Seysenbi, 23 Sәuir 2024
Kórshining kólenkesi 6030 24 pikir 11 Aqpan, 2019 saghat 09:34

Resey óz sayasatyn jýrgizu ýshin qazaq tildi jansyzdar jasaqtauy mýmkin

Búrynghy óz tәuelsizdigin alghan 14 elding ishinde tek Qazaqstan men Belarusiya ghana Reseyding degenine kónip keledi. Búghan deyin Resey bizge orys tildi aqparat kózderi men jariyalanymdar arqyly óz sayasatyn jýrgizip keldi. Endi búl sayasat belorusti ghana (orys tildi mәlimetter men derekter arqyly) neootarlay alady. Resey qazaqty uysynda ústau ýshin qazaq tildi aqparatty saraptau qajet ekenin, sol sebepti keybir qazaq tildi qandastarymyzdy óz jansyzdaryna ainaldyru kerektigin anghara bastady. 

Qazaqstandaghy jergilikting últtyng sanynyng ósui Reseydi aqparattyq salada jana qadamgha barugha mәjbýr etti. Ári olarda "egerәky biylik auysa qalsa, kópting sózin sóileytin jana basshy kelip, orys tilining basynan baghy tayady" degen alysty boljau taghy bar. Osynyng bәri eskerilip, qazaqty Resey yqpalynan shygharmay ruhany otarlaudyng jana jospary jasala bastady. Ol jospar әzirshe shartty týrde gumanitarlyq, aqparattyq jәne mәdeny әriptestik dep atalady. Osy joba ayasynda qazaq tildi BAQ qúraldarynyng ókilderin, jas jurnalister men  blogerlerdi at-týiedey qalap Mәskeuge shaqyryp, tamyr basu nauqany bastalyp ketti.

Mәskeuding M. V. Lomonosov atyndaghy MMU Aqparattyq-analitikalyq ortalyghy Resey men Qazaqstan arasyndaghy aqparattyq jәne mәdeniyetaralyq әriptestikti tu etken «Qazaqstan oryssha» atty elaralyq jobasy bizge ne bermekshi?

IYә, Qyrymdy qaqalmay jútqan, әm әlemdik soghys oshaqtaryna óz әskerin jiberip otyrghan, agressorlyq sayasat ústanatyn Reseyding Qazaqstandaghy jaghymdy obrazyn qalyptastyru ayasynda ómirge kelgen búl jobanyng bir sausaghy ishke býguli ekeni dau tudyrmaydy. Qazaq tildi últtyq mediasferamyzdyng birjaqty Resey aqparattyq ýstemdigining jeteginde ketpey, týrik, aghylshyn, arab, qytay t.b. BAQ  derekteri men mәlimetterine sýienip, óz irgesin bekemdey bastauy Reseyge auyr soqqy bolyp otyr. Orys tilining qazaq media kenistigindegi irgesining shayqaluy Kremlidi qatty oilandyra bastady. Ári osynday jiyilep ketken press-turlardy kóbeytu astarynda Qazaqstandyq qazaq tildiler ýshin Reseyding jaghymdy imidjin qalyptastyru jatyr. Onyng ýstine әzirshe qúr pikir almasugha shaqyryp jatyr. Osy pikir almasugha barghan qazaq jәne orys tildi jas jurnalister men blogerlerge әriptestikting shekpenin jauyp, qarjylay demeushilik jasap, óz soyylyn soghugha jeteleudi týpki maqsaty etip otyrghan synayly.

Osynday press-turlardyng úiymdastyrushylardyng tәubasyna kelip: «Osydan 10 jyl búryn eldegi orys-qazaq qatynasynda ne oryn alyp, ne bolyp, ne qoyyp jatqanyn Qazaqstandaghy orys tildi BAQ monitoringi jasap, eldegi ekspertter men jurnalisterding jariyalanym boyynsha bәrin bilip otyratynbyz. Endi ómir ózgerip, qazaq tildi segmente jazyp jýrgenderding jariyalanymdarynsyz búl el jayly esh nәrse bile almaytynymyz ayan boldy» dep aghynan jaryluynda kóp nәrse jatyr.

Osynday pikir almasu barysynda ony úiymdastyrushylar birining auqymy kenigen, endi birining tynysy tarylghan qos tildi aqparat kenistigining arasyndaghy qanday aiyrmashylyqtyng barlyghyn bildi.

Qazaq elining «últtyq aqparat ortalyghynyn» basty ereksheligi qazaq tilining óz mәrtebesin iyelenuge nyq qadam jasauy.  Qazaq jәne orys tildi búqaralyq media kontentting ózara jer men kóktey aiyrmashylyqtary bar. Biri – memleketshildikti tu etse, ekinshisi – kýndelikti kýiki tirlikti kýiitteydi. Qazaq tildi BAQ barlyq jastaghylardy qamtysa, orys tildi BAQ orta jaspen shektelip otyr.

Búnday qadamnyng ar jaghyndaghy basty súm pighyl orys tildi aqparattyng qazaqtyng mýdesi ýshin júmys istemey, kórshi elding jyrtysyn jyrtugha jegiluin әli de qalaushylyqtan tuyp otyr.

Ábil-Serik Áliakpar

Abai.kz

24 pikir