Býgin, 12 sәuir – Ghylym qyzmetkerleri kýni. Osy kýnning qarsanynda «Áleumettik-gumanitarlyq ziyaly qauym ókilderi memleketting qoldauyna ie bolyp otyr ma?» degen súraq tónireginde bir-eki auyz sóz jazghymyz keledi.

Biz ghylymy zertteulerdi granttyq qarjylandyru jónindegi konkurstargha jәne bilim-ghylym salalaryndaghy basqa da bayqaulargha búghan deyin de ýnemi qatysyp kele jatyrmyz.

Alayda, ghylymy jobalargha qarjy bóletin Últtyq ghylymy keneske mýshe bolghan adamdar ghylymgha qarastyrylghan memlekettik ghylymy qarjylay granttardy óz-ózderine bólip alyp keledi.

2015-2017, 2018-2020 jyldargha arnalghan ghylymy zertteulerdi granttyq qarjylandyru boyynsha konkurstyng nәtiyjesine kezinde kópshilik ghylymy qauym narazylyq bildirip, ghylymy granttargha arnalghan bayqaudyng sony ýlken dau-damaygha úlasqanyn úmyta qoyghan joqpyz.

Onyng basty sebebi – konkursta jenip shyqqan, yaghny tiyisti Últtyq ghylymy kenesterding ong sheshimine ie bolghan kóptegen ghylymy jobalardyng ghylymy jetekshileri – sol Últtyq ghylymy kenesterding qúramyna engizilgen mýiizi qaraghayday, belgili bir lauazymdarda otyrghan adamdardyng ózderi, anyqtap aitqanda, memlekettik bilim jәne ghylym mekemelerinde iri-iri qyzmetterding tútqalaryn ústap otyrghan, tiregi myqty túlghalardyng ózderi bolatyn.

Sonda búghan qarapayym ghylymy qauym: «Búlardyng konkursty ózderi úiymdastyryp, oghan ózderining jetekshilikterimen jasalghan ghylymy jobalardy úsynyp, aqyr ayaghynda ózderining jobalaryn ózderi jenimpaz etip shygharghandary qalay?» - dep tang qalyp, narazylyq bildirgen edi.

Alayda, Últtyq ghylymy kenesterding mýsheleri ózderining qoldaryn ózderi qalay kessin?

Elbasymyzgha deyin aryz-shaghymdaryn joldap, jan-jaqqa hat jazghan ghalymdar shulap-shulap qoydy.

Al Qazaqstan Respublikasy Bilim jәne ghylym ministrligining Ghylym komiyteti narazylyq bildirgen ghalymdardy: «Ghylymy zertteulerdi granttyq qarjylandyrugha arnalghan konkursqa úsynylghan ghylymy jobalardyng barlyghyn birdey qarjylandyrugha qarjy joq», - degen syltaumen shygharyp salyp, kerisinshe, júrtty shulatqan sol jobalardy odan ary qaray qarjylandyrudy jalghastyryp keledi.

Biylghy jyly osynday ózekti mәseleler boyynsha mynaday júmys toptarynyn:

- Qazaqstan Respublikasynyng Memlekettik qyzmet isteri jәne sybaylas jemqorlyqqa qarsy is-qimyl agenttigi Bilim jәne ghylym ministrligi Ghylym komiytetinde jәne oghan baghynysty úiymdardyng qyzmetinde sybaylas jemqorlyq tәuekelderin syrtqy taldau jónindegi;

- «Núr Otan» partiyasynyng Bilimdi jәne ghylymdy qoldau men damytugha baghyttalghan is-sharalardy jetildiru mәseleleri boyynsha júmys toptarynyng qúramynda júmys istep, qúzyretti memlekettik organdargha biraz úsynystarymyzdy jetkizdik.

2018 jylghy 26 shilde kýni «Núr Otan» partiyasy Tóraghasynyng Birinshi orynbasary Mәulen Saghathanúly Áshimbaev elimizding ghylym jәne bilim salasyndaghy ótkir mәselelerdi әleumettik jelide ashyq jazyp, ózderining oi-pikirleri men úsynystaryn jariyalap jýrgen bir top ghalymdardy arnayy shaqyryp, kezdesu ótkizdi.

