- Jerles aghanyz Álihan Bәimenovtyng qasynda jýrgen siyaqty ediniz bir kezderi, oghan qazirgi kózqarasynyz qanday? Jerles ininiz Áset IYsekeshev turaly pikirinizdi bilsek?, Ol keleshekte preziydent bola alady dep oilaysyz ba? Qayrat Mәmy kelesi Elbasy bolady degenge jeke pikiriniz? Sizdinshe Bolat Ótemúratov qanshalyqty yqpaldy túlgha?

- Álihan Bәimenovty óte jaqsy bilemin. Ol óte bilimdi, mәdeniyetti, sypayy jan. Memlekettik qyzmette de tәjiriybesi mol. Tek bir әttegen-ayy qazirgi rejimge azuyn kórsete almaydy. Al Áset IYsekeshevke keler bolsaq, ol jas, bilimi mol. Biraq  óz últyna óte biyikten qaraytyn adam siyaqty. Tildi bilmeydi, bilgisi de kelmeydi. Ol halyqtyng qalauymen preziydent bola almaydy. Qayrat Mәmiydi qazirgi konstitusiya kýshpen taqqa otyrghyzuy mýmkin. Biraq ol sol biyik lauazymdy alyp jýre alady ma, joq pa? Búl ýlken de kýmәndi mәsele. Bolat Ótemúratovty yqpaldy deuge bolmas, biraq qaltaly ekeni ras.

- Assalamualeykum Ualihan agha, bizding qazaqqa Jeltoqsan siyaqty bir ruhany silkinis qajet. Áriyne, qan tóguge emes ,tek qazaqtardy oyatu ýshin. Sizding qanday pikiriniz bar ?

- Jerles aghanyz Álihan Bәimenovtyng qasynda jýrgen siyaqty ediniz bir kezderi, oghan qazirgi kózqarasynyz qanday? Jerles ininiz Áset IYsekeshev turaly pikirinizdi bilsek?, Ol keleshekte preziydent bola alady dep oilaysyz ba? Qayrat Mәmy kelesi Elbasy bolady degenge jeke pikiriniz? Sizdinshe Bolat Ótemúratov qanshalyqty yqpaldy túlgha?

- Álihan Bәimenovty óte jaqsy bilemin. Ol óte bilimdi, mәdeniyetti, sypayy jan. Memlekettik qyzmette de tәjiriybesi mol. Tek bir әttegen-ayy qazirgi rejimge azuyn kórsete almaydy. Al Áset IYsekeshevke keler bolsaq, ol jas, bilimi mol. Biraq  óz últyna óte biyikten qaraytyn adam siyaqty. Tildi bilmeydi, bilgisi de kelmeydi. Ol halyqtyng qalauymen preziydent bola almaydy. Qayrat Mәmiydi qazirgi konstitusiya kýshpen taqqa otyrghyzuy mýmkin. Biraq ol sol biyik lauazymdy alyp jýre alady ma, joq pa? Búl ýlken de kýmәndi mәsele. Bolat Ótemúratovty yqpaldy deuge bolmas, biraq qaltaly ekeni ras.

- Assalamualeykum Ualihan agha, bizding qazaqqa Jeltoqsan siyaqty bir ruhany silkinis qajet. Áriyne, qan tóguge emes ,tek qazaqtardy oyatu ýshin. Sizding qanday pikiriniz bar ?

- Ruhany silkinisting qajet ekenine dau joq. Ony sanany oyatumen jasau kerek. Yaghny aqyryp tendik súrau kerek. Biraq qazirgi biylik qan tógissiz ketpeydi. Búl bir. Biraq, adam siyaqty ómir sýremiz desek, últymyzdyn, úrpaghymyzdyng bolashaghyn oilaytyn bolsaq, biz qalay bolghanda da ony taqtan taydyruymyz kerek.

- Sizding sonynyzdan halyq eruge dayyn.Siz eldi bastap biyilkpen ashyq kýreske shyghugha dayynsyz ba?

- Qarasha qalasa han atynan týsedi. Yaghny men qashanda qarashanyng qalauyn jasaugha әzirmin. Súraghynyzgha kóp rahmet.

- Ualihan, ekeumiz qúrdas ekenbiz. Qyryqtan asyp, kemel shaqqa kelip otyrsyn, aman-sau jýre ber! Qazirgi preziydent qazaq tilin, qazaq últshyldaryn damytugha mýddeli emes, qazaq kóterilse tónkerip tastar dep qorqady. Preziydent qazaqqa bet búrmay, qazaq ta «mynau mening preziydentim» dep ólse de aitpaydy.

