El Preziydentining óz erkimen ókilettigin toqtatuy soltýstiktegi kórshimizding sayatkerlerine «Nazarbaevtyng sayasy múrasy» atty taqyrypqa ózek boldy. Mәskeude 25 sәuirde ýkimet basshysy Asqar Maminning Dmitriy Medvedevpen әriptestik turaly kelisimine kóniline tolmaghan top, Putinning revanshistik mýddesin tanytatyn jariyalanym men mәlimdemeler jasaugha kóshti. Onda Nazarbaevtan keyingi qazaq elinning bir bóligin Reseyge qosyp alugha shaqyru sóz bolghan. Biz tek sonday jarshylardyng biri Sergey Aksenovting «Russkaya Planeta» media basylymdaghy 29 sәuirde shyqqan «Qazaqstan orystardan qútylyp jatyr» («Kazahstan izbavlyaetsya ot russkiyh») atty maqalasynda aitylghan oilary men ózge basylymdardaghy shetin pikirlerge toqtala ketpekpiz.

Babalarymyz «Orystan dosyng bolsa, aibaltang qasynda bolsyn» degen ataly sózin esten shygharmaghanymyz jón. Óitkeni, Resey revanshistik sayasy reliske bayaghyda týsti. Áueli sheshenderdi óz erkine jibermey kýshpen auyzdyqtady. Keyin Gýrjistannyng qos avtonomdy respublikasyn ózine vassal etti. Odan keyin Ukrainagha auyz saldy. Kezek qazaqqa kelip tirelip otyrghan jayy bar. Búny tek sayasy beykýnә jan ghana bilmeydi.

Elbasymyzdyng biylikten ketui Reseydi biraz uaqyt dal etkenimen, endi esin jiyp, janasha aqparattyq shabuylgha kóshirdi.

Sonymen, «Nazarbaev múrasy» degen jana taqyryp tauyp alghan qazaq jerinen ýmittiler ne deydi, sol turasynda sóz eteyik.

Osy uaqytqa deyin Resey ontýstik shekarasynda óz iyleuinen shyqpaytyn әriptesi bolghangha mәz bolyp keldi. Qazaq últshylary itshe tepkilep, ózekten teuip elinen qughan orystardyng taghdyryn songhy 25 jylda memleketaralyq әriptestik pen qauipti OA, eng birinshi kezekte Aughanstandaghy buferlik aimaq bolyp tabylu jәne EAEO ayasyndaghy úsaq-týiek alys-berispen býrkemelenip keldi. Dese de erte me, kesh pe Nazarbaev ketetinin bәrimiz bildik. Biraq onyng osy aimaqtaghy orystar ýshin qalay bolatynyn eshkim eskergen joq.

Syrtqy kýshter "qazaqty shydamy tausylyp, óre kóteriledi" dep jýrgende bәri beybit jolmen sheshilip ketti. Búghan Resey dayyn bolmay qaldy.

Ázirshe Qazaq elinde biylikting auysuy tolyq qarqynda jýrip jatyr. 2020 jyldyng sәuirine belgilengen saylau, 9 mausymgha auystyrylyp, Reseyge jauygha qaraytyn jana toptyng biylikke kelui yqtimal bola týsti. Orystardyng kózimen qarasaq, Nazarbaevtyng aldauyna týsip kelgen orys adamdaryn qanday syn kýtip túrghany әzirge belgisiz.

Sergey Aksenov osy biylikting auysuyna qatysty óz oiyn bylaysha bildiredi: «Tokaev – tranzitnaya figura, ne liyder, na Medvedeva pohoj», - utverjdaiyt znatoky kazahstanskih realiy. Y esly v Rossiy slabogo Medvedeva vnovi smenil silinyy Putiyn, to v Kazahstane obratnoy rokirovky uje ne budet.

Eto ponimaet y sam Nazarbaev, y poetomu ozabotilsya tem, chtoby hotya by na vremya «prikryti» svoego proteje. Rady etogo on izmenil zakon, postaviv nad preziydentom glavu Soveta bezopasnosty s polnomochiyami, pozvolyaishimy emu sariti nad vsemy vetvyamy vlasty srazu.

Krome togo, nakanune obiyavleniya o slojeniy preziydentskih polnomochiy Nazarbaev zadeystvoval politicheskiy «gromootvod» - otpravil v otstavku praviytelistvo v polnom sostave. Teperi vozmojnoe nedovolistvo legko kupirovati perevodom strelok na ministrov-otstavnikov.