«Núr Otan» partiyasy Tóraghasynyng Birinshi orynbasary Mәulen Áshimbaevtyng qabyldauynda belgili ghalym-әriptesterimizben birge biz de boldyq.

Búl kezdesude:

- 2018-2020 jyldargha arnalghan ghylymy zertteulerdi granttyq qarjylandyru jónindegi konkursty ótkizu kezinde Últtyq Ghylymy kenester mýshelerining ghylymgha arnalghan qarjyny ózderining jobalaryna bóldirip alghany;

- Layyqty ghylymy jobalardy konkurstan ótkizbey tastap, búrmalaushylyq is-әreketter jasaghany;

- Osyghan baylanysty ghalymdardyng narazylyq tanytqany;

- Búl jóninde Elbasymyzgha hat jazghan ghalymdardyng Qazaqstan Respublikasynyng Bilim jәne ghylym ministrligine qarasty Ghylym komiytetining sol kezdegi birinshi basshylary tarapynan qudalaugha týskeni;

- Taghy da basqa mәseleler turaly egjey-tegjeyli sóz boldy.

Osyghan baylanysty «Núr Otan» partiyasy janynda granttyq qarjylandyrudy qosa alghanda ghylymdy qoldau men damytu sharalaryn jetildiru mәseleleri boyynsha júmys toby qúryldy.

Biz osy júmys tobynyng 2018 jylghy 4 qyrkýiek, 24 qazan kýnderi ótkizilgen otyrystaryna qatysyp, «Ghylym turaly» Qazaqstan Respublikasynyng 2011 jylghy 18 aqpandaghy № 407-IV Zanynyng 9-shy babyna (Joghary oqu oryndarynyng ghylymy qyzmeti) jәne 10-shy babyna (Zertteu uniyversiyteti) tolyqtyrular men ózgerister engizudi úsyndyq.

Osy úsynysymyzdy býgin taghy da qaytalaghymyz kelip otyr.

Ózderinizge belgili, elimizding «Ghylym turaly» alghashqy Zany 2001 jylghy 9 shildede qabyldanghan edi.

Óz basymyz joghary bilim salasynda qyzmet istep kele jatqan 25 jyldan beri uniyversiytetting ghalymy retinde ghylymgha qatysty normativtik qúqyqtyq aktilerding qanday da bir әserin nemese yqpalyn sezingen emespiz.

Biz Qazaqstan Respublikasynyng Bilim jәne ghylym ministrligi, Ghylym komiyteti, basqa da memlekettik uәkiletti organdar, tipti ózimiz qyzmet isteytin L.N. Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiytetining basshylary tarapynan ghalym nemese gumanitarlyq ziyaly qauym ókili retinde eshqanday da qoldau kórgen emespiz, jasalyp jatqan qanday da bir jaghdaydy da bayqamappyz.

Professor-oqytushylargha tek studentter men magistranttargha ótkizgen kýndelikti sabaqtarymyz ýshin ghana jalaqy beriledi.

Jogharyda aitylghanynday, 2015-2017 jәne 2018-2020 jyldargha arnalghan ghylymy zertteulerdi granttyq qarjylandyru jónindegi konkurstargha birneshe ret ghylymy jobalarymyzdy úsyndyq.

Alayda, bizding ghylymy jobalarymyzgha sarapshylar joghary ball qoysa da, grant jenip alghan emespiz.

Sonymen birge uniyversiytet basshylary jyl sayyn professor-oqytushylardyng óz qarajattary esebinen jariyalaghan ghylymy enbekterining tizimin jәne kóshirmelerin jinap alady da, olardy joghary oqu oryndaryna ghylymy júmystar ýshin jәne basqa adamdardyng útyp alghan granttaryna bólingen memleket qarjysynyng júmsalghanyna esep tapsyru ýshin paydalanady.

