(әngime)

Naghashymnyng azan shaqyryp qoyghan  aty – Toqtar, nege ekenin bilmeymin ol kisining óni qayystay qara bolsa da, biz es bilgeli beri «Aq kóke» dep ataytynbyz. Onyng qúrdastary  bolsa auyz toltyryp «Aq Toqtar» desetin. Ondayda «Aq kókem» tәmpish tanauyn kókke kóterip, qúddy bәkene boyy kók  tirep túrghanday-aq  jatyp kep shirenetin.

Auyldyng eli kýn kóre almay qalagha aghylghan әneu  bir jyldary Aq kókeme qúdaydyng zaryn qyldym  qalagha taman kel dep. «Ketpeymin auyldan! Ata-babamnyng sýiegi jatqan  atajúrtyn tastap eshqayda barmaymyn!» degen. Nesine qyzyghatynyn it bilsin, suy  borsyghan, topyraghynan sor úshqan, ne toghayy, ne ózeni joq kýn qaqtaghan qu mediyen dalany da  kisi óstip qimaydy eken-au! Tau týgili tóbesi joq sortandy qyzylasyqtan keship jýrgen Aq kókem jóbishónki kisige keudesin bastyrmaydy. Attan týsse de ýzengiden týspeytin ózine jeterlik qiyas minezi  bar. Ony da qoydyq, qúdanyng qúdyreti – ishten oqyp tughanday tehnikanyng tiline jettik bәle, dóngelegimen jýretin ne bauyrymen jorghalaytyn synghan temir-tersekke  emshi-tәuip bolatyn. Sharapqa sylqiya toyyp alghanda bolmasa «әu» degendi bilmeytin, dombyra tynqyldatyp kórmegen Aq kókemdi  júrttan qadirli kórsetetin óneri jansyz temirding tilin suyryp alatyny. Sodan bireuden bir qap ún, bireuden tyshqaq laq aqy alyp jýrip,  el qonyz terip ketkende búl kýn kóriske jeterlik dәuletting basyn qúrap alghan. Qúyargha benzin tappay, bútartargha jarata almay esik kózine qantaryp qoyghan Shәngereyding  kók mәskeuishine qúda týsip, bir  isek qoy berip aldy da, qanttay ghyp qatyryp, mersedes aidaghanday jýitkip jýrdi. Oqta-tekte esik aldynan shandatyp ótken Aq Toqtardy kórgende Shәngereyding ishi qyz-qyz qaynap, kók mәskeuishining qarasy ýzilgenshe sonynan qarap túrar edi. Kók mәskeuish te Aq kókemdi qayda sýiremedi deysin, taugha da, tasqa da, oigha da, qyrgha da aparghan. Kýnderding kýninde kók Mәskeuishting týbine búl da jetken, múnyng týbine de kók mәskeuish talay jete jazdaghan. Ómir de jansebil mәskeuish sekildi eken birde zymyrap, birde tonqalang asatyn. Kýtpegen jerden Aq kókemning  qonyrqay ómiri kýrt ózgergen...

Naghashy jengem Kýlpan auyrmay, syrqamay ayaqasty qaytys boldy. Aq kókem qabyrghasy qaqyrap, jýnjip keter dep oilaghanbyz. Óitpedi. Tipti kózinen bir tamshy  jas shygharmady. Shiyettey bes balanyng aldynda ýnjyrghamdy týsirmeyin dedi me eken, boyyn tiktep, ýy tirligining tizginin óz qolyna aldy. Eki sózining birinde: «Sybolysh qatynnan osylay op-onay qútylamyn dep oiladym ba! Aq Toqtar endi aiyna bir qatyn alady» dep otyratyn. Bos sóz eken, sodan qaytyp ýilenbedi. Kelin týsirdi, qyz úzatty. Eshkimning qolyna qaraghan joq, qolghanatsyz bir ózi túryp jatty. Áneu jyly ýlken úly Amangeldi bir jolyqqanda jón súradym «Aq kókem qalay?» dep. Ýnsiz basyn iyzegen.

– «Sybolysh qatynnan qútyldym» dep bórkin aspangha atyp otyrushy edi naghashym, bas qúramay  ma? – dedim әzildep. Amangeldi tereng kýrsindi.

