Qazaqstanda 1 mamyr kýni bolghan jer silkinisi seysmolog ghalymdar ýshin әli júmbaq. Olar jer dýmpui bilingen audannyng az zerttelgenin jәne naqty boljam jasaudyng qiyndyghyn aitady.

Qazaqstanda 1 mamyr kýni bolghan jer silkinisi seysmolog ghalymdar ýshin әli júmbaq. Olar jer dýmpui bilingen audannyng az zerttelgenin jәne naqty boljam jasaudyng qiyndyghyn aitady.

Songhy elu jyldyng aralyghynda alghash ret jer silkinisi megapoliske tym jaqyn jerde bolghanyn bayandady «Ayqyn» gazetine Seysmologiya institutynyng zerthana mengerushisi, geologiya-miyneraldy ghylymdar doktory, Tótenshe jaghdaylar qyzmeti mekemearalyq komissiyasynyng mýshesi Abdulaziz Adullaev. «Onyng terendigi de óte ýlken. 20 shaqyrymnan asady. Qazirgi tanda 70 mynnan astam jer dýmpui bayqaldy. Olardyng 10-y kýshti sanalady», - deydi ghalym. Álsiz jer dýmpuleri әli toqtaghan joq. Ghalymnyng boljamynsha, múnday aftershoktar bir aptadan 1 jylgha deyin jalghasuy yqtimal.
Eng alghashqy 5,4 baldyq dýmpuden keyingi aftershoktar múnshalyqty kóp bolmauy tiyis edi dep payymdaydy seysmolog, geologiya-miyneraldy ghylymdar doktory Álquat Núrmaghambetov «Vremya» gazetinde. «Ádette múnday magnitudadaghy silkinis úsaq aftershoktar tudyryp, tez óship qalatyn. Men seysmologiyada 45 jyl isteymin, bizding aimaghymyzda múnday qúbylys alghash bolyp túr», - deydi seysmolog. Múny Gidrogeologiya men gidroekologiya instituty diyrektorynyng orynbasary Petr Plehanov ta qostaydy. «Búl joly birizdilikpen birneshe kýshti dýmpulerding boluy - seysmologtar ýshin belgili bir dengeyde júmbaq. Ony qúpiyasyn tauyp, sheship, zertteu kerek», - deydi ghalym.
Jer silkinisining osy jolghy oshaghy da ózgeshe. «Búl audan seysmikalyq qauipti poligon qúramyna kiredi. Biraq búghan onsha mәn berilmey, seysmikalyq oqighalar tau jotalary audanynda bolady dep sanalyp kelgen», - deydi Plehanov.
«Búryn osy jerde kýshti jer silkinisteri de bayqalghan emes. Bizding esebimiz boyynsha, silkinis búl jerde bolmauy tiyis edi. Biraq oryn aldy. Endi әri qaray opyryludyng qalay bet alatyny belgisiz: búl - belgili bir zertteuler jasalghan Ile Alatauy emes qoy» depti Núrmaghambetov.
Professor Abdullaev ta alghashqy jer silkinisi bolghan aumaqta boljam jasaudyng qiyndyghyn rastaydy. Óitkeni búl jerde birde-bir seysmikalyq stansa ghana emes, eshqanday geofizikalyq, geohimiyalyq, gidrogeologiyalyq baqylau beketi joq. «Búl aumaqtyng baqylaugha alynbaghanyn biz búryn da aitqanbyz. 2-3 qauipti әri seysmikalyq belsendi sanalatyn audandar bos jatyr» dedi ghalym. Al jer silkinisining orny kartada anyqtalghan. Búl seysmolog ghalymdar jobalaghan aumaqtyng shekarasyna jaqyn eken.
Degenmen qazir ghalymdar silkinis oshaghyn zertteude. «Belsendilik azayyp, aftershoktar sóne bastady. Dýmpulerding terendigi birtindep jerding ýstine kóterilude. Búl prosess óshe bastady degendi bildiredi. Biraq soghan qaramastan, baqylau kýsheytilip, stansalar jiyilik tәrtibine kóshken» deydi Adullaev. Sebebi «birqatar búrynghy kýshti zilzalalar opyrylugha negizdelgen». Onyng aitynsha, barlyq jaghynan «boljamnan tys seysmikalyq jaghdaydyng órbuine dayyn bolu kerek». Óitkeni «seysmikalyq belsendi aimaqta túrghandyqtan, kez kelgen uaqytta qanday da bir kýshtegi jer silkinisteri boluy mýmkin».
Ál-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiytetining professory Viktor Inushin aldaghy 4-5 kýnde 4 baldan artyq jer silkinisining bolmaytyndyghyn topshylaydy. «Aftershoktar bolady. Almaty ýshin bilinetin dýmpuler bolady. Býgin oqigha oryn alghan jerge baramyz» deydi professor. Ol Almatynyng seysmikalyq qorghanys jýiesi әzirlengenin aitady. Onyng biri Qapshaghay su qoymasy sanalady.
Degenmen Plehanov jalpy qysqa merzimdi seysmikalyq boljamdar jasaudyng qiyn ekendigin algha tartady. Mysaly, AQSh, Japoniya siyaqty derjavalar qysqa merzimdi boljamdardan bayaghyda bas tartypty. «Al jer silkinisi siyaqty kýrdeli tabighy qúbylystar turaly ne aitugha bolady?! Oghan qatysty barlyq prosester bizding kózimizge kórinbeydi ghoy. Mindetterdi «qara jәshik» tәsilimen oryndap, janama belgiler boyynsha dolbar jasaugha tura keledi» deydi ghalym. Onyng sózine qaraghanda, jer silkinisine qatysty statistika da joqtyng qasy. Sebebi «jer silkinisi - әlemde siyrek bolatyn qúbylys. Onyng eshqaysysy bir-birine úqsamaydy».

«Ayqyn» gazeti