Otbasynyzben shýiirkelesip, sher tarqatysyp әngime aitatyn kezder kelmeske ketti. Uaqytymyzdy da, jýike jýiemizdi de úrlaytyn elektrondy qúrylghylardyng payda boluy, ómir aghysyn ózgertti. Sanamyzgha biyligin jaqsylap jýrgizetin úlyq patsha “telefon” shyrmauyndamyz. Smartfongha jabysyp alyp, kýnimizdi beyne bir sәtti ótkizgendey kýy keshemiz. As ishsek de telefon, dәrethanagha barsaq ta telefon. Ol tipten, býgingining senimdi serigine ainaldy.

2013 jyly BÚÚ-nyng jariyalanghan bayandamasyna sәikes, úyaly telefondy qoldanushylardyng sany dәrethanasy bar adamdargha qaraghanda kóbirek eken. Jeti milliard adamnyng alty milliardy úyaly telefon ústaydy, tek 4,5 milliard adam ghana sanitarlyq-gigiyenalyq jaghdayda ómir sýredi. Japoniyada telefondardyng 90 payyzy su ótpeytin korpusymen shyghady, sebebi japon jastary juynu bólmesine kirerde de úyaly telefonyn tastamaydy.

Álemdi jaulaghan indet, Qazaqstandy ainalyp ótsin be? "Telefon quaty óshedi-au" degende kýigelektenip, jan úshyra quattaghysh izdeu sizge de tәn is-әreket pe? Qajettilikti týsingen alpauyt kompaniyalar aragha úzaq uaqyt salmay “Power bank” aty qútqarushyny oilap tapty. Qazir ol sómkede jýrui tiyis 5 zattyng qataryna kiredi. "Power bank" pen quattaghysh — fanatqa ainalghandardyn  tynysy tarylyp, aua jetpegende  kómekke keletin jedel jәrdem ispettes. "Úyaly telefondy joghaltyp alamyn" dep nemese "baylanystan ýzilemin" dep qorqu nomofobiya dep atalady. Búl termin 2010 jyly qoldanushylardyng úyaly baylanysqa degen әdetterine arnalghan zertteude payda boldy. Saualnamagha qatysqandardyng jartysyna juyghy úyaly telefonyn joghaltsa, quaty bite bastasa nemese balansta qarajat joq bolsa, tipti bolmasa baylanysqa shyqpay túrsa uayymdaytynyn moyyndaghan.

Býginde 24 saghat, 365 kýn baghasy artyp, dizayny men modeli ózgerse de úyaly telefongha degen súranys artpasa kemimey otyr.

Bәri qalay bastaldy? 1875 jyldyng 2 mausymynda Boston uniyversiytetining Sheshendik óner mektebining professory Grehem Bell eng alghash ret baylanystyrushy symdardyng kómegimen óz kómekshisining dausyn estiydi. Ónertapqysh shotlandtyqtyng búl janalyghy tarih betinde telefon degen atpen qaldy. Bir qyzyghy, ónertapqyshtyng esimi aghylshyn tilinen audarghanda, «qonyrau» degen maghyna beredi.

Arada bir ghasyrgha juyq uaqyt ótkende eng alghashqy úyaly telefondar payda boldy. Illinoys tehnologiyalyq institutynyng týlegi Martin Kuperding ónertapqyshtyq búl janalyghyn qazir әlem halqynyng jartysyna juyghy kýndelikti qoldanyp otyr. Úyaly telefonmen jasalghan alghashqy naghyz baylanystyng tarihy 1973 jyldyng 3 sәuirinen bastalady. Úyaly baylanys kompaniyasynyng qyzmetkeri Martin Kuperding zertteuler bólimining basshysy Bell Labzgha Niu-York kóshelerinde seruendep jýrip soqqan qonyrauy úyaly telefonmen alghashqy baylanys ornatu sanalady. Kuperding ózi taratqyshtan signal jiberu hattamasynyng negizgi qúrastyrushysy edi. Al ol qoldanghan telefonnyng salmaghy, yaghny eng alghashqy úyaly telefon 1,15 kilogramm tartatyn.

1973-2019. Arada 46 jyl ótken eken. Progressting bayqalatyny haq. Baylanystyrushy kópir, kóptegen jastyng otau qúruyna sebepker bolghan sym tetik ekenin de esten shygharmaymyz. Desek te, shekten tys paydalanu paydalylyq koeffiysentin joyady. Endigi 46 jylda ne bolmaq? Ot janary sóngen, aifon 25-ti qúshaqtaghan úrpaghymyzdyng ghana qalmasyna kim kepil?

Sayana Seyitqoja

Abai.kz