Mine, taghy bir oqu jylyn artqa tastadyq. Mektep bitirgen jastarmyzgha Alla aldynan jarylqap, maqsattaryna jetip, baqytty, jaqsy ómir sýrulerine tilektespiz. Alda UBT túr. Tek ekzamen ótken jyldardaghyday bolmay, jastarmyz joldaryn taza bastasa deymiz. Bәrimizdi bilim nәrimen susyndatqan altyn úya mektebimizdi, jaman atqa qaldyru emes, amalsyz әzirgi mekteptegi ruhany azghyndyqtar meni bir sәtte tynysh qaldyra almaydy.

Mine, taghy bir oqu jylyn artqa tastadyq. Mektep bitirgen jastarmyzgha Alla aldynan jarylqap, maqsattaryna jetip, baqytty, jaqsy ómir sýrulerine tilektespiz. Alda UBT túr. Tek ekzamen ótken jyldardaghyday bolmay, jastarmyz joldaryn taza bastasa deymiz. Bәrimizdi bilim nәrimen susyndatqan altyn úya mektebimizdi, jaman atqa qaldyru emes, amalsyz әzirgi mekteptegi ruhany azghyndyqtar meni bir sәtte tynysh qaldyra almaydy.

Búryn sondy әlemde balalarymyz bilim, tәrbie alatyn bilim ordalarynda aqsha jinau, sybaylas jemqorlyq, pәre alu jaylady dep qogham tarapynan dabyl qaghylyp, mektepterde «aqsha jinau, sybaylas jemqorlyqqa qarsy qoghamdyq shtab» qúryp kýresude degendi estigen be edik. Joq. Shtabtyng ashylghanyna OQO 10 jyl boldy, nege  әlemde tek bizding oblysta bar? - dep namystanghan basshy kórmedim. Búdan ary meketepterdi ruhany azghyndyqqa jol bergenimiz ýlkender ýshin úrpaq aldynda keshirlmes qylmys. Bәrin tizbektep jatpaymyn, Qazaqstannyng әr azamaty biledi desem bolady: mektepterdegi atys-shabystan oqushylardyng ólimining artuy, jemqorlyq, mamandardy pәremen alu /OQO 1000-2000 AQSh dollary aralyghynda/ / Ayyptaugha kirmeytin bilim ordalary ýlgi tútarlyq.: bilim bóliminde myqty sektor mengerushileri bar, mamantanday biletin/ komissiyagha pәre jinau, ózindik pikiri bar, ary taza bilikti múghalimderdi qudalau, alastatu,  bilim-tәrbie sapasyndaghy kózboyaushylyq, mektep basshylyrynyng bilim, tәjriybelerinin, әdep, mәdeniyetining tómendigi t.b tolyp jatqan kemshilikter. Mysaly almatydaghy mektepting tarih pәni múghalimining qysym, jalany kótere almay qaytys bolghanyn aitugha bolady. /Diyrektory Z.Valiyeva hanymnyng qúdaghiy/. Mektep diyrektory tarapynan múghalimderge jasalghan osy tektes qiyanattargha dәlelder kóp. Atam qazaq «Sóz sýiekten ótedi...» deushi edi, biraq bilim salasy basshylyrynyng kóbisining sýiegi myqty eken. Qogham tarapynan qansha dabyl qaghylsa da barlyq dengeydgi deputattar men, әkimderimizding ýnsizdigi de bilim ordalaryndaghy azghyndyqqa jol ashqanday. Bilim bólimi