قازاقستاندا 1 مامىر كۇنى بولعان جەر سىلكىنىسى سەيسمولوگ عالىمدار ءۇشىن ءالى جۇمباق. ولار جەر ءدۇمپۋى بىلىنگەن اۋداننىڭ از زەرتتەلگەنىن جانە ناقتى بولجام جاساۋدىڭ قيىندىعىن ايتادى.

قازاقستاندا 1 مامىر كۇنى بولعان جەر سىلكىنىسى سەيسمولوگ عالىمدار ءۇشىن ءالى جۇمباق. ولار جەر ءدۇمپۋى بىلىنگەن اۋداننىڭ از زەرتتەلگەنىن جانە ناقتى بولجام جاساۋدىڭ قيىندىعىن ايتادى.

سوڭعى ەلۋ جىلدىڭ ارالىعىندا العاش رەت جەر سىلكىنىسى مەگاپوليسكە تىم جاقىن جەردە بولعانىن باياندادى «ايقىن» گازەتىنە سەيسمولوگيا ينستيتۋتىنىڭ زەرتحانا مەڭگەرۋشىسى، گەولوگيا-مينەرالدى عىلىمدار دوكتورى، توتەنشە جاعدايلار قىزمەتى مەكەمەارالىق كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى ابدۋلازيز ادۋللاەۆ. «ونىڭ تەرەڭدىگى دە وتە ۇلكەن. 20 شاقىرىمنان اسادى. قازىرگى تاڭدا 70 مىڭنان استام جەر ءدۇمپۋى بايقالدى. ولاردىڭ 10-ى كۇشتى سانالادى»، - دەيدى عالىم. ءالسىز جەر دۇمپۋلەرى ءالى توقتاعان جوق. عالىمنىڭ بولجامىنشا، مۇنداي افتەرشوكتار ءبىر اپتادان 1 جىلعا دەيىن جالعاسۋى ىقتيمال.
ەڭ العاشقى 5,4 بالدىق دۇمپۋدەن كەيىنگى افتەرشوكتار مۇنشالىقتى كوپ بولماۋى ءتيىس ەدى دەپ پايىمدايدى سەيسمولوگ، گەولوگيا-مينەرالدى عىلىمدار دوكتورى القۋات نۇرماعامبەتوۆ «ۆرەميا» گازەتىندە. «ادەتتە مۇنداي ماگنيتۋداداعى سىلكىنىس ۇساق افتەرشوكتار تۋدىرىپ، تەز ءوشىپ قالاتىن. مەن سەيسمولوگيادا 45 جىل ىستەيمىن، ءبىزدىڭ ايماعىمىزدا مۇنداي قۇبىلىس العاش بولىپ تۇر»، - دەيدى سەيسمولوگ. مۇنى گيدروگەولوگيا مەن گيدروەكولوگيا ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى پەتر پلەحانوۆ تا قوستايدى. «بۇل جولى بىرىزدىلىكپەن بىرنەشە كۇشتى دۇمپۋلەردىڭ بولۋى - سەيسمولوگتار ءۇشىن بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە جۇمباق. ونى قۇپياسىن تاۋىپ، شەشىپ، زەرتتەۋ كەرەك»، - دەيدى عالىم.
جەر سىلكىنىسىنىڭ وسى جولعى وشاعى دا وزگەشە. «بۇل اۋدان سەيسميكالىق قاۋىپتى پوليگون قۇرامىنا كىرەدى. بىراق بۇعان ونشا ءمان بەرىلمەي، سەيسميكالىق وقيعالار تاۋ جوتالارى اۋدانىندا بولادى دەپ سانالىپ كەلگەن»، - دەيدى پلەحانوۆ.
«بۇرىن وسى جەردە كۇشتى جەر سىلكىنىستەرى دە بايقالعان ەمەس. ءبىزدىڭ ەسەبىمىز بويىنشا، سىلكىنىس بۇل جەردە بولماۋى ءتيىس ەدى. بىراق ورىن الدى. ەندى ءارى قاراي وپىرىلۋدىڭ قالاي بەت الاتىنى بەلگىسىز: بۇل - بەلگىلى ءبىر زەرتتەۋلەر جاسالعان ىلە الاتاۋى ەمەس قوي» دەپتى نۇرماعامبەتوۆ.
