpeydi eken. Úyat-ay, úyat-ay! Qay betinmen shirenesin, qúnsyz?

- Áy, Qisyq , әi, aqymaq - dedi myng tenge,- meni sóiletip otyrghan sen emessing be? Ózinning basynda tauyqtikindey de my joq eken ghoy.

- Nege joq?

- Ony men qaydan bileyin. Joq bolghan song joq ta. Joq ekenin alaqtaghan kózinnen, bylshyldaghan sózinnen bayqap túrmyn.

- Qalay?

- Solay. Sen ghoy, meni qúnsyzdanyp ketting dep «kózimdi» shúqyp jatsyn. Biraq, sender - qazaqtar, menen búryn aldymen ózdering qúnsyzdanyp ketken joqsyndar ma? Soghan da aqylyng jetpey túr ma?

- Qalay?

-Solay. Sening qazir qoghamda, óz ortanda kók tiyndyq qúnyng bar ma? Joq qoy, joq. Nege? Óitkeni, aqshang joq. Sender qúryp jatqan qoghamda aqshasy joq adamnyng bәri qúnsyz. Meyli ol ataqty artist bolsyn, jazushy bolsyn, ghalym bolsyn. Ózindi aqynmyn dep әldeqanday qylasyn. Kimge kereksing sen. Ras, keshegi kenestik zamanda oi-oy, aqyndardyng «qúiryghy» «batpanday» boldy ghoy! Kótere almaytyn. Sol zamannyng serkesi de, erkesi edi. Endi qazir sende «qúiryq» ta qalmady ghoy. Ótirik pe?

- Ózing qúiryq-múiryq  demey, dúrystap sóileshi,- dedi Qisyq. Ne aitqyng kelip túr?

- Áneki, soghan da aqylyng jetpeydi. Qazaqtardyng qúnsyzdanyp ketkenin aityp túrghan joqpyn ba? Bayaghy qazaq joq qazir. Bayaghyny aitamyn-au, tipti keshegi kenes zamanynyng qazaghy da joq. Ol zamannyng qazaghynda «azdap» bolsa da úyat bar edi, әdildik bar edi, izgilik bar edi. Qazirgi qazaq qazaq emes, mazaq. Namys joq. Tiling ýsh tilmen qosaqtalyp, túnshyghyp túr. Alpystaghy emes, jetpistegi emes, seksendegi kempir-shaldaryn  qazaqsha sóilemeymiz dep qyrsyghyp túr. Orys tilin «tauysyp», aghylshyn tiline auysyp jatsyndar. Qytaymen «auyzjalasyp», qytay tilin ýirenu kerek degendi shyghardyndar. Ár tilge jarmasa beretindey bastaryna ne kýn tudy? Álde aghylshyn, qytay tilin bilsek, ayaq astynan bayyp ketemiz dep oilaysyndar ma? Bayymaysyndar. Ban ýshin úrlyqty, jemqorlyqty joyyndar. Sheneunikterinning siqy anau. Oilaghandary tek  óz qúlqyndary. Qytaylar qúrt-qúmyrsqa, baqa-shayan jep «maqtansa», qazaqtyng jebirlerining jemeytini joq. Qolyna ne týsse, sony jey beredi. Temirdi de «jeydi», kómirdi de «jeydi».  Talghamaydy. Auyzdary aranday. «Qaryndarynyn» ne qúpiyasy bar ekenin it bilsin, sozyla beredi, sozyla beredi, týpsiz. Asqazandary ne bolsa, sony qoryta beredi. Búghan adam aghzasyn zertteytin ghalymdardyng da aqyly jetpey jýr.

- Apyray, sen qúnsyz ne aityp ketting ,- dedi Qisyq , temir jeydi deydi, kómir jeydi deydi. Nege jeydi?