basshylary diyrektorlaryn qorghap, - syn aityp,  kemshilikterin ashqandardy aiyptaudan ary bara almay otyr. Osy jyly mamyr aiynyng 6-júldyzynda Shymkentte «Últ taghdyry» QB úiymdastyruymen «Mekteptegi sybaylas jemqorlyqqa» baylanysty ótken kezdesude men mektep diyrektory bolu ýshin 10-20 myng aqysh dollaryna jetkenin, aqsha jinau, pәre turaly aitqanyma Shymkent qalalyq bilim bólimi bastyghy J.Tәjiyeva hanym dәleliniz qani sotqa beremin deydi. J.Tәjiyeva alghashqy bastyq bolyp kelegende bizding pikirmizdi qoldap, mektep basshylaryn tәrtipke salatynday bolghan edi, az uaqyttyng ishinde diyrektorlardy jaqtap, shyq juytpaytyn boldy. Áyteuir bastyq bolghandar tez arada ózgerip shyghady.  Pәre, sybaylas jemqorlyq jaylaghan mektepte bilim, tәrbie spasy tómendep, ruhany azghyndyqqa úshyrau saldarynan,  2010-2011 oqu jylynyng ózinde  Shymkentte oqushylar, eki oqushyny atyp, bireuin pyshaqtap óltirdi. Kýnәsiz oqushylarymyz ólip jatqanda J.Tәjiyeva hanym dәlel súraydy.  Mektepte pәre, aqsha jinaudan... bólek,  keyingi jyly bala baghu demalysynan oralu ýshin de 40-60 myng aralyghynda pәre aludy shygharypty. Búlardy súrasang ekining biri biledi, tek basshylar bilmeydi, dәlel súraydy. Atym ústazghoy, elden,  újymnan úyat bolady-au degender joq. Óitkeni aitqan ústaz qudalanyp júmysynan airylady, basshylardyng bar bilgeni, basty qúraly sol, ilik izdep qorqytu. Qalay әdiletti qogham ornatamyz, balarymyz bilim, tәrbie alatyn jerde azghyndyq, jemqorlyqtyn, qylmystyng neshe týri kóbeyip jatsa. Mýmkin, búl bilim salasy basshylarynyng egemendigimizding 20 jyldyghyna qosqan ýlesi bolar.   Mektepte aqsha kóp. Mysaly, Shymkent qalasyndaghy №31 mektepte, saghattardy qospaghanda,  22 adam joq bolsada ailyghy alynyp, eki jylda 5 mln asa budjet qarjysy júmsalghan.  Diyrektorynyng ýstinen sot jalghasuda. Múghalimder shaghymymen /atyn aityp mazalamayyn, ol apay demalysta/ qaladaghy №40 mektepke barghanda, aqyly qosymsha sabaqtyng ózinen jylyna 6 mln. tengeden asa týsedi eken.  Jylda ydysymen gýl ala bergen. Shyghyndardy diyrektordyng ózi aktsyz esepten shygharyp otyrghan. Remontqa, kýzetshi shtaty bola túra, kýzetshige de aqsha jinalghan. Oblystyq qarjy polisiyasynyng mәlimeti boyynsha, ótken jyldyng ózinde OQO mektepterinde  186 qylmystyq is tirkelip, kóbisi sotqa ótipti. Osydan keyin aqtalyp, dәlel súraudyng ornyna, bastyqtar oryndaryn bosatsa, qogham paydasyn oilaytyn, azghyndyqqa jol bermeytin basshy kelip qaluy mýmkin.