Osyghan baylanysty «Ghylym turaly» Qazaqstan Respublikasynyng 2011 jylghy 18 aqpandaghy № 407-IV Zanynyng 9-shy babyna:

«Joghary oqu oryndary ózining ghylymy qyzmetkerlerine ghylymy qyzmetpen ainalysuyna qajetti barlyq qolayly jaghdaylardy jasaugha mindetti.

Joghary oqu oryndarynda qyzmet isteytin ghalymdardyng auditoriyalyq jýktemeleri olardyng ghylymy qyzmetpen shúghyldanuyna kedergi keltirmeuge tiyis.

Joghary oqu oryndarynda qyzmet isteytin ghylymy qyzmetkerlerding ghylymy qyzmetpen ainalysuyna qajetti jaghdaylardyng jasaluyna joghary oqu oryndarynyng birinshi basshylary tikeley jauapty bolady», - degen tolyqtyru engizu qajet dep esepteymiz.

Osynday tolyqtyrular «Ghylym turaly» Qazaqstan Respublikasynyng 2011 jylghy 18 aqpandaghy № 407-IV Zanynyng 10-shy babyna da engizilui qajet.

Taghy bir ózekti mәsele – joghary oqu oryndary professor-oqytushylarynyng ghylymiy-zertteuler júmystaryn jýrgizuge uaqyty da, mýmkindigi de, memleket tarapynan eshqanday qoldau da joq!

Ýkimetimiz bekitken «Qazaqstan Respublikasynda bilim berudi jәne ghylymdy damytudyng 2016-2019 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasynda» irgeli jәne qoldanbaly zertteulerding keshendi jәne praktikalyq nәtiyjeliligin arttyru ýshin joghary oqu oryndarynyng ghylymy әleueti tiyimdi paydalanylatyny jazylghan.

Joghary oqu oryndarynda ghylymy әleuet degen bar ma ózi qazir? Kimdi aldap otyrmyz?

Professor-oqytushylardyng studentterge sabaq beruden qoldary bosamaydy. Tanertennen keshke deyin auditoriyalarda jýremiz.

Joghary oqu oryndarynyng ghalymdaryna dekanattyng laboranttarynan bastap rektorattaghy sabaq kestesin týzetin qatardaghy qyzmetkerlerge deyin barlyghy bastyq.

Qit etse, professor-oqytushylardyng ýsterinen laboranttar men әdiskerler dereu aryz-shaghym jazyp, rektorlar men prorektorlargha, dekandargha jedel týrde jetkizip túrady.

Al ýsh jylda bir-aq ret ótkiziletin ghylymy jobalargha memlekettik granttar beru konkursynda tek qana Últtyq ghylym akademiyasy men Ghylym komiytetining basshylaryna jaqyn jýrgen adamdardyng ghana ghylymy jobalary jenimpaz dep tanylyp, qarajat sondaylargha ghana bólinedi.

Osynday jýieden keyin joghary oqu oryndarynda ghylym qalay damidy?

Ghylymiy-zertteu júmystaryn órkendetemiz degen maqsatpen «Qazaqstan Respublikasynda bilim berudi jәne ghylymdy damytudyng 2016-2019 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasy» boyynsha milliondaghan, milliardtaghan qarajat bólinu ýstinde.

Ghylymgha bólingen sol qarjy qayda ketip jatyr?

Osynday ózekti súraqtar Ghylym komiytetin basqaryp otyrghan adamdardy oilandyra ma eken, ózi?

Ghylym komiytetin basqaryp otyrghan adamdar Elbasymyzdyng «Mәngilik El», «Ruhany janghyru», «Tughan jer» baghdarlamalaryn, Túnghysh Preziydentimizding iydeyalaryn, ghylym salasyn tamyr-tanystyq, rushyldyq, jerlestikting qúrbanyna ainaldyryp otyr.

Ghylym salasyn ary da, qoly da taza adamdar basqaruy kerek.

Sheteldik bazalardaghy jurnaldargha maqala jariyalau talabyn qoghamdyq-gumanitarlyq ghylym salasy boyynsha alyp tastau qajettigi - ózderining últtyq negizdegi enbekterin qazaq tilinde jazatyn ghalymdardy kópten beri tolghandyryp jýrgen mәsele ekeni qúpiya emes.

