بەيسەنبى, 28 ناۋرىز 2024
ساتيرا 4050 3 پىكىر 19 قىركۇيەك, 2018 ساعات 15:18

ۇياتىڭ قايدا، تەڭگە!

اقىن دەگەن «اتاعى دارداي» قيسىق ۇيىندە  «ءجۇز»گرامدى جۇتقىنشاقتان «جۇگىرتىپ» وتىرىپ، ءبىر ساتتە الدىندا جاتقان مىڭ تەڭگەگە قاراپ، مىڭگىرلەي باستادى. «ەي، تەڭگە، تەڭگە، ۇيات جوق قوي سەندە. قۇلدىراپ قايدا باراسىڭ، كەلمەيسىڭ بە جونگە؟ قانشاما اقشام جوعالتتىم، «ۇشقاندا سەن «جەلگە». قاي «بەتىڭمەن» قارايسىڭ، قاجىعان مىناۋ ەلگە؟ اناۋ دوللار سياقتى،شىقپايسىڭ نەگە «تورگە»؟ «ساندالىپ» سەن كەتكەندە، كىرگەندەي بولام جەرگە. قاجىتتىڭ-اۋ، قاجىتتىڭ، «ۇياتىڭ» قايدا، تەڭگە؟

تاعى نە ايتسام ەكەن  دەپ قيالداپ وتىرعان قيسىقتىڭ قۇلاعىنا بىرەۋ «ءاي، اقىماق» دەپ سىبىر ەتە قالعانداي بولدى.

- استاپىراللا، بۇل كىم؟!- دەدى شوشىپ كەتكەن قيسىق جان-جاعىنا قاراپ.

-«مەن عوي» دەگەن دىبىس شىققان جاققا قاراسا، سىزگە – وتىرىك، قيسىققا - شىن، الدىندا جاتقان مىڭ تەڭگەنىڭ «كوزى» «وزىنە قاراپ، اقيىپ تۇر ەكەن».

-«استاپىراللا!- دەدى تاعى شوشىپ كەتكەن قيسىق مىڭ تەڭگەگە قاراپ.- بۇل سەن بە ەدىڭ؟ و زامان دا بۇ زامان تەڭگە سويلەدى دەگەنگە كىم سەنەر. سەن «جامانعا» قاشاننان بەرى «ءتىل» بىتكەن؟ كوك تيىندىق قۇنىڭ جوق، قاي بەتىڭمەن «مىڭقىلداپ» تۇرسىڭ؟ مىڭ تەڭگە ەكەنمىن دەپ «كوزىڭدى اقيتپا». ەگەر مەن «بانككە» كۇن سايىن ءبىر تەڭگەدەن سالىپ وتىراتىن بولسام، سەنىڭ ءبىر جىلداعى جيىنتىق قۇنىڭ ءبىر دوللارعا دا جەتپەيدى ەكەن. ۇيات-اي، ۇيات-اي! قاي بەتىڭمەن شىرەنەسىڭ، قۇنسىز؟

- ءاي، قيسىق ، ءاي، اقىماق - دەدى مىڭ تەڭگە،- مەنى سويلەتىپ وتىرعان سەن ەمەسسىڭ بە؟ ءوزىڭنىڭ باسىڭدا تاۋىقتىكىندەي دە مي جوق ەكەن عوي.

- نەگە جوق؟

- ونى مەن قايدان بىلەيىن. جوق بولعان سوڭ جوق تا. جوق ەكەنىن الاقتاعان كوزىڭنەن، بىلشىلداعان سوزىڭنەن بايقاپ تۇرمىن.

