وتباسىڭىزبەن شۇيىركەلەسىپ، شەر تارقاتىسىپ اڭگىمە ايتاتىن كەزدەر كەلمەسكە كەتتى. ۋاقىتىمىزدى دا، جۇيكە جۇيەمىزدى دە ۇرلايتىن ەلەكتروندى قۇرىلعىلاردىڭ پايدا بولۋى، ءومىر اعىسىن وزگەرتتى. سانامىزعا بيلىگىن جاقسىلاپ جۇرگىزەتىن ۇلىق پاتشا “تەلەفون” شىرماۋىندامىز. سمارتفونعا جابىسىپ الىپ، كۇنىمىزدى بەينە ءبىر ءساتتى وتكىزگەندەي كۇي كەشەمىز. اس ىشسەك دە تەلەفون، دارەتحاناعا بارساق تا تەلەفون. ول تىپتەن، بۇگىنگىنىڭ سەنىمدى سەرىگىنە اينالدى.

2013 جىلى بۇۇ-نىڭ جاريالانعان بايانداماسىنا سايكەس، ۇيالى تەلەفوندى قولدانۋشىلاردىڭ سانى دارەتحاناسى بار ادامدارعا قاراعاندا كوبىرەك ەكەن. جەتى ميلليارد ادامنىڭ التى ميللياردى ۇيالى تەلەفون ۇستايدى، تەك 4,5 ميلليارد ادام عانا سانيتارلىق-گيگيەنالىق جاعدايدا ءومىر سۇرەدى. جاپونيادا تەلەفونداردىڭ 90 پايىزى سۋ وتپەيتىن كورپۋسىمەن شىعادى، سەبەبى جاپون جاستارى جۋىنۋ بولمەسىنە كىرەردە دە ۇيالى تەلەفونىن تاستامايدى.

الەمدى جاۋلاعان ىندەت، قازاقستاندى اينالىپ ءوتسىن بە؟ "تەلەفون قۋاتى وشەدى-اۋ" دەگەندە كۇيگەلەكتەنىپ، جان ۇشىرا قۋاتتاعىش ىزدەۋ سىزگە دە ءتان ءىس-ارەكەت پە؟ قاجەتتىلىكتى تۇسىنگەن الپاۋىت كومپانيالار اراعا ۇزاق ۋاقىت سالماي “Power bank” اتى قۇتقارۋشىنى ويلاپ تاپتى. قازىر ول سومكەدە ءجۇرۋى ءتيىس 5 زاتتىڭ قاتارىنا كىرەدى. "Power bank" پەن قۋاتتاعىش — فاناتقا اينالعانداردىڭ  تىنىسى تارىلىپ، اۋا جەتپەگەندە  كومەككە كەلەتىن جەدەل جاردەم ىسپەتتەس. "ۇيالى تەلەفوندى جوعالتىپ الامىن" دەپ نەمەسە "بايلانىستان ۇزىلەمىن" دەپ قورقۋ نوموفوبيا دەپ اتالادى. بۇل تەرمين 2010 جىلى قولدانۋشىلاردىڭ ۇيالى بايلانىسقا دەگەن ادەتتەرىنە ارنالعان زەرتتەۋدە پايدا بولدى. ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ جارتىسىنا جۋىعى ۇيالى تەلەفونىن جوعالتسا، قۋاتى بىتە باستاسا نەمەسە بالانستا قاراجات جوق بولسا، ءتىپتى بولماسا بايلانىسقا شىقپاي تۇرسا ۋايىمدايتىنىن مويىنداعان.

بۇگىندە 24 ساعات، 365 كۇن باعاسى ارتىپ، ديزاينى مەن مودەلى وزگەرسە دە ۇيالى تەلەفونعا دەگەن سۇرانىس ارتپاسا كەمىمەي وتىر.

ءبارى قالاي باستالدى؟ 1875 جىلدىڭ 2 ماۋسىمىندا بوستون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شەشەندىك ونەر مەكتەبىنىڭ پروفەسسورى گرەحەم بەلل ەڭ العاش رەت بايلانىستىرۋشى سىمداردىڭ كومەگىمەن ءوز كومەكشىسىنىڭ داۋسىن ەستيدى. ونەرتاپقىش شوتلاندتىقتىڭ بۇل جاڭالىعى تاريح بەتىندە تەلەفون دەگەن اتپەن قالدى. ءبىر قىزىعى، ونەرتاپقىشتىڭ ەسىمى اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعاندا، «قوڭىراۋ» دەگەن ماعىنا بەرەدى.

ارادا ءبىر عاسىرعا جۋىق ۋاقىت وتكەندە ەڭ العاشقى ۇيالى تەلەفوندار پايدا بولدى. يللينويس تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىنىڭ تۇلەگى مارتين كۋپەردىڭ ونەرتاپقىشتىق بۇل جاڭالىعىن قازىر الەم حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى كۇندەلىكتى قولدانىپ وتىر. ۇيالى تەلەفونمەن جاسالعان العاشقى ناعىز بايلانىستىڭ تاريحى 1973 جىلدىڭ 3 ساۋىرىنەن باستالادى. ۇيالى بايلانىس كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرى مارتين كۋپەردىڭ زەرتتەۋلەر ءبولىمىنىڭ باسشىسى بەلل لابزعا نيۋ-يورك كوشەلەرىندە سەرۋەندەپ ءجۇرىپ سوققان قوڭىراۋى ۇيالى تەلەفونمەن العاشقى بايلانىس ورناتۋ سانالادى. كۋپەردىڭ ءوزى تاراتقىشتان سيگنال جىبەرۋ حاتتاماسىنىڭ نەگىزگى قۇراستىرۋشىسى ەدى. ال ول قولدانعان تەلەفوننىڭ سالماعى، ياعني ەڭ العاشقى ۇيالى تەلەفون 1,15 كيلوگرامم تارتاتىن.

1973-2019. ارادا 46 جىل وتكەن ەكەن. پروگرەسستىڭ بايقالاتىنى حاق. بايلانىستىرۋشى كوپىر، كوپتەگەن جاستىڭ وتاۋ قۇرۋىنا سەبەپكەر بولعان سىم تەتىك ەكەنىن دە ەستەن شىعارمايمىز. دەسەك تە، شەكتەن تىس پايدالانۋ پايدالىلىق كوەففيتسەنتىن جويادى. ەندىگى 46 جىلدا نە بولماق؟ وت جانارى سونگەن، ايفون 25-ءتى قۇشاقتاعان ۇرپاعىمىزدىڭ عانا قالماسىنا كىم كەپىل؟

سايانا سەيىتقوجا

Abai.kz