– Agha, men bilsem Aq kókeng  endi qaytyp  ýilenbes...

– Qoy-ey!

– Shyn aitam. Búrynghyday emes, «Kýlpan týsimnen shyqpaydy» degendi jii aitatyndy shyghardy. Bir kýni keshte ýiine barsam, esik shalqasynan ashyq jatyr, ýy ishi tas qaranghy, әkey  joq. Zәrem úshyp shegine bergenim sol edi, bir búryshta  әkemning  jýrelep otyrghanyn  bayqadym. «Sybolysh, Kýlpan, meni tastap ketip o dýniyede ne qyzyq kórip jýrsin! Qu molada qu tizemdi qúshaqtap qashanghy jatayyn. Balalardy jetkizdim, ayaqtandyrdym, ne sen kel múnda, ne men barayyn anda...» dep týgesilip, kýiinip  otyr eken... Ayaghymnyng úshymen basyp tysqa shyqtym. Kózimnen aqqan jasty tiya alsamshy! Ákemdi,qu tomarday  qara shaldy qatty ayadym. Sheshemdi әli kýnge esinen shygharmay  jýrgen kising  qalay ýilensin, agha!?

Odan beri de talay  zaman ótken.

Búrnaghy jyly kóktemde  auylgha jol týsti. Astymdaghy qara  volgany tebitip Aq kókemning júpyny lashyghyn sýze kelip toqtadym.Ýiding esigin bastyryqpen tirep ketipti, tiri jan joq. Kórshi ýidegi  Zada apa shyghyp, amandyq súrastyq.

– Aq kókeng qayda ketedi deysin, molanyng basynda jýrgen shyghar! – dedi Zada  súraqtan búryn jauap berip.

Boyym múzdap ketti.

– Onda ne isteydi? -  dedim jorta.

– Mening shalym men Aq Toqtardyng  Kýlpany qatar jatqan song kempirin qyzghanady da...

Zada apa óz sózine ózi razy. Ángimeni arydan bastaytyn ynghay tanytty.

– Áy, myna naghashyn, Aq kókeng bar ghoy, naghyz Qojanasyr, qútyryq! Byltyr jazdyng bir kýni  taghy óstip ayaqasty joq bolyp ketti. «Búghan ne boldy? Auyryp qalghan joq pa eken» dep esigin úrsam, adam joq. Qaydan adam bolsyn, ol ýide Aq kóken, búl ýide men ghanamyz ghoy. «Bireulerdikine qydyryp ketken shyghar» dep otyrgham. Bir kezde kep túr, qabaq degen salbyrap, óni qashyp,  ýnjyrghasy týsip  ketken. «Saghan ne jetti-ey!?» demeymin be.

– Oibay, Zada, bir súmdyqty kórdim...Masqara! Masqara!!!

– Ne deysin, shal!

– Baghana kempirimning molasynyng basyna bargham. Barsam, beyittin  jartysy ashyq, ishi ýnireyip bos túr. «Oy, Alla, búghan ne boldy?» dep tandanyp, ayat oqyp otyrgham. Bireu iyghymnan qaghady. Qarasam, byltyr kýzde qaytys  bolghan «Soqyr Maqan». Ana kóshening basyndaghy ong kózi soqyr, sol ayaghy aqsaq, taz bar ghoy... shash degening kómirdey qap-qara,búp-búira bolyp ósip ketipti, ayaq sap-sau , kóz jaynap túr...Ýstinde appaq kebin. Toba!

– Ne istep otyrsyn, qúrdas? – deydi maghan.

– Ne istegeni nesi, kempirime baghyshtap qúran oqyp otyrmyn.

– Qúran tyndaytyn kempirin  joq múnda, әneu «Sorkólshikte» shomylyp jýr.

– Ólgen adam suda shomylady degendi estisem kereng bolayyn!

– Kereng bolghansha, óz kózinmen kór, – dep meni jeteley jónelsin.