Endi qoyar súraghym:

1. Bizge otarsyzdandyru sayasaty kerek pe, әlde basqa joly bar ma?

2. Qazaq tilin damytudyng ózing úsynatyn jobasy bar ma?

3. Eldegi korrupsiyamen qalay kýresuge bolady?

- Biz tәuelsizdikti formalidy týrde ghana aldyq. Al ruhany jan-dýniyemiz, sanamyz sol kenes kezenindegi qúldyq sanadan aryla almady. Ony biylik basyna kelgender emdeuge tiyis edi. Biraq olargha sol qúldyq sana tiyimdi boldy. Qazir biz oryspen qosa, qytaydyng da otaryna ainalyp baramyz. Últty otarlyq ezgiden tek últshyl patriottar ghana shyghara alady. Odan basqa joldy men kórip otyrghan joqpyn. Qazaq tilin damyta alatyn jobam bar. 2015 jyldan keyin mektep tabaldyryghyn attaghan býldirshin tek qazaq synybyna baru kerek. Sonda qazaq tilin damytu mәselesi ainaldyrghan 2-3 jylda ózdiginen sheshiledi. Oghan deyin mektepterdi dayyndauymyz kerek. Sybaylas jemqorlyqty joy ýshin birinshi elbasynyng ózi taza bolu kerek. Ekinshi sybaylas jemqorlyqqa jappay kýres jariyalau kerek. Ár azamat ózining azamattyq mindetin adal atqarsa eshqanday da jemqorlyq bolmas edi. AQSh-ta nelikten halyq sotqa senedi? Óitkeni, onda búryndary búrys sheshim shygharghan sotty dargha asqan.  Qorqynysh sezimi býgingi amerikalyq sottardyng qanyna singen. Óitkeni «kóp qorqytady, tereng batyrady». Al Qazaqstangha keler bolsaq, basqa memlekettik qyzmetti solay jasau kerek. Óitkeni, bizdegi sybaylas jemqorlyqtyng dengeyi amerikamen salystyrghanda tamyryn tipten terenge jibergen.

- Assalamualeykum Ualihan qúrdas, «Bolshaq» baghdarlamasymen shetelde  oqyp jýrgen qazaqsha bilmeytin mәngýrtter biz elimizding bolashaghy dey alasyz ba? Naghyz qazaqtyng balalary sol «Bolashaqta» qashan oqidy?

- Qazirgi «Bolashaq» baghdarlamasymen shetelde oqyp jýrgen jastardyng basym bóligi bizding bolashaghymyz bola almaydy. Sebebi olar qazaqqa múrnyn shýiirip qaraydy. Al qazaqy bolashaqtyqtargha memleket jetkilikti kónil bólip otyrghan joq. Olar әr kensening tabaldyryghyn tozdyrumen saqtaryn syndyrady.

- «Azat» partiyasynan ne sebepten quyldynyz? Bolat pen Jarmahan turaly oiynyzben bólisseniz. Halyq arasynda osy ekeui biyilkke satylghan nemese jalghan oppozisiyashylar degen sybys bar...

- Olardyng «rúqsatynsyz» Preziydenttike ýmitker bolghanym ýshin partiyadan meni qumaqshy. Olargha mening dodagha týskenim únamady, al ózderi týsuge qoryqty nemese olargha tyiym salyndy. Biraq mening Preziydenttik saylaugha týsetinim olargha kópten belgili bolatyn. Olardyng an-tang boluy jalghan. Bolat pen Jarmahannyng biylikke satylghan, jalghan oppozisioner ekendigi jóninde sybysty men de estigenmin. Naqtysyn bilmeymin. Osy songhy sayasy oqigha túsyndaghy olardyng әreketterinde, naqtyraq aitqanda әreketsizdikterinde maghan kóp nәrse kýmәndi boldy.

- Ua, Ualihan inim, Batyr anqau bolady degen ras-au, keyde onbay qúlap jatasyn. Sol qúlasyng keyde sening әlde bir jaqqa bauyr búratynyndy anghartady. Mýmkin әdeyi solay jasaytyn shygharsyn?! Qapyda ketken Kene atannyng qateligin qaytalap!... Súraghym: Naghyz sayasatqa qashan bet búrasyn? Qay partiyanyng ústanymyn jaqtaysyn?

- Men eshtemeni de әdeyi jasamaymyn. Barlyq әreketimdi jýrek qalauymmen, oy eleginen ótkizip baryp jasaymyn. Sayasatpen oinaghan emespin. Sayasatpen oinaudyng otpen oinaghannan da qauipti ekenin jaqsy bilesiz. Sayasatqa belimdi bekem buyp kirgenmin. Últ-azattyq iydeologiyany ústanatyn partiyanyng qajet ekenin bilemin. Sonday partiyany qoldaymyn.

