(ghibratnama)

Aldan degen bala ómir degen jolgha shyqqan edi. Alghashynda qayda bararyn bilmey auyl shetinde anyryp  túrdy. Kóniline "baqyt degen nәrseni izdeu kerek" degen oy keldi. Biraq, baqyttyng ne ekenin bilmedi. Jýregining týbinen "baqyt degen óz jaratushyndy tanyp, soghan tabynu" degen sәbiyding әlsiz ýni estildi. Soghan den qoyam degenshe kókireginde әlgi ýnnen basym qatty dauystar janghyryp "baqyt degen bay bolu, bay bolsang bәri bolady!" degen óktem dauys qúlaghyna jetti. Dәl osy kezde   janyna  jýdeu  jýzdi, júpyny qariya kelip:

«Balam, mynau ong jaqtaghy jolgha  týsip birge jýreyik!» dep, ótinish jasady.

«Ol jaqta ne bar?»

«Jemisi tausylmaytyn mәngi jasyl baq bar».

«Oghan qalay jetemiz?»

«Jolda kezikkenning bәrine jәrdem etip otyrsaq, olar bizge jón silteydi, sóitip baqty adaspay tabamyz».

Bozbalanyng kókeyine:

«Týgi joq kәrimen birge  jýrip ne tabam?» degen oi  sumang etip  kele qaldy. Ol basyn shayqady. Qariya jónine ketti.

Dәl osy sәtte jylmang jýzdi bireu jetip keldi. Álgi eng aldymen onyng qolyna  bir buma aqshany ústata qoydy. Bozbala Aldan birden:

«Netken jomart  jan!» dep tandanyp qaldy.  Oghan kónili de jibip sala berdi. Endi  ne  aitar eken dep  kýtti. Jylmang jýzdi:

«Bauyrym, kóp aqsha  tabatyn jerge barghyng kele me?» dep, eljiredi. Jas jigit oiyndaghysyn  dóp basqan son:

«IYә» dedi. Ol:

«Olay bolsa ainalandaghy  eshtenege de, eshkimge de alang bolmay, tek  sol aqsha jaqqa qaray jýre bersen, әri jyldam, әri dәl barasyn» dedi. Aldannyng da tilegeni osy emes pe! «Qalay baram, aitynyz!» dedi, batyldanyp. Jylmang jýzdi:

«Aynalana  alang bolmauyng ýshin kózindi baylauym kerek. Búghan kónesing be?» dedi. Jigit aghasy jastaghy Aldan sәl  mýdirip:

«Jaraydy» dep, kelise ketti. Álgi de  osy  qúptaudy  ilip alyp:

«Endeshe, menin  aitqan  baghytymnan  aumay  jýrip  otyrasyn» dedi. Aldan:

«Qalay qaray?» dep  súrady. Ol:

«Mine, myna jaqqa tek solgha qaray  jýrip otyr! Bir kezde  mol  aqshanyng ýstinen  týsesin» dedi,  sózin shegelep. Aldan әntek kýdiktengendey:

«Siz, óziniz  onda boldynyz ba?» dep,  súraugha batyly jetti. Jylmang jýzdi:

«Áriyne,  sonsha kóp aqsham  bolmasa  men saghan múnsha aqshany tekten-tekke qalay bere salam?!» dedi, bergen bir  buma aqshasyn  núsqap.

Jaghy talghansha taghy qansha sóiledi, jyljyp jyldar ótipti.

Egde tartqan Aldan  basyn  iyzegenin ózi de  bilmey qaldy. Dәl  osy  sәtti andyp  túrghan Jylman   da jyp  etkizip onyn  kózin  baylay qoydy da,   sol qolynan jetelep solgha búryp:

«Endi, esh bógelmey tarta ber!» dep, búiyrdy.

Sәulesiz qalghan Aldan qolyn qarmanyp, beti  búrylghan jaqqa kibirtiktep  kete bardy. Týnekte  qalghan song kýn men týndi de aiyrmady,  qansha  jyldar  ótkeni esinde qalmady,  ózining qariya  jasqa jetip qaltyrap kele jatqanyn ghana sezdi.

Kóz aldyna aqshadan  ózge  eshtene de  elestemeydi.  Bir uaqytta  ong jaq túsynan:

«Toqtanyzshy!» degen meyirimdi dauys estildi. Aldan qariya  túra qaldy da  әlgi  beymәlim  dauyspen sóilese  bastady.

«Olay  jýruge bolmaydy!» dedi ol.

«Nege?»

«Aldynyzgha qaray endi  birneshe qadam bassanyz, týpsiz  qúrdymgha qúlaysyz!»

«Ótirik aityp  túrsyn!»

«Siz maghan nege senbeysiz? Men  týpsiz anghardy kórip  túrmyn ghoy, al siz ony  kórip  túrghan joqsyz. Óitkeni,  kóziniz baylauly eken!».

Qariyanyng esine Jylmannyng bayaghyda aitqan «Eshtenege, eshkimge de qarama!»  degen sózi  týse ketti. Sonan son, kókeyinde «Mynau menin  kóp aqshagha jetetinimdi  bilip qyzghanyp  túr»  degen  kýdik  tua qaldy.

«Men saghan senbeymin» dedi. Bógde  dauys:

«Senbeseniz kózinizdi shesheyin, óziniz kóriniz!» dedi. Aldan qariya:

«Joq,  joq  maghan jolama, jolymnan qalamyn!» dep bezildedi. Bógde dauys janashyrlyq ýnmen:

«Siz,  mine bylay ongha qaray  jýrseniz  qatersiz, ken  danghyl jol aldynyzdan ashylady» dedi.

«Ol jaqta  maghan  mol aqsha bar ma?»

«Onda jetseniz aqshanyn  esh qajeti bolmaydy.»

«Joq, sen meni aldap adastyrghaly  túrsyn! Aqshanyng keregi  joq jer bola ma?! Mine, meni  bylay  jibergen adam múnsha aqsha berdi. Seniki qúr sóz…»  Bógde dauys ayanyshpen:

«Siz endi, az uaqyttan keyin menin  sózime  de senesiz. Qolynyzdaghy aqshanyn  da esh keregi  bolmaydy. Ol kezde mening aitqan aqylymnyng da  paydasy  tiymeydi. Tek, esh jaqqa barmaytyn týpsiz terende jatyp  tausylmaytyn ókinishtin  dәmin  tatasyz!» dep,  alystap ketti.

Qaltyraghan qariya da qorqynyshty,  týpsiz týnek apannyn  shetine jetti...

Mine,  búl mysal, әpsanadan góri kýnde  kórip jýrgen  shyndyqqa úqsaydy. Aqyret kýninen, mәngi ómirden beygham qalghan pendeler mol aqsha, danghaza ataq-danq, az kýndik  biyik lauazym, jәdigóy marapat-syilyq, aqyldy  alghan araq-sharap, esti shygharghan mәnsiz toy-tomalaq tipti, kýndelikti kýiki tirlik ispetti ne týrli arbaushy «kóz baylaushylardyn» aldaghanyna da, qútylmaytyn qúrdymgha aidaghanyna da sene beredi, sene beredi... Sodan, qúrdymgha qaray toqtamay kete beredi...

Qútqarushynyng sózin qúlaghyna da  ilmeydi. Sebebi,  adasushynyng  Aldangha úqsap kókirek kózi  baylanghan.

Abay Mauqaraúly

Abai.kz