«Sorkólshikke»  barghanda, Qúday-au, óz kózime ózim sensemshi! Anadan jana tughanday tyr jalanash mening kempirim men sening shalyng tizeden keletin shalshyq suda jýzip jýr. Kempirime qarasam  jap-jas qyz bayaghy, laqsha oinaqtaydy. Sening shalyng da jas jigittey ózgerip ketipti, bizding kempirdi balasha kóterip, sugha alyp úrady. Anau kelip sening shalynnyng moynyna asylady...It jynym ústap aiqay salayyn: «әi, qatyn, әi, esek!» dep baqyrayyn. Estimeydi. Ekeuin qosaqtap túryp óltireyin dep qasymdaghy kórdin  jendibilektey aghashyn júlyp ap, túra úmtyldym. Mandayym birdemege tars etip soghylyp, kózimnen ot jarq ete týsti. Ortada әinek pe, plastik pe, kózge kórinbeytin bir qabyrgha  bar. Olar meni kórip te, estip te túrghan joq. Ary aiqayladym, beri aiqayladym, boqtadym, qarghap-siledim, әi, qorlyq-ay, itsing be, kisising be, elep te qoymaydy, kәpirler!.. «Soqyr Maqan» ishegi qatqansha kýlip túr,tabalaghan týri de. Búdan asqan ne mazaq bolsyn, taltýste lypasyz tyr jalanash sayran salghan ekeuin kórgende jarylyp kete jazdap, jylap jiberdim. Zyghyrym qaynady.Ne deyin, ne isteyin, óle qalayyn ba!?... Sol ashumen saghan kelgen betim, Zada...Biz jýrmiz júma sayyn  jeti shelpek pisirip, qúran oqyp, osylar razy bolsyn dep. Búlar kórding týbinde әldeqashan  topyraqqa ainalghan shyghar dep oilaushy em, shyqqyr kózim ne kórmedi býgin!  Sen jýrsing manqiyp, auzyng ashylyp. Biz ghoy tiri pәndemiz, o dýniyedegilering siqyn kórdin, Qoy! Eki jarty qosylyp bir qareket jasamasaq, myna  qorlyqtaryna shydamay jazym bop  ketermiz...

Qatty sastym. Shynymdy aitsam aitqanyna  senip qappyn.

– Áy, Aq Toqtar, Qúdayy tapsyn olardy! Qúdayy tapsyn! –deppin.

Qarasam, Aq kókeng ishek-silesi qatyp kýlip otyr. Ázil ekenin bilip, jynym qozyp «joghal albasty,kózime kórinbey!» dep qolyma ilingen zatty laqtyrayyn kep, Aq kóken  qorany ainalyp, qarasyn kórsetpey ketti, tý-ýit jyndy!..

Zada apanyng әngimesine ishek-silem qatyp otyrghanda Aq kókem anadayda kele jatty. Búrynghygha qaraghanda bәkene boyy shógip, jauyryny qushiyp, qartayyp qalghanday kórindi maghan. Biyik taudyng da alasaratyn kezi bolady eken.

Týnimen әngime-dýken qúryp, syrlasyp tang atyrdyq. «Bas qúra» dedim. «Atama!» dedi. «Balalardyng birining qolynda túr» dedim. «Kelinge jautandatpa!»  dedi. «Tym bolmasa irgende túrghan Zadany  kirgizip al». «Qaqpasqa kýnim týspesin!» dedi. «Qalagha kósh»  dedim. «Sýiegim osy ýiden shyghady!»  dedi. Osymen sóz tәmam.

Ertesi ketip bara jatyp «oylan, Aq kóke, meniki shyn  janashyrlyq» dedim aghymnan jarylyp. «Menen de jamandyq kýtpe!» dep qolyn bir siltedi.Ne degen qyrsyq, qiyanqy  adam! Jalghyzdyq kimge jarassyn, iyen ýide aram ólip qala ma degen qorqynysh qoy bizdiki. Mashinanyng ainasynan artyma qarap kelem, Aq kókem búrylghan da joq, esik aldyndaghy jalpaq oryndyqqa qúiryghyn basyp, temekisin tútatyp jatty...