Osy mәseleni býgin, 2019 jylghy 19 aqpan kýni "Núr Otan" partiyasynan saylanghan Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Mәjilisining deputattarymen birge ótkizilgen "Núr Otan" partiyasy Saylaualdy baghdarlamasynyng "Bilim beru" baghyty boyynsha Partiyalyq komissiyasynyng otyrysynda arnayy kóterdik.

Ghylymy enbekter boyynsha maqalalardy sheteldik bedeldi basylymdarda jariyalaudy gumanitarlyq ghylymnyng últtyq mazmúny basym salalarynan talap etu elimizdegi gumanitarlyq baghyttaghy ghylymnyng damuyn kenjeletuge alyp kelip otyr.

Atap aitsaq, qazaq tili, qazaq әdebiyeti, Otan tarihy, últ etnologiyasy, qazaq jurnalistikasy, týrkitanu, taghy basqa taqyryptar boyynsha jazylghan PhD doktorynyng dissertasiyalaryn qorghau jәne professor, qauymdastyrylghan professor ghylymy ataqtaryn alu ýshin sheteldik bazalargha kiretin jurnaldargha ghylymy maqala shygharudy mindetteu mýldem orynsyz.

Sheteldik jurnaldar taza últtyq sipattaghy ghylymy izdenisterge qyzyqpaydy, onday maqalalardy jariyalaugha qúlyqsyz, búl taqyryptardaghy maqalalardy baghalaugha biliksiz.

Sheteldik ghalymdardyng qazaqtyng әdebiyetin, til ónerin, mәdeniyetin, tarihyn, etnologiyasyn, basqa da salalardy jetkilikti dәrejede bilui óte qiyn.

Sol sebepti gumanitarlyq ghylymnyng últtyq mazmúny basym salalary boyynsha professor jәne qauymdastyrylghan professor ghylymy ataqtaryn alugha ýmitker ghalymdardan ózderining ghylymy enbekterin sheteldik bedeldi basylymdarda jariyalau talabyn alyp tastau kerek.

Búl mәsele Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Mәjilisindegi «Núr Otan» partiyasy fraksiyasynyng mýsheleri Q. Súltanov A. Tasbolatov, E. Bektúrghanov Á. Bektúrghanov jәne t.b. Qazaqstan Respublikasynyng Premier-Ministri B.Á. Saghyntaevqa arnap 2018 jylghy 19 jeltoqsanda jariyalanghan Deputattyq saualynda arnayy aitylghan edi.

Alayda Ýkimet basshysynyng osynau Deputattyq saualgha bergen resmy jauabynda sheteldik bazalardaghy jurnaldargha maqala jariyalau talabyn qoghamdyq-gumanitarlyq ghylym salasy boyynsha alyp tastau qajettigi jónindegi úsynys qoldau tappay otyr.

Al gumanitarlyq ghylym salasynyng ghalymdary Ýkimet pen Bilim jәne ghylym ministrligining múnday jauaptaryna mýldem riza emes.

Sol sebepti Qazaqstan Respublikasynyng Ýkimeti men Bilim jәne ghylym ministrliginen sheteldik bazalardaghy jurnaldargha maqala jariyalau talabyn qoghamdyq-gumanitarlyq ghylym salasy boyynsha alyp tastaudy talap etkenimiz jón.

Ghylymy ortada qalyptasyp otyrghan býgingi ahualgha Preziydentimiz, Ýkimetimiz ben memlekettik uәkiletti organdar erekshe nazar audaruy tiyis.

Myrzantay Qojabayúly Jaqyp, L.N. Gumiylev atyndaghy Euraziya últtyq uniyversiyteti Jurnalistika jәne sayasattanu fakuliteti Teleradio jәne qoghammen baylanys kafedrasynyng dosenti (of Associate Professor), filologiya ghylymdarynyng kandidaty (PhD), Núr-Súltan qalasy

Abai.kz