Predprinimaya vse ety vajnye, no tehnicheskie mery, Nazarbaev ozabotilsya tem, chtoby nakachati svoy y bez togo nemalyy avtoriytet. Vvedennyy im titul Elbasy – otsa nasiy – nedosyagaemaya vershina dlya byvshego stalevara y partorga karagandinskogo metallurgicheskogo zavoda. Vyshe, chem preziydent, vyshe, chem han. Mnogie kazahstansy tak eto y vosprinimait. Nedarom vo mnogih gorodah ustanovleny pozolochennye kontrreliefy ego ladoney. Esly prilojitisya k ottisku y zagadati jelanie – ono sbudetsya, veryat ludi. Kakoe-to vremya etot avtoriytet budet rabotati na Tokaeva».

Áriyne, orys sarapshysy óz oiyn aitty. Mýmkin shyndyghynda da ol aitqanday orys pen orystildiler auyr jaghdaygha qalyp otyrghan shyghar. Óitkeni, osy uaqyt aralyghyna deyin Elbasy biyilikting tilin tauyp, Soltýstik Qazaqstanda «KrymNash»-ty boldyra qoyghan joq. KSRO taraghanan keyingi búrynghy shekarany qayta qarau men qayyra jer bólinisine kóshudi talap ete bastady. Múnysy da ras.

Sergey Aksenov taghy ne deydi?

"Endi Biraq sanaly azamattar ejelgi orys jerining qazaqta qalyp otyrghandyghyna qarsy shyqqanymen qazaq biyligi olardy týrmege toghytyp otyrdy. Songhy 25 jyl ishinde birneshe osynday әreket oryn aldy. Eng belgilisi óz jeri ýshin kýresken Kazimirchuk tobynyn  mýsheleri úzaq merezimdi jazagha kesildi. Olardy elge qaytaru eshkimning oiyna kirip shyqpaydy.

Óz elindegi últaralyq órtti onay óshirip, respublikadan birte-birte orystardy týre qua otyryp, Nazarbaev últtyq qazaq memleketin qúrugha qol jetkize aldy. Úzaq jyl boyy oryn alghan orystardy últtyq azshylyqqa ainaldyrghan prosesting nyshan-belgileri óte kóp. Sonyng bәri asqan ailakerlikpen búrynghy elorda Vernyidan Seliogradqa astanany kóshiruden bastau aldy. Elding Reseyge býiregi búratyn soltýstiktigin sayasy ortalyqqa ainaldyru arqyly búrynghy zәlim  «partapparatchiyk» orystanghan ónirge jana qazaq últynyng tamyryn jaydyra bildi. Jana qazaqy ataular janbyrdan keyingi sanyrauqúlaqtay qaptady.

Tayauda ghana orys tilini kemsitetin zang qabyldaghan bandershylardan aiyrmashylyghy Nazarbaev orys tiline ashyq shabuyl jasamay otyr. Kerisinshe, ony shartty týrde memlekettik tilge ainaldyryp, kez kelgen sәtte orys tili bizde qorghalghan dep sayraumen keledi. Endi on jyldan keyin qazaq tili latyngha birjola kóshedi. Tipti tól tengelerindegi oryssha jazudy kópsinip alyp ta tastady. Ayta bersen, búnyng barlyghy orys tilin belinen basu emes pe!?

Taghy bir ýrdis orysqa qarsylyq Ukrainadaghy siyaqty endi búrynghyday túrmystyq dengeyde emes, sayasy dengeyge kóterilip, «qazaq golodomory» sayasy arenagha shygharyla bastady. Búl – orysfobiyalyqtyng alghashqy qarlyghashy. Osylaysha әr qalada eskertkish ornatylyp, endi keshikpey osy tragediyagha elde túratyn orystar kinәli dep tabylady. Eger olardyng kópshiligine RF qoldau kórsetpese, elden qashugha mәjbýr bolady.

OA, QHR jәne Mongholiyadaghy etnikalyq qazaqtardy Qazaqstangha oraltudyng nәtiyjesinde olardy әdeyi tek soltýstik ónirlerge qonystandyrdy. Eger últarazdyq konfliktileri oryn ala qalsa, 3 millonday jana qazaqtar birinshi bolyp, orys taghy basqa da ózge últtardy Reseyge quatyn bolady.

Óz maqalasynyng sonynda Sergey Aksenov myrza «V etih usloviyah, vozmojno, u Moskvy ostanetsya edinstvennyy vyhod – srochno razdati sootechestvennikam rossiyskoe grajdanstvo y prinyati ih na rodiyne. Po analogiy s tem, chto sluchilosi seychas na Donbasse. Gotovitisya k takomu povorotu sobytiy stoit nachinati uje seychas. Poka ne pozdno» degen týiindeu jasaydy.

Týiin

Qazirgi tanda Nazarbaev sayasy múrasyn qazaq – bir bólek, batys – bir bólek, al, orystar – ózinshe baghalap jatyr. Osydan-aq, әrkimning óz shyndyghy bar ekenin angharamyz.

Ábil-Serik Áliakpar

Abai.kz