Kenes zamanynda kartada orny joq «Aqtóbe» deytin kishkentay  auyl  óz aldyna shaghyn  memleket sekildi bolatyn. Osy ólkening asty shylqyghan múnay desetin. Ol kezde enbekke jaraytyndardan júmyssyz adam bolmaytyn. Tang ata domalaq sary avtobusqa er-әiel tizerlese otyratyn. Eki saghatta múnay qúdyghynyng basyna jetken júrt tiyesili sharualaryn tyndyryp, qaranghy týspey ýilerine oralatyn. Sodan keyin әiteuir bir ýide otyrys-toy bolady: tughan kýn be, shildehana ma, túsaukeser me... syltaudyng san týri tabylatyn. Týn ortasy aughansha toy tarqamaytyn. Aq kókem aqsaqaldardyng qatarynan oryn alatyn, sary avtobustyng iyesi, shopyr degen darday aty bar, ýlken bedelding adamy. Kýnde osynday qyzyq-duman jalghasa beretin  edi  ayaqasty Sәbet ýkimeti jalp etip qúlamaghanda. Sary avtobus ta ketti, sayran da bitti. Qarap otyrsa, Aq kókemning ómirining kóbi sary avtobus pen kók mәskeuishting rólinde ótken eken.

Arada ýsh-tórt ai  ótkende, tosynnan mynaday bir oy keldi: Aq kókem jetim shal bop jýre beretin sekildi. Jasynda qanghybas, Qúdaydan nesin jasyrayyn, jyndysugha  әues bolyp edi, jasy keldi, sәjdege bas qoyatyn mezgil jetti. Jaghdayym barda aldymdaghy jalghyz naghashymdy Mekkege bir aparyp keleyin. Búl da bir Aq kókem aldyndaghy  paryzym bolsyn, qalghan ómirinde qúlshylyq qyp óter dedim. Osyny Aq kókeme aityp edim, shorshyp týsti: «kәri orys músylman bolmaydy» degendi bilesing be, menen taqua  jasap sharshamay-aq qoy. Aqshandy shyghyndama. Basy sәjdege tiymedi  dep, men ólgende  janazasyz-aq  kóme salyndar. Ana dýniyede jauabyn ózim beremin. Ómiri orysshagha kelmegen til arabshagha synady deysing be, qaltana simay jýrgen aqshana balalaryndy oqyt, qatynyndy kiyindir onan da...

Men de aitqanynan qayta qoyatyn kisi emespin. Aq kókeme tólqújat jasattym, viza ashtyrttym tu syrtynan. Jolgha shyghardan bir kýn búryn  auylgha qúiyndatyp bardym da, Aq kókemdi qoyarda qoymay kiyindirip, dedektetip mashinagha mingizdim. Esikti bastyryqpen jauyp jatqan Aq kókem:

– Itting kýshigi! Kimge tartyp qyrsyq bolghan nemesin!? – dedi shadyrayyp.

– Naghashyma!

... Qaghybanyng qara tasyn ainalyp jýrmiz. Miliondaghan adam Aq kókem ekeuimizdi qaqpaqyl ghyp qaghyp, kiyeli tasqa jaqyndatar týri joq. Aq kókemdi qolynan tas qyp ústap dedektetip qayta sýireymin, adamdar tolqyny   bir taban jaqyndatsa, eki taban artqa laqtyrady... Ólip ketsem de qasiyetti tasqa qol tiygizbey ketpespin dep ishtey  qasarysamyn. Óstip jýrgende Aq kókem qolymnan  shyghyp ketsin, kiymelegen júrt meni algha sýirep әketti. Qargha boyly qayran kókem ózenning kók iyirimine shym batqanday joq. Zәrem úshyp  janúshyra artqa qayttym, Aq kókem seng soqqan balyqtay  anda bir, mynda bir tenselip jýr eken, әzer degende jettim-au. Ón-siyq joq, beti-jýzin ter basyp ketipti, ókpesi qabynyp, salghan jerden aighaygha bassyn:

– Áy, Uaqiyt, kettik búl jerden!  Býitken qajylyghyng bar bolsyn! Mekkeng de qúrysyn, әne túrghan qara tasyng da qúrysyn!!!

– Oibay, Aq kóke, auzyna ie bol!...

Úyalghanymnan jerge kirip kete jazdadym. Bir tәuiri tóniregimizde  bizding tilimizdi týsinetin bir kisi joq,qazaqshany qúlaqqa qystyrmay, qara tasqa qaray omyraulay  úmtylyp barady el.

– Kettik, Aq kóke!