- قالاي؟

- سولاي. سەن عوي، مەنى قۇنسىزدانىپ كەتتىڭ دەپ «كوزىمدى» شۇقىپ جاتسىڭ. بىراق، سەندەر - قازاقتار، مەنەن بۇرىن الدىمەن وزدەرىڭ قۇنسىزدانىپ كەتكەن جوقسىڭدار ما؟ سوعان دا اقىلىڭ جەتپەي تۇر ما؟

- قالاي؟

-سولاي. سەنىڭ قازىر قوعامدا، ءوز ورتاڭدا كوك تيىندىق قۇنىڭ بار ما؟ جوق قوي، جوق. نەگە؟ ويتكەنى، اقشاڭ جوق. سەندەر قۇرىپ جاتقان قوعامدا اقشاسى جوق ادامنىڭ ءبارى قۇنسىز. مەيلى ول اتاقتى ارتيست بولسىن، جازۋشى بولسىن، عالىم بولسىن. ءوزىڭدى اقىنمىن دەپ الدەقانداي قىلاسىڭ. كىمگە كەرەكسىڭ سەن. راس، كەشەگى كەڭەستىك زاماندا وي-وي، اقىنداردىڭ «قۇيرىعى» «باتپانداي» بولدى عوي! كوتەرە المايتىن. سول زاماننىڭ سەركەسى دە، ەركەسى ەدى. ەندى قازىر سەندە «قۇيرىق» تا قالمادى عوي. وتىرىك پە؟

- ءوزىڭ قۇيرىق-مۇيرىق  دەمەي، دۇرىستاپ سويلەشى،- دەدى قيسىق. نە ايتقىڭ كەلىپ تۇر؟

- انەكي، سوعان دا اقىلىڭ جەتپەيدى. قازاقتاردىڭ قۇنسىزدانىپ كەتكەنىن ايتىپ تۇرعان جوقپىن با؟ باياعى قازاق جوق قازىر. باياعىنى ايتامىن-اۋ، ءتىپتى كەشەگى كەڭەس زامانىنىڭ قازاعى دا جوق. ول زاماننىڭ قازاعىندا «ازداپ» بولسا دا ۇيات بار ەدى، ادىلدىك بار ەدى، ىزگىلىك بار ەدى. قازىرگى قازاق قازاق ەمەس، مازاق. نامىس جوق. ءتىلىڭ ءۇش تىلمەن قوساقتالىپ، تۇنشىعىپ تۇر. الپىستاعى ەمەس، جەتپىستەگى ەمەس، سەكسەندەگى كەمپىر-شالدارىڭ  قازاقشا سويلەمەيمىز دەپ قىرسىعىپ تۇر. ورىس ءتىلىن «تاۋىسىپ»، اعىلشىن تىلىنە اۋىسىپ جاتسىڭدار. قىتايمەن «اۋىزجالاسىپ»، قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋ كەرەك دەگەندى شىعاردىڭدار. ءار تىلگە جارماسا بەرەتىندەي باستارىڭا نە كۇن تۋدى؟ الدە اعىلشىن، قىتاي ءتىلىن بىلسەك، اياق استىنان بايىپ كەتەمىز دەپ ويلايسىڭدار ما؟ بايىمايسىڭدار. بايۋ ءۇشىن ۇرلىقتى، جەمقورلىقتى جويىڭدار. شەنەۋنىكتەرىڭنىڭ سيقى اناۋ. ويلاعاندارى تەك  وز قۇلقىندارى. قىتايلار قۇرت-قۇمىرسقا، باقا-شايان جەپ «ماقتانسا»، قازاقتىڭ جەبىرلەرىنىڭ جەمەيتىنى جوق. قولىنا نە تۇسسە، سونى جەي بەرەدى. تەمىردى دە «جەيدى»، كومىردى دە «جەيدى».  تالعامايدى. اۋىزدارى ارانداي. «قارىندارىنىڭ» نە قۇپياسى بار ەكەنىن يت ءبىلسىن، سوزىلا بەرەدى، سوزىلا بەرەدى، ءتۇپسىز. اسقازاندارى نە بولسا، سونى قورىتا بەرەدى. بۇعان ادام اعزاسىن زەرتتەيتىن عالىمداردىڭ دا اقىلى جەتپەي ءجۇر.