- Jemqor bolghan song jeydi de,-  dedi tenge. -- Búl elding ýlken biylikke qol jetkizgen sheneunikterinin  sol «taqqa» otyrghan sәtten-aq  ishek-qaryndary «kóterilis jasap», «oybaylap», «qiqulap»,«ne jesem eken, ne jesem eken» dep úlyp qoya beredi eken, sosyn auyzdaryna ne tiyse, sony qylghytyp, «sora» beredi eken.  «Taghy ne jesem eken» dep jan-jaghyna jalaqtaydy, sol taqqa әdeyi jeu ýshin otyrghyzghanday auyzdary aranday ashylyp, tilderi salaqtaydy. Million tenge jalaqy olar ýshin týk emes, milliardtap jeu jýk emes. Al endi elding ekonomikasyn kóteruge tiyisti qolynda ýlken biyligi bar sheneunikteri osylay ne bolsa sony jep, arzandap, qúnsyzdanyp jatqanda sol elding aqshasy men qalay qúnsyzdanbayyn. Mening qúnsyzdanuymdy qarjy «qúlaghyn» ústap otyrghandardyng syltauratyp, múnay baghasymen «nekelestiretindey» «onymen» eshqanday sybaylastyghym  joq. Múnay túrmaq, «saytany» da joq Evropa elderining aqshasyna qarashy. «Kózderi qutyndap», maghan kýlip, «mәz-meyram bop sylqyldap», aspandap túrghan joq pa? Anau «alaqanday» ghana Finlyandiya elining jylyna eki-ýsh eldi sharlap, «shayqap» qaytatyn qarttary aiyna ortasha eseppen eki myng evro zeynetaqy alady eken. Múny maghan shaqqanda segiz jýz myng tengeden asyp ketedi. Kórding be, Qisyq, aiyrmashylyq qanday! Ras, mening qúnym joq eken. Biraq mening qúndy ne qúnsyz boluym senderding mily ne misyz bolularyna baylanysty bolyp túrghan joq pa? Osyghan da aqylyng jetpey me? Ózing aqymaq bolsan, ol ýshin meni nege jazghyrasyn?

- E, joq - dedi Qisyq, sen bizdi demokratiyasy damyp ketken, ekonomikasy algha «shauyp ketken» Evropa elderimen salystyrma. Salystyrsang , kýni keshe ghana Kremli degen ortaq bayynan aiyrylysyp, býginde óz aldyna otau bolghan keshegi on bes «toqalmen» salystyr.

- Jaraydy,- dedi tenge,- alysqa barmay-aq sol toqaldyng biri bolghan, qazaqqa «manqa» qazaq dep kýletin mynau qyrghyz elin alayyq. O, Qúday! Sol qyrghyzdyng «bas terisi kelispegen» « jaman» somy «qasy-kózi qiylghan» maghan da «manqa» tenge dep kýlip jatyr ghoy. «Oymaqtay» ghana jeri bar, sol jerining toqsan ýsh payyzy tau-tasty, múnay túrmaq  temiri de, kómiri de, «saytany» da joq sol qyrghyzdyng aqshasy telegey teniz qazba baylyqtyng ýstinde otyrghan qazaqtyng aqshasynan, yaghny menen - tengeden bes ese qúndy bolyp túr ghoy. Úyat-ay!

- «Ol» nege qúndy-ey, sen nege qúnsyzsyn-ey?- dedi mas bolugha ainalghan Qisyq .

- Meni qúnsyz qylghan sendersinder,- dedi tenge. Senderding tek úrlyqty, jemqorlyqty ghana oilaytyn, kózderi eshqashanda toymaytyn, qanaghat degendi bilmeytin, «birdene» jemese kýlmeytin biylikte otyrghan jalmauyz sheneunikterin. Aqshany aqsha jasaydy. Senderding kól-kósir qazba baylyqtan týsip jatqan kól-kósir aqshalaryng qayda? Milliardtaghan dollardy, nemese trilliondaghan tengeni halyqtan jasyryp, shet elderge ofshorlargha  «aydaysyndar», sóitip halyqtyng baghyn baylaysyndar. Sonshama qyruar aqsha shet elding emes, óz elinning paydasyna  qyzmet etken bolsa, yaghny sol aqshalargha qajetti zauyt-fabrikalar salyp, qajetti ónimderindi, dýniye-mýlikterindi ózdering shygharyp otyrsandar shetelderge aghylyp jatqan milliardtaghan tenge ózderinde qalmay ma? Au, onda men de «tirilmeymin be», silkinbeymin be, qúnymdy kóterip, dollar siyaqty «shirenbeymin be»? Osyghan da aqyldaryng jetpey me? Úyat bolghanda tipti sender basqa dýniye-mýlikterdi aitpaghanda sýtekesh sýtting ózin «әldeqanday» qylyp, shet elderden satyp alasyndar ghoy. Masqara! Qanshama aqsha shet elderge aghylyp jatyr. Búlay qalay «adam» bolasyndar, qalay el bolasyndar, Qisyq?

Alayda búl kezde ol ózining búrynghy «әnine» qayta basyp otyr edi. «Ey, tenge, tenge, úyat joq qoy sende. Ne aqyng bar mende? Týnde kirip týsime, úiqymdy mening bólme, betimdi mening kórme...

Ne aityp otyrghanyn onyng ózi de úghyp otyrghan joq.

Damir ÁbiÁÁBIShEV,                                                                                             Qostanay qalasy.