Qolynan jetelep qayta sýiredim... Es ketip, jan shyqqanda Qaghybanyng qara tasyna iyek artyp, sausaghymyzdyng úshyn tiygizdik, әiteuir. «IYә, Alla! Osy kórsetkenine de myng shýkir!» dep men túrmyn jýregim órekpip. «Mýiizing shyqty ma?!» dep Aq kókem túr. Múndayda ne kýlerindi, ne jylaryndy  bilmeydi ekensin...

Qajylyqqa  attanarda Nasiridin degen ózbek kórshim Mekkede túratyn tuysynyng aty-jónin, meken-jayyn  jazyp, sәlem-sauqat berip jibergen. Ymdap jýrip qalanyng jartysyn kezip, jarty kýnde  әzer taptyq. Qarama-qarsy esiktes , bólmeleri kóp jer ýi, aulasy shaghyn bolghanymen,jap-jasyl baq eken barghan ýiimiz. Otaghasy bala kýninde bizding elden ketken Nizamy atty jigit eken, orasholaq orysshasy bar, birdeme ghyp týsinistik. Bes qyzy, әieli, jesir enesi baryn aitty. Salttary qyzyq : ózi shәy qúiyp otyr, әlgi aitqan kóp әielding biri  dastarqan basyna jaqyndamaydy. Nizamiymen shýldirlesip otyrghanymda Aq kókem temeki tartatyn bolyp tysqa shyghyp ketken, shәy qaynatym  uaqyttan song bir-aq  oraldy. Betine barlay qarasam, aqyryn ghana kózin qysady. Dәude bolsa birdemeni býldirgen shygharsyng dep topshyladym ishtey.

Nizamiymen qoshtasyp, bylay shygha:

– Al, Aq kóke,sóile! – dedim.

– Álginde temeki tartayyn dep  shyghyp kettim ghoy, kireberis kýngirt eken, syrtqy esikti taba almay, ana esikti bir asham,qap-qara kiyingen bir qatyn otyrady, myna esikti bir asham, onda da bir qap-qara qatyn...ýshinshisin, odan tórtinshisin asham... taghy sol qap-qara kiyingen qatyndar... Kózim kýngirttikke ýiirleskendey bolghan song bir esikting tútqasyna jarmasa bergenim sol, bosaghada qap-qara kiyingen jastau bir kempir otyr eken, әlgining enesi bolu kerek. Eki kózi ghana jyltyraydy. «Esik qayda?» desem, qaydan týsinsin, tómen qarap, janaryn menen taydyryp әketedi. Bir esikti kórsetip osy ma degendey ymdasam, kózimen «sol ghoy» degendey ishara jasaydy. «Qaydan shyqsa odan shyqsyn» dedim de kempirge kózimdi qysyp, ernimdi shýrshiytip, «sýiiseyik» degendey belgi berip edim, kempir baj ete týskeni. Dalagha atyp shyqtym. «Ólgen jerim osy-au» dep  tysta ary túrdym, beri túrdym, sen shyqpaghan song qayta kirsem, kempir de joq, saytan da joq. «Ýh!» dedim...

Qajylyq sapargha kelgen kisining siqy. «Mynauynyz úyat emes pe!» dedim ónimdi suytyp. «Qatyny joq adamgha nesi úyat» deydi miz baqpay.

Mekke shәrisin  shyr ainalyp, әbden dinkeleppiz. Basym jastyqqa tiyer-tiymesten shúr ete týstim. Qansha úiyqtaghanym esimde joq, kýbirlegen, qystyghyp jylaghan oqys dauys estilgendey boldy. Ónim ekenin, týsim ekenin aiyra almay kózimdi ashtym. Baqsam, Aq kókem tósek basyndaghy júmyrtqaday  shyraqty jaghyp qoyyp bir suretke telmirip jylap otyr, sóilep otyr.

Moynymdy sozyp aqyryn qarasam apamnyng sureti! Aq kiymeshek kiygen, kózi shýnireygen, jaghy sualghan apam otyr surette. Apam degenim  Aq kókemning sheshesi. Oi, Alla-ay, múndayda bolady eken-au! Bayaghyda sýiegine qyna bitken sheshesining jalghyz suretin Mekkege  alyp kelipti Aq kókem! «Tiri kezinde ózindi Qúdaydyng ýiine arqalap apara almasam da, suretindi aparayyn» dep niyet etip sapargha shyqqan eken ghoy mening Aq kókem.