- اپىراي، سەن قۇنسىز نە ايتىپ كەتتىڭ ،- دەدى قيسىق ، تەمىر جەيدى دەيدى، كومىر جەيدى دەيدى. نەگە جەيدى؟

- جەمقور بولعان سوڭ جەيدى دە،-  دەدى تەڭگە. -- بۇل ەلدىڭ ۇلكەن بيلىككە قول جەتكىزگەن شەنەۋنىكتەرىنىڭ  سول «تاققا» وتىرعان ساتتەن-اق  ىشەك-قارىندارى «كوتەرىلىس جاساپ»، «ويبايلاپ»، «قيقۋلاپ»،«نە جەسەم ەكەن، نە جەسەم ەكەن» دەپ ۇلىپ قويا بەرەدى ەكەن، سوسىن اۋىزدارىنا نە تيسە، سونى قىلعىتىپ، «سورا» بەرەدى ەكەن.  «تاعى نە جەسەم ەكەن» دەپ جان-جاعىنا جالاقتايدى، سول تاققا ادەيى جەۋ ءۇشىن وتىرعىزعانداي اۋىزدارى ارانداي اشىلىپ، تىلدەرى سالاقتايدى. ميلليون تەڭگە جالاقى ولار ءۇشىن تۇك ەمەس، ميللياردتاپ جەۋ جۇك ەمەس. ال ەندى ەلدىڭ ەكونوميكاسىن كوتەرۋگە ءتيىستى قولىندا ۇلكەن بيلىگى بار شەنەۋنىكتەرى وسىلاي نە بولسا سونى جەپ، ارزانداپ، قۇنسىزدانىپ جاتقاندا سول ەلدىڭ اقشاسى مەن قالاي قۇنسىزدانبايىن. مەنىڭ قۇنسىزدانۋىمدى قارجى «قۇلاعىن» ۇستاپ وتىرعانداردىڭ سىلتاۋراتىپ، مۇناي باعاسىمەن «نەكەلەستىرەتىندەي» «ونىمەن» ەشقانداي سىبايلاستىعىم  جوق. مۇناي تۇرماق، «سايتانى» دا جوق ەۆروپا ەلدەرىنىڭ اقشاسىنا قاراشى. «كوزدەرى قۋتىڭداپ»، ماعان كۇلىپ، «ءماز-مەيرام بوپ سىلقىلداپ»، اسپانداپ تۇرعان جوق پا؟ اناۋ «الاقانداي» عانا فينليانديا ەلىنىڭ جىلىنا ەكى-ءۇش ەلدى شارلاپ، «شايقاپ» قايتاتىن قارتتارى ايىنا ورتاشا ەسەپپەن ەكى مىڭ ەۆرو زەينەتاقى الادى ەكەن. مۇنى ماعان شاققاندا سەگىز ءجۇز مىڭ تەڭگەدەن اسىپ كەتەدى. كوردىڭ بە، قيسىق، ايىرماشىلىق قانداي! راس، مەنىڭ قۇنىم جوق ەكەن. بىراق مەنىڭ قۇندى نە قۇنسىز بولۋىم سەندەردىڭ ميلى نە ميسىز بولۋلارىڭا بايلانىستى بولىپ تۇرعان جوق پا؟ وسىعان دا اقىلىڭ جەتپەي مە؟ ءوزىڭ اقىماق بولساڭ، ول ءۇشىن مەنى نەگە جازعىراسىڭ؟

- ە، جوق - دەدى قيسىق، سەن ءبىزدى دەموكراتياسى دامىپ كەتكەن، ەكونوميكاسى العا «شاۋىپ كەتكەن» ەۆروپا ەلدەرىمەن سالىستىرما. سالىستىرساڭ ، كۇنى كەشە عانا كرەمل دەگەن ورتاق بايىنان ايىرىلىسىپ، بۇگىندە ءوز الدىنا وتاۋ بولعان كەشەگى ون بەس «توقالمەن» سالىستىر.