y.Balasúghany «Aqshamen bәri isteydi, әdilet ýshin kim isteydi?» degenindey aqsha bolsa bәrin isteuge bolady. Istelip jatqan júmystardy da joqqa shyghara almaymyz, biraq adamdardaghy meyrim men ar tazalyghy,... ruhany baylyghynda ekeni eskerusiz qalyp keledi. Mekteptegi ruhany azghyndyqty  aqshasyz da  toqtatugha bolady. Ol turaly «shtab» mýsheleri oblys әkimderine birlesip jiyn ótkizuge úsynystar jasalghanmen ayaqsyz qaldy. Qogham ókilderining dabylyna qúlaq aspaghandyq bolar, A.Myrzahmetov oblys әkimi bolyp kelegende múghalim bolugha pәrening stavkasy 500 dollar edi, әzir 1000 -2000 dollar aralyghyna ósti. Búghan qalay bagha beremiz? Bilim, tәrbie sapasy pәre ósken sayyn tómendey beredi. Ol aksioma. Tura qazir mekteptegi azghyndyqty toqtatu qiyndau. Sebebi, mektep basshylarynyng basym kópshiligi  tereng bilimdi,  tәjriybesi joghary, naghyz ústazdyq qabiletimen tanylyp qúrmetke ie bolghan,  pedagogika syryn jetik mengergender emes: diyrektor bolu onay, tabysy mol, jogharynyng tilin tapsang boldy dep, ... kelgender.  Keyingi jyldary da ústazdyq qabiletimen tanylyp qúrmetke iye, ary taza, tәjiriybesi mol diyrektor bolypty degendi estimedim. Nәtiyjesinde, jauapty basshylardyng mektep basshylaryn tandaudaghy nemqúraydylyghy qogham men mektepting ruhany azghyndauyn arttyruda.. Ashyna aitqanda, qogham men úrpaghymyzdyng ruhany órleuine balta shabyluda. A.Kamenskiy «Adam balasynyng búzylghandyghyn jóndeu ýshin jas óspirimderdi dúrys tәrbiyeleuden basqa jer betinde tiyimdi jol joq» dese, bizding bilim ordalary kerisinshe ruhany azghyndap barady. Bir jastar bolashaghyn oilaytyn ministr bolsa, bilim mekemelerine demokratiyalyq reforma auaday qajet bolyp túr. Ázirgi bilim salasyndaghy azghyndyqqa kóp azamattar biylik jýiesin kinәlaydy. Solay degenning ózinde, jergilikti jerde preziydent, parlament basqaryp otyrghan joq qoy. Týzesek kim qoy deydi?  Olay bolsa kinәli, jergilikti basshylar men ýlkenderding úrpaq aldynda jauapsyzdyghy.   Qysqasy diyrektor bolamyn degen, úsynylghan maman: Mening bilim, tәjriybem újym aldynda ar tazalyghym, qabiletim ústazgha-ústaz bolugha layyqpyn dep sanaymyn. Diyrektor bolu mansabym emes, ústazdardyng shygharmashylyq qabiletin kóteruge jaghday jasap, bilim, tәrbie spasyn kóteru. Búlar qolymnan keledi,  degendey uәdesin alyp, talqylau kerek. Jastarymyzdyng bolashaghy, elimizding  mәdeni, ruhany damuy, órkendeui bilim bólimi basshylary men mektep diyrektorlarynyng ruhany dengeyine tikeley baylanysty. Konfusiy «Adal kisini adal emesterden biyik qoysan, adal emesterdi adaldyqqa tartasyn» deydi. Bizding basshy oryngha ary taza, tereng bilimdiler bolsyn deytinimiz de osy. Múhammed gh.ә.s «Kimde kim adamdar arsynda bastyqqa layyqty bireu bolsa da, sol oryngha ony saylamay óz jaqynyn saylasa: ol býkil momyngha qiyanat jasaghany» degeni, újymda diyrektor, orynbasary bolugha layyqty maman bola túra, odan tómen maman diyrektor bolsa býkil újymgha qiyanat jasaghany dep týsingen dúrys. Búl jaghday bizde jii kezdesedi. Osyny da eskerip mektepte diyrektordan, orynbasarynan - ústazdyq bilim, qabileti joghary, tәjiriybesi mol, ary taza ústazgha, ústaz bolatyndargha: diyrektor, orynbasarlary óz erkimen oryndaryn bosatyp, sol ústazdy basshylyqqa úsynuyn býginnen jolgha qoiyuymyz kerek. Búl mektepterdi ruhany azghyndyqtan tazartyp, bilim sapasy men ústazdar yntasyn, izdenis-shygharmashylyghyn kóteretin tóte joldardyng biri.

«Últ taghdyry» QB OQO tóragha orynbasary.

OQO  mektepterinde aqsha jinau, sybaylas

jemqorlyqqa qarsy   qoghamdyq shtab jetekshisi

Jarqynbek Seytinbetúly