پروفەسسور ابدۋللاەۆ تا العاشقى جەر سىلكىنىسى بولعان اۋماقتا بولجام جاساۋدىڭ قيىندىعىن راستايدى. ويتكەنى بۇل جەردە بىردە-ءبىر سەيسميكالىق ستانسا عانا ەمەس، ەشقانداي گەوفيزيكالىق، گەوحيميالىق، گيدروگەولوگيالىق باقىلاۋ بەكەتى جوق. «بۇل اۋماقتىڭ باقىلاۋعا الىنباعانىن ءبىز بۇرىن دا ايتقانبىز. 2-3 قاۋىپتى ءارى سەيسميكالىق بەلسەندى سانالاتىن اۋداندار بوس جاتىر» دەدى عالىم. ال جەر سىلكىنىسىنىڭ ورنى كارتادا انىقتالعان. بۇل سەيسمولوگ عالىمدار جوبالاعان اۋماقتىڭ شەكاراسىنا جاقىن ەكەن.
دەگەنمەن قازىر عالىمدار سىلكىنىس وشاعىن زەرتتەۋدە. «بەلسەندىلىك ازايىپ، افتەرشوكتار سونە باستادى. دۇمپۋلەردىڭ تەرەڭدىگى بىرتىندەپ جەردىڭ ۇستىنە كوتەرىلۋدە. بۇل پروتسەسس وشە باستادى دەگەندى بىلدىرەدى. بىراق سوعان قاراماستان، باقىلاۋ كۇشەيتىلىپ، ستانسالار جيىلىك تارتىبىنە كوشكەن» دەيدى ادۋللاەۆ. سەبەبى «بىرقاتار بۇرىنعى كۇشتى ءزىلزالالار وپىرىلۋعا نەگىزدەلگەن». ونىڭ ايتىنشا، بارلىق جاعىنان «بولجامنان تىس سەيسميكالىق جاعدايدىڭ وربۋىنە دايىن بولۋ كەرەك». ويتكەنى «سەيسميكالىق بەلسەندى ايماقتا تۇرعاندىقتان، كەز كەلگەن ۋاقىتتا قانداي دا ءبىر كۇشتەگى جەر سىلكىنىستەرى بولۋى مۇمكىن».
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ۆيكتور ينيۋشين الداعى 4-5 كۇندە 4 بالدان ارتىق جەر سىلكىنىسىنىڭ بولمايتىندىعىن توپشىلايدى. «افتەرشوكتار بولادى. الماتى ءۇشىن بىلىنەتىن دۇمپۋلەر بولادى. بۇگىن وقيعا ورىن العان جەرگە بارامىز» دەيدى پروفەسسور. ول الماتىنىڭ سەيسميكالىق قورعانىس جۇيەسى ازىرلەنگەنىن ايتادى. ونىڭ ءبىرى قاپشاعاي سۋ قويماسى سانالادى.
دەگەنمەن پلەحانوۆ جالپى قىسقا مەرزىمدى سەيسميكالىق بولجامدار جاساۋدىڭ قيىن ەكەندىگىن العا تارتادى. مىسالى، اقش، جاپونيا سياقتى دەرجاۆالار قىسقا مەرزىمدى بولجامداردان باياعىدا باس تارتىپتى. «ال جەر سىلكىنىسى سياقتى كۇردەلى تابيعي قۇبىلىستار تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟! وعان قاتىستى بارلىق پروتسەستەر ءبىزدىڭ كوزىمىزگە كورىنبەيدى عوي. مىندەتتەردى «قارا جاشىك» تاسىلىمەن ورىنداپ، جاناما بەلگىلەر بويىنشا دولبار جاساۋعا تۋرا كەلەدى» دەيدى عالىم. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، جەر سىلكىنىسىنە قاتىستى ستاتيستيكا دا جوقتىڭ قاسى. سەبەبى «جەر سىلكىنىسى - الەمدە سيرەك بولاتىن قۇبىلىس. ونىڭ ەشقايسىسى ءبىر-بىرىنە ۇقسامايدى».

«ايقىن» گازەتى