- جارايدى،- دەدى تەڭگە،- الىسقا بارماي-اق سول توقالدىڭ ءبىرى بولعان، قازاققا «ماڭقا» قازاق دەپ كۇلەتىن مىناۋ قىرعىز ەلىن الايىق. و، قۇداي! سول قىرعىزدىڭ «باس تەرىسى كەلىسپەگەن» « جامان» سومى «قاسى-كوزى قيىلعان» ماعان دا «ماڭقا» تەڭگە دەپ كۇلىپ جاتىر عوي. «ويماقتاي» عانا جەرى بار، سول جەرىنىڭ توقسان ءۇش پايىزى تاۋ-تاستى، مۇناي تۇرماق  تەمىرى دە، كومىرى دە، «سايتانى» دا جوق سول قىرعىزدىڭ اقشاسى تەلەگەي تەڭىز قازبا بايلىقتىڭ ۇستىندە وتىرعان قازاقتىڭ اقشاسىنان، ياعني مەنەن - تەڭگەدەن بەس ەسە قۇندى بولىپ تۇر عوي. ۇيات-اي!

- «ول» نەگە قۇندى-ەي، سەن نەگە قۇنسىزسىڭ-ەي؟- دەدى ماس بولۋعا اينالعان قيسىق .

- مەنى قۇنسىز قىلعان سەندەرسىڭدەر،- دەدى تەڭگە. سەندەردىڭ تەك ۇرلىقتى، جەمقورلىقتى عانا ويلايتىن، كوزدەرى ەشقاشاندا تويمايتىن، قاناعات دەگەندى بىلمەيتىن، «بىردەڭە» جەمەسە كۇلمەيتىن بيلىكتە وتىرعان جالماۋىز شەنەۋنىكتەرىڭ. اقشانى اقشا جاسايدى. سەندەردىڭ كول-كوسىر قازبا بايلىقتان ءتۇسىپ جاتقان كول-كوسىر اقشالارىڭ قايدا؟ ميللياردتاعان دوللاردى، نەمەسە تريلليونداعان تەڭگەنى حالىقتان جاسىرىپ، شەت ەلدەرگە وفشورلارعا  «ايدايسىڭدار»، ءسويتىپ حالىقتىڭ باعىن بايلايسىڭدار. سونشاما قىرۋار اقشا شەت ەلدىڭ ەمەس، ءوز ەلىڭنىڭ پايداسىنا  قىزمەت ەتكەن بولسا، ياعني سول اقشالارعا قاجەتتى زاۋىت-فابريكالار سالىپ، قاجەتتى ونىمدەرىڭدى، دۇنيە-مۇلىكتەرىڭدى وزدەرىڭ شىعارىپ وتىرساڭدار شەتەلدەرگە اعىلىپ جاتقان ميللياردتاعان تەڭگە وزدەرىڭدە قالماي ما؟ اۋ، وندا مەن دە «تىرىلمەيمىن بە»، سىلكىنبەيمىن بە، قۇنىمدى كوتەرىپ، دوللار سياقتى «شىرەنبەيمىن بە»؟ وسىعان دا اقىلدارىڭ جەتپەي مە؟ ۇيات بولعاندا ءتىپتى سەندەر باسقا دۇنيە-مۇلىكتەردى ايتپاعاندا سۇتەكەش ءسۇتتىڭ ءوزىن «الدەقانداي» قىلىپ، شەت ەلدەردەن ساتىپ الاسىڭدار عوي. ماسقارا! قانشاما اقشا شەت ەلدەرگە اعىلىپ جاتىر. بۇلاي قالاي «ادام» بولاسىڭدار، قالاي ەل بولاسىڭدار، قيسىق؟

الايدا بۇل كەزدە ول ءوزىنىڭ بۇرىنعى «انىنە» قايتا باسىپ وتىر ەدى. «ەي، تەڭگە، تەڭگە، ۇيات جوق قوي سەندە. نە اقىڭ بار مەندە؟ تۇندە كىرىپ تۇسىمە، ۇيقىمدى مەنىڭ بولمە، بەتىمدى مەنىڭ كورمە...

نە ايتىپ وتىرعانىن ونىڭ ءوزى دە ۇعىپ وتىرعان جوق.

دامير ابىاابىشەۆ،                                                                                             قوستاناي قالاسى.

3 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1562
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2253
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3508