Qazaq dýniyetanymynda «zaman» - degen úghym kóp kezdesedi. Alayda, zaman kategoriyasynyng mәnisine bara almaydy ekenbiz?! Qazaq tiline qatysty sózdikterde zamannyng týrleri kóptep kezdesedi. Aytalyq, eng aldymen zar zaman, aqyr zaman, qazirgi zaman dep jalghastyra beremiz. Alayda adam ómiring әr kezenin zaman úghymymen baylanystyryp aitugha әbden bolady. Adam jerge ayaq basyp jýre bastaghan kezendi «arghy zaman» dep atasaq. Leksikamyzdaghy bizding dәuirimizge deyingi kezendi osynday úghymmen bekitip tastasaq. Sebebi arghy zaman dep, qazirgi jyl sanauymyzgha deyingi kezendi tolyqtay osylay ataugha negiz bar.

Atam qazaq sonau arghy zamandarda degen sóz tirkesterdi kóp aitqan. Arghy ata-babalarymyz nemese arghy-bergi tarihymyzda dep tarihta aityp jatamyz. Ómirding arghy jaghy nemese bergi jaghy degen úghymdarda kezdesedi. Hakim Abayda arghy, este joq, eski zaman degen sózderdi qoldanghan.  Demek, bertingi, qazirgi zaman bolsa "arghy zaman" boluy zandy. Bizding arghy ata-babalarymyz saq, ghún bolghan dep jatamyz. Adamnyng arghy tegi qaydan shyqqandyghy turaly diskusiyagha týsip jatamyz. Arghy teging qaydan shyqqan degen saualdargha da jauap izdeymiz. Demek, bizding ómirimizge deyingi kezendi bir sózben "arghy zaman" dep atasaq, qatelespeymiz. Arghy zamannyng óz ereksheligimen qatar, tarihy bar ýlken kezen. Búdan shyghatyn qorytyndy Sovettik zamanda ruhany ómirimizge, leksikamyzgha, oqulyqtargha enip ketken «bizding dәuirimizge deyingi kezen», «kóne dәuir» degen úghymdardan arylyp, qazaqtyng qanynda, dýniyetanymynda sayrap jatqan «arghy zaman» úghymyn endigi shyghatyn oqulyqtargha engizudi qolgha alghan jón.

Kenestik zamanda tarihymyz eng әueli orys tilinde, odan keyin qazaqshagha audarylghanyn eskersek, qazaqqa tәn úghymdardar men sózding mәninen alshaqtap qalghanymyzdy bayqaugha bolady. Audarma sóz ben qoldan jasalghan tarihtyng qúnary, salmaghy, dәmi bolmaytyny taghy bar. Sodan bolar, qazirgi zamanda kez-kelgen sózding tamyryna mәn berip, arghy maghynasyn izdeytindigimiz shyndyq.

Olay bolsa, kýndelikti ómirde «arghy zaman» úghymyn qoldanysqa engizip, audarmasyz tól tarihymyzdan janghyryp, zamannan zamangha qadam basa bereyik.

Rauan Kemerbay

Abai.kz