27 qazan  kýni Tarazda qala kýnine oray, Jeltoqsan kóterilisining qaharmany Qayrat Rysqúlbekovtyng enseli eskertkishi boy kóterdi. Sonday-aq, sol kóterilisten syr shertetin “Jeltoqsan – 86” ortalyghy salyndy.  Ortalyqtyng jalpy alany 280 sharshy metrdi qúraydy. Atalghan ortalyqta Q.Rysqúlbekovtyng jeke zattary men kóteriliske qatysty qúndy derekter jinaqtalghan búrysh, Jeltoqsangha Jambyl oblysynan qatysqan jastar turaly derekter, belgili túlghalardyng jazbalary men BAQ materialdarynan qúralghan kórme ornalasqan.

Jer-jerde sol Jeltoqsandyqtardy jazalap,  sottaghan  komsomoldardyng 100 jyldyghy atalyp jatqanda, búl janalyq  búlt arasynan kýn shyqanday әser etkeni ras.

"Búl kóterilis turaly aitylmaydy" dep auyzdy qu shóppen sýrtuge bolmaydy. Aytylyp, jazylyp jatqan derekter kóp. Jәne, ainalamyzda sol kezenning kuәgerleri de jýr. Tek, nasihatyn jasay bilsek bolghany. Mәselen, osy kóteriliske qatysqan jastardy aqtap, talay tarihy shyndyqty ashyp bergen Jeltoqsan úiymy turaly biri bilse, biri bilmes.

Ol úiym "Qazaqfilim" kinostudiyasynda, 1989 jyldyng mamyr aiynda Qaldybay Ábenov, Erlan Dekelbaev, Amanjol Nәlibaev, Hasen Qojahmetov, Qúttybek Aymahan, Baqtybek Imanqoja, Jarmúhamed Tlegenov, Qúrbanbay Halmúratov syndy azamattardyng úiytqy boluymen qúrylghan. Úiymnyng maqsaty – kóteriliske qatysqan jastardy aqtau, týrmedegi Jeltoqsandyqtardy bosatyp alu, Jeltoqsan qaharmandaryna qúqyqtyq mәrtebe beru jәne, eng bastysy, Jeltoqsan kóterilisining tarihy shyndyghyn ashu edi. Sol maqsatta, 1991 jyldyng 17-tamyzy kýni Semey týrmesine baryp, Qayrat Rysqúlbekovty óltirgen baskeser, resedevist Vlasenkomen súhbat jasaydy. Jәne, Qayrattyng Ákesi Noghaybay aqsaqaldy Vlasenkomen jýzdestirip, biraz jayttyng betin ashady. Ol jerde belgili bolghany, Qayrattyng songhy haty dep jýrgenimiz – jasandy hat ekeni anyqtalady. Alayda, ol súhbattyng bir bóligi belgisiz sebeptermen joghalyp ketken. Biraq, súhbattyng jazbasha núsqasy Qaldybay Ábenovtyng ýiinde saqtalghan.

Vlasenkonyng aituynsha, ol kamerada basynda 5 adam bolghan. Sosyn, 16 kýni ýsh adamdy bólek kameragha alyp ketken. Sóitip, Qayrat pen әlgi baskeser onasha qalady. Al, tórt kýnnen keyin, yaghni, 21-mamyrgha qaraghan týni 21 jasynda, №21 kamerada Qayrattyng óligi tabylady. Búl kadrler Qaldybay Ábenovtyng “Allajar” filiminde de  kórsetilgen. Jәne Qayrat turaly osy zertteulerding basyn qosyp,  Túrysbek Sәuketay “Emenning iyir bútaghy” degen estelik kitap shygharghan.

Ókinishtisi, sol Qayrattardy úryp-soghyp, jazalaghan da ózimizding qazaq shendileri edi. Tipti, G. Kolbin sol kezdegi Jogharghy Sottyng tóraghasy Aytmúhambetovke:

- Bir júmada neshe adamdy sottadyn? Nege atu jazasyna bermeysin? - dep  aptasyna jinalys ashyp, shýiligip otyrghan. Sol atu jazasynyng jazyqsyz qúrbany Qayrat boldy.

Biraq, uaqyt bәrin óz ornyna qoyady. Kezinde “maskýnem” dep aiyptalghan sol jastar býgingi kýnning qaharmandary. Endigi úrpaq olargha eskertkish qoyyp, attaryn maqtanyshpen ataytyn bolady. Al, Taraz qalasynda ashylghan búl eskertkish sol ózgeristerding basy. Sondyqtan da, Abai.kz aqparattyq portalynyng atynan osy iske qoldau bildirgen Jambyl oblysynyng basshysy Asqar Myrzahmetovting komandasyna myng alghys aitamyz. Jeltoqsan kóterilisin qúrmettegen Myrzahmetovke myng alghys!  Jәne, búl ýrdis basqa ónirlerge de ýlgi bolady dep senemiz!

Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz