/Shәkәrimning «Ýsh anyghyn» oqyghannan keyin tughan oilar/

Adam balasy ghalamdaghy óz ornyn, missiyasyn anyqtap, jete týsinu  ýshin Tәnir onyng genetikalyq jadyna ýsh súraqtyng kodyn qashap qoyghan. Sol ýsh súraqtyng jauabynda Tәnir adam baqytynyng qúpiyaly kiltin jasyrypty. Búl ýshtikke jauap tapqan adamnyng týisigine ómir sýru lәzzatynyn, kemeldikting hәm quattylyqtyng tәtti dәmi sezile bastaydy. Búl qanday da bolsyn magiyanyzdan, siqyr men dúghanyzdan da qúdyretti dýniye. Sebebi, sol ýsh súraqtyng ainalasynda jalpy jaratylys júmbaghynyng sheshimderi toptasyp túr.

Búl qanday ýsh súraq deysiz ghoy?

Birinshi súraq - «Álem belgili bir sebepterding kýshimen jaralghan ba әlde ol óz aldyna damyp, joyylyp otyratyn menireu tabighat jolymen jaraldy ma?»

Ekinshi súraq - «Jan degen ne?»

Jәne ýshinshi súraq - «Adam ýshin ólgennen song ómir bar ma?».

Búl ýsh súraqqa ótken ghasyrdyng basynda Shәkәrim Qúdayberdiúly jauap berip ketken. Naqtyraq aitqanda Alashtyng úly oishylynyng jauaptaryn biz onyng «Ýsh anyq» atty filosofiyalyq traktatynan taba alamyz.

/Shәkәrimning «Ýsh anyghyn» oqyghannan keyin tughan oilar/

Adam balasy ghalamdaghy óz ornyn, missiyasyn anyqtap, jete týsinu  ýshin Tәnir onyng genetikalyq jadyna ýsh súraqtyng kodyn qashap qoyghan. Sol ýsh súraqtyng jauabynda Tәnir adam baqytynyng qúpiyaly kiltin jasyrypty. Búl ýshtikke jauap tapqan adamnyng týisigine ómir sýru lәzzatynyn, kemeldikting hәm quattylyqtyng tәtti dәmi sezile bastaydy. Búl qanday da bolsyn magiyanyzdan, siqyr men dúghanyzdan da qúdyretti dýniye. Sebebi, sol ýsh súraqtyng ainalasynda jalpy jaratylys júmbaghynyng sheshimderi toptasyp túr.

Búl qanday ýsh súraq deysiz ghoy?

Birinshi súraq - «Álem belgili bir sebepterding kýshimen jaralghan ba әlde ol óz aldyna damyp, joyylyp otyratyn menireu tabighat jolymen jaraldy ma?»

Ekinshi súraq - «Jan degen ne?»

Jәne ýshinshi súraq - «Adam ýshin ólgennen song ómir bar ma?».

Búl ýsh súraqqa ótken ghasyrdyng basynda Shәkәrim Qúdayberdiúly jauap berip ketken. Naqtyraq aitqanda Alashtyng úly oishylynyng jauaptaryn biz onyng «Ýsh anyq» atty filosofiyalyq traktatynan taba alamyz.

Endi sol jauaptardy taldap kórelik. Shәkәrimning birinshi anyghy boyynsha - jaratylysta birde bir qúbylys kezdeysoq bolmaydy. Barlyghynyng týbinde belgili bir sebep boluy zandylyq eken. Kerek deseniz, sol sebepting ózine de sebep kerek! Olay bolsa, barlyq sebepterding týp-tamyry, qozghaushy kýsh - Jaratqan IYe. Yaghny mynaday matematikalyq dәldikpen ýilesimdi gharyshty jaratu ýshin - Úly sana, qúdyretti týisik, sheksiz sheberlik qajet. Oghan qosa shygharmashylyq jan iyesine tәn romantika men ata-anagha tәn nәzik mahabbat qajet. «Mahabbatpen jaratqan adamzatty, sen de sýy ol Allany jannan tәtti» - degen ghoy Abay.