- Qúrmetti Qaysar myrza, siz bәribir shala qazaqsyz. Óz ana tilin bilmeytin adamnyng últtyq tamyry terenge barmaydy. Óz ana tilin jettik bilmeytin adamdardyng aqyl-oyyda sana-sezimi de tolyq jetilmeydi eken. Jetilgen kýnning ózinde, talantty adamdar shyqqan kezding ózinde de olar eng sonynda óz últyna qarsy qimyldargha barady. (O.Sýleymenov,N.Masanov)siyaqty... Orystildi qazaqtar qazir shyn mәninde qoghamda qiratushy kýshke ainaldy... Bәrin jalmap-jaypap barady. Siz Preziydent bolsanyz, qazaq halqy qara túyaghyn serpugede shamasy kelmes edi... Orystildi qazaqtar biylikke emes, búghaltyr, zanger, satushy bolugha nege úmtylmaysyzdar? Al balalarynyzdy qazaqshagha bergenderinizben bәribir 150 jyldan song ghan yaghni, 3 úrpaq auysqan kezde baryp naghyz qazaqqa ainalady eken. Eger ýzbey qazaqy ortada tәrbiyelense ghana. Shetelde óz ana tilin bilmeytin adamdy adam sanatyna qospaydy. Bir milliard 500 milion qytaydyng arasynda óssekte óz ana tilimizdi erkin bilemiz. Ári taza sóileymiz. Al orysshany Mәsimovtyng qazaqshasynday bilemiz. 20 jyl boyy qazaq tilin ýirenbey eteginizge namaz oqyp jýrdiniz be? Biz óz taghdyrymyzdy shala qazaqtargha qalay tapsyramyz?

- Sizding aitpaghynyzdy jaqsy týsindim. Siz meni memlekettik búqaralyq aqparat qúraldary taratqan aqparattargha senip shala qazaq dep otyrsyz. Biraq 2005 jylghy preziydent saylauy aldynda men osy emtihannan sýrinbey ótkenmin. Búl jolghysy Aq Ordanyng sayasy tapsyrysynyng jemisi. Siz shetelde jýrip Qazaqstanda tolyq demokratiya saltanat qúruda dep oilaytyn shygharsyz. Jasyrmaymyn orysy ortada óstim, oryssha bilim aldym. Biraq qazir ALLAGhA shýkir qazaq tilin bir qazaqtay bilemin. Men de kezinde syrmaqtyng shetin bastym, senator boldym. Qolymda azdy-kópti biylik boldy. Biraq bizding keybir sheneunikter siyaqty qaltama halyq qazynasyn basyp shetelge qashqan joqpyn.

- Assalaumaghalaykum Qaysar agha, Qazaqstangha kelgenime 6 jyldan asty. Qazir Qazaqstannyng azamatymyn. Biraq qoghamda eshtene ózgergen joq. Qazaqstandaghy qandastarymyz, ózimizding qazaqtar barghan sayyn sauatsyzdanyp bara jatqan siyaqty kórinedi. Orystanghan, shala qazaqtargha til turaly, últtyq mәsele turaly әngime qozghaghannan góri qayta taza orystar әlde qayda liyberal, kózqaraqty, aqyldy kórinetin sekildi.  Sendey siresip, qatyp qalghan óz qandastarymyz eken. Siz qalay qaraysyz?  Til tútastyghy bolmaghannan keyin mәdeny tútastyqta bolmaytyny belgili ghoy. Tildi ústap túratyn sol últtyng mәdeniyeti.  Mәdeniyeti men tili damyghan el mәngi tәuelsiz el! Shette jýrgen bes jarym milion qazaqty Qazaqstangha әkelip, orystanghan qazaqtarmen slavyan tektes halyqtardy kómip tastaugha bolar edi. Siz ózi shette jýrgen aghayyndarynyzdy onsha únata qoymaytyn siyaqtysyz?  Olargha qalay qaraysyz?

- Qazaqstandaghy qazaq tildi qazaqtar sauatsyz emes. Olardyng kózin jauyp, tilin baylap otyrghan qazirgi jýie. Qazaqtar qazir qaranghyda jol tappay adasqandardyng naq ózi. Shala qazaqtar sendey siresip, qatyp qalghan joq. Men sizge jauapty Ahmet Baytúrsynovtyng sózimen qaytarayyn. «Balam dep emirengen eli bolmasa, elim dep egiletin úl qaydan bolsyn» degen eken Ahan. Biz shala qazaqtardy bauyrymyzgha tartpasaq olardyng panalaytyny orys bolmaghanda kim bolmaq. Olar býginde orys qolyndaghy qazaqqa qarsy sermeytin taptyrmas qarudyng qyzmetin atqaruda. Sizding sheteldegi qazaqtar jónindegi súraghynyzgha keler bolsaq men onsyz da az qazaqty eshqashanda bólgen emespin. «Ala qoydy bóle qyryqqan jýnge jarymaydy» deydi ghoy dana qazaq. Qysqasyn aitqanda әr qazaq mening jalghyzym.

Jalghasy bar

«Abay-aqparat»