– Men saghan ne kórsettim, apa?! Ómir boyy renjittim seni, tym qúryghanda ýstine iletin jibi týzu bir kóilek alyp beruge jaramaghan men sorlyny keshir, apa... Ózing kórmeseng de sureting kórsin, ruhyng sezsin degen oy ghoy meniki...

Búdan arghy sózdi estuge jýregim daualamady, kózimnen aqqan jas jastyghymdy juyp, teris qaraghan beti ótirik úiyqtaghan bolyp jata berdim. O,asyl kókem-ay! Qay qazaqtyng balasy qay ghasyrda sheshesining suretin Mekkege kóterip әkeldi deysin! Anagha degen qúrmetti dәl sendey jasaghan kiside arman bar ma, dәl osy tirliging  ýshin qanday bir auyr kýnәn  bolsa da meyirimdi Alla qalayda keshetin shyghar!  Jasy jetpisten assa da  jyndylyghyn qoymaghan  aljyghan qara shal dep men seni ishimnen bolsa da beker kýstәnalap jýrippin. Ýide omalyp, qityghyp Mekkene barmaymyn degening ber jaghyng eken-au. Jýregine iman úyalap, qybylagha betindi  búryp, iysi  músylmannyng astanasyna tekke  kelmegen  ekensin, Aq kóke...

Júrt qatarly paryzymyzdy ótep, artynyp-tartynyp aman-esen elge de jettik.

– Osy sapargha razysyz ba, Aq kóke? – dedim bizding ýiding bosaghasyn attay bere sóz tartyp.

– O ne degenin, Uaqiyt... eki dýniyede de razymyn saghan, menen qaytpaghany Alladan qaytsyn! Týbi bir ótermin qaryzyndy...

– Búl qaryz emes, jiyeninizding paryzy.

– Solay ma? Endeshe, qajylyghymyzdy jaqsylap bir juayyq ta...

– Ket, ary! – deppin.

Aq kókem  eki kózin syghyraytyp kýlip túr. Meni mazaq qylghany.

– Auylgha jetkesin jesir kempirlerinizge juarsyz.

– Tapqan ekensing juatyn kisilerindi. Men ghoy qajydan kelgen kisimin, ol kempirlerding bәri haram...

...Qaladaghy  kýiki kýibinmen janúshyryp jýrip Aq kókeme habarlaspaghanyma da jyldyng jýzi bolypty. Týs әletinde shәiimdi aldyma ala bergenim sol edi, telefon shyr ete  týsti. Aman-sәlem joq, telefonnyng arghy jaghynan Aq kókem  dýrse qoya bersin:

– Sen mening janazama  keleyin dep jýrsing be?!

Jópeldemede auzyma jóndi sóz týspey «júmys qoy...tirlik qoy...» dep mingirley berippin.

– Senen basqa kiside júmys, senen basqa kiside tirlik joq pa!?

Onbay sýrindim.

– Osy jeksenbide auylgha keletin bol!

Sebebin súray almay, «ne bop qaldy eken-ә?...» dep berekem qashsyn. Endi sheginetin  jer joq.

Aytqan kýni Aq kókemning auylyna týske taman  jettim. Ýiding many qaraqorym adam, jeroshaqtyn  týtini aspangha shapshyp, kólikter qaptap ketipti. Jýregim tas tóbeme shyqty: «Aq kókem alay-bylay bop ketpesin!»...

Joq, myna jiynnyng beti basqa kórinedi. Esik aldynda Aq kókem túr bayqasam. Saqal-múrtty basqan. Ýstinde әppaq kostum-shalbar, ayaqta aq tufli, basynda aq taqiya. On-on bes jasqa jasaryp ketkendey kórindi maghan. Qasynda tura Aq kókemdey әppaq kiyingen jas әiel. Aq kókem kelgen qonaqtardy bauyryna basyp, bәiek bolyp amandyq-saulyq súrasyp, qonaqtar jaghy «qúsynyz qútty bolsyn,bәrekeldi!»  aytysyp jatyr. Mәssaghan! Dәl toydyng ýstinen týsippin...