Sanaly dýniyening ózinen ózi payda boluynyng ózi - logikagha qayshy. Mәselen baspadaghy stanok ózinen ózi әripterdi laqtyryp otyryp, kezdeysoq «Abay joly» romanyn týzip shygha alady degenge senesiz be? Joq, әriyne. Múhtar Áuezov bolmasa, ol roman-epopeya jazylmasy sizge de, ózgege de belgili.

Demek, sheksizdik pen uaqyttyng syrtynda mәngilik meditasiya jasap otyrghan Tәnir - barlyq jaratylystyng eng úly sebebi, eng týpki qozghaushy kýshi. Shәkәrim aitqan birinshi anyq arqyly bizding sanamyzdy «men gharyshta jalghyz hәm tastandy emespin, meni erekshe mahabbatpen jaratqan Bireu bar, yaghny men Onyng mәngilik qamqorlyghyndamyn» - degen perishte-oy әldiyleydi.

Shәkәrim osy «Ýsh anyghyn» jazghanda qazirgi zaman ghylymynyng janalyqtarynan beyhabar edi. Búl súraqtargha jauapty ol týisik arqyly, kemeldengen intuisiya arqyly jetti dep bilemiz. Ya bolmasa, osy saualdardyng jasyruly kodyn ol óz jýreginen oqyp, kórdi.

«Jan» degen substansiyany Shәkәrim әlemdegi kez kelgen zat sekildi joghalmaytyn tek basqa formagha auysyp otyratyn aqparattyq-energetikalyq qúrylym dep bildi. Býgin ol fizika ghylymyna tansyq dýnie emes. «Barlyqtyng ishinde bar bolyp» ajalsyz jýre beretin jannyng qúpiyasyn da Shәkәrim óz janymen tildesu arqyly da bilui mýmkin. Óz jany arqyly býkil gharyshpen de dialog qúrugha bolatynyn bilgen Shәkәrim shyndyghynda әuliyege ainaldy dep aita alamyz.

Dene - jannyng kiyimi, qozghalys qúraly. Al, jan bólek ekenin kórsetken úly oishyl, adam balasyn mazalaytyn ýshinshi súraqqa da jauap beredi. «Kiyimin» sheship qalyqtay ketetin jandy jerden de ózge, jerden de ghajayyp әlemder kýtip túratynyn menzeydi. Sanaly adam ony elestete alsa, ol ýshin ajal degen «ótkel» eshqanday ýrey men qorqynysh tughyzbasa kerek-ti. Yaghny jan da, jaratylys sekildi mәngilik.

Ómir eger bir syzyqtyng boyymen kele jatyp, bir nýktede toqtap qalsa, Tәnirding jaratu ýrdisining logikasy tym qysqa, tym qyzyqsyz bolar edi. Bizding aldymyzda kýtip túrghan sansyz, shym-shytyryq súlu әlemderge jetu ýshin Shәkәrim - újdan nemese ar degen ústanymdy algha shygharady. Jandy ruhany azyqtandyryp, ardan attamaghan adamgha sansyz әlemderge toqtausyz sayahat Tәnir tarapynan ýlken syy bolmaq dep bileyik.

Qorytyndylay kelgende «Ýsh anyqty» bilgen hәm jete týsingen adam balasy ýshin myna dýniyening barlyq zandary belgili bolyp, bәri óz ornyna túra qalady. Elegizip túrghan jan sabyrgha kelmek deymiz. Al, ol óz kezeginde jangha tynyshtyq әkelip, alystaghy dýniyelerdi kóre bilu qabiletin oyatady.  Búl tirshilik iyesi ýshin naghyz baqyt dep oilaymyz.

P.S.

Alash júrty ghasyrlar boyy teperishti kóp kórgen halyq. Qanshama zobalandy basynan ótkerse de, qazaq Allagha ókpesin aitpaghan el. Búl bizding boyymyzdaghy tózimning arqasy, búl gýlding kýltesindey týisigimizding arqasy dep sanaymyz.

Aldaghy uaqytta oishyldarymyz ben kemengerlerimizding aitqanyna qúlaq salyp, Jaratqannyng ghajayyp syrlaryn tanyp-bilip, týsinip jýrsek, Qúdaydyng meyirimine bólenerimiz haq.

Búl bizding saqtap qana qoymay, úly últqa ainaldyratynyna kýmәn bolmasyn.

«Abay-aqparat»