Osyndayda qaydaghy eske týsedi. Aq kókem Kýlpan jengemmen ýilenetin jyly, toy kýnin belgilep  qoyghanbyz. Toygha ýsh kýn qalghansha kókem joq. Eki kýn qaldy, jәne joq. Bir kýn qaldy, taghy joq. Qoyshy, qonaq shaqyrylyp, mal soyylyp, alys-jaqyndaghylar týgel týsel týsip jatqan. Kýieu joq, kýieuden habar joq. Sóitse, Aq kókemning qaladan bir jan  dostary keledi, Aq kókem olardy ertip jaylaugha tartady. Es-aqyldan aiyrylghansha dýrildeydi, qysqasy , toy bolatyn kýndi úmytady búlar. Toy kókemsiz ótti. Imandy bolghyr Kýlpan jengem osy ýshin bir de bir  ret shu shygharmady, qayta Aq kókem bolsa «keshir, keshir» deumen jarty ómirin ótkizdi... Ondayynyng qay birin aitayyn, bes bala tuylghanda da kókemiz kórshi auylda, qalada, jaylauda, kýzeude...  toylap jýrdi. Kókemiz dumandatyp, sauyq-sayran qúryp týzde jýrgende, balalar ret-retimen ómirge kelip jatatyn. Qabaq shytqan jengeydi kórmeysin, kýieuining jamanyn jasyryp, jaqsysyn asyryp: «oybay-au, bala-shaghany asyrau onay deysing be, erkekting tirligi  týzde ghoy» dep jaybaraqat otyratyn. «Kýlpannyng minezining kenin-ay» desetin biletinder.

Toy dýrkirep ótti. Aq kókemning ýilengenine naq bir ózim ýilenip jatqanday qabaghat  quandym. Jengey de minezdi, aqylyna kelbeti say janday kórindi. Áyel adam kelgen song ýidin  óni kirip qaldy. Qazan kóterilip, oshaqtan shәinek týspeytin, bosaghadan qonaq ýzilmeytin  boldy...

Qyryq jyldy qalada ótkizgende shyqqan mýiiz, jighan dýnie bolmapty. Jasym zeynetke tolghan kýni qyzmetten birjola qysqartty. Ne ýige, ne qalagha simaymyn. Deni sau, tamaghy toq adamgha tang atsa, kesh batpaydy eken, sendeldim de qaldym. Bala-shagha demesem, auylgha ketip-aq qalar edim, auylgha barghanda kimge kerekpin?!... óstip sandalyp jýrgende bir kýni Ábil degen synyptasym kezdese ketsin. Mektepte jýrgende qoy auzynan shóp almas momyn edi. Ýiinde on ba, on eki me, bir qora bala bar edi. Qashan kórseng jamau-jyrtyq kiyinip jýretin Ábil...  Mektepten keyin  kórip túrghanym osy. Kiygen kiyimin, astyndaghy mashinasyn kórsen, ózing úyalasyn... Jaqyn mandaghy meyramhanagha kirip sóilestik. Jasap jatqan tirligin súrama, qysqasy, shirigen bay. «Mamandyghyng zanger ghoy dedi. Ár oblysta kompaniyam bar, әr kompaniyadan jalaqy tóleymin,  maghan sen siyaqty senimdi adam kerek» dedi. Ishtey  barmaqty býgip eseptep kórsem jalaqydan  milionnyng qúlaghy qyltiyp túr, jyghyla jabystym.

Sóitip basy bar da, ayaghy joq shytyrman tirlikke qaytadan kýp berdim. Bayaghy bos kýnderim kózden búlbúl úshqan. Naghashyma barmaq týgili, habarlasugha múrsha tappaymyn. «Auylgha aparshy» dep nemerelerim jylaydy, «keler jyly apalaryng bar, agha-tәtelerin, men bar, týgel baramyz» dep alday salam. Odan beri de talay «keler jyl» ótti, nemereler de ósip keledi, úyat-ay deshi...

Auyldan kelgen úzynqúlaqtardan  Aq kókemning amandyghyn súrap túramyn.  Qazir ataghynan at ýrketin ýlken molda deydi. Jamaghattan pitir-sadaqa jinap, shaghyn meshit saldyrypty deydi. Ózi sol meshitting imamy deydi. Tang atqannan kýn batqansha  meshit pen ýiding arasynda  shauyp jýredi deydi...

Ghalym Qaliybekúly

Abai.kz