Qazaq baspasózining tarihyna ýnilgende, onyng bastauy «Dala uәlayaty» gazetinen taratatynymyz anyq. Al ótken ghasyrdyng alghashqy shiyreginde Qazaqstanda tóte jazumen birqatar gazet-jurnal basylyp, júrtqa tarapty. Sol qatargha «Qyzyl Qazaqstan», «Enbekshiqazaq», «Qyzyl tan», «Tan», «Temirqazyq», «Leninizm», «Sana», «Shanshar», «Serke», «Sәule», «Ayqap», «Aqjol», «Auyl múghalimi», «Ádebiyet maydany», «Áyel tendigi», «Densaulyq», «Eginshi», «Ekpin», «Ekpindi jol», «Jana әdebiyet», «Jas qazaq», «Jas qayrat»,  «Jyl qúsy», «Kedey ainasy», «Kooperasiya», «Qamqor», «Qazaq ýgitshisi», «Qazaqstan bolisheviyk», «Tónkeris tany», «Sharua kalendari», «Sholpan», «Jetisu ishi halyq múhbiri», «Kedey erki», «Kómek», «Tilshi», taghysyn taghy gazet-jurnaldardy jatqyzugha bolady. Atalghan basylymdardyng bәrining joly bayandy bola bermegen. Keybiri ashyla salyp týrli qiyndyqtar sebebinen júmysyn toqtatsa, keybiri biraz jyl shyghyp baryp, jabylyp otyrdy.

Bir qyzyghy,  atalghan basylymdardyng ishinde Iliyas júmys istegen nemese belsendi avtor retinde maqalalaryn jariyalap otyrghan gazet-jurnaldardyng ghúmyrly bolghanyn býgingi ómir dәleldep otyr. Búl nendey de bir sәuegeylik emes, aqiqat.

Iliyas Jansýgirov «Tilshi» gazetinde 1922 – 1925 jyldar aralyghynda ýsh jyl qyzmet etti. Basynda gazetke oqshau sóz jazushy bolyp kelgen ol keyinnen basylymnyng әdebiyet bólimining mengerushisi, 1925 jyldary Sara Esova «Áyel tendigi» jurnalyn shygharu isimen ainalysyp jýrgende biraz uaqyt gazetting redaktory bolyp jauapkershilik arqalady. 1925 – 1928 jyldary Mәskeu memlekettik jurnalistika fakultetine oqugha týskennen keyin de «Tilshi» gazetimen bolghan qarym-qatynasyn ýzgen joq.

Iliyas 1928 jyly ózi turaly jazghan «Ómirbayanym» dege qoljazbasynda ómir joly turaly aita kelip: «1923 jyldyng basynan «Tilshi» gazetining bir jazushysy boldym. Mening qalam qyzmetine ainalysqanym osy 1923 jyldan, «Tilshide» maqala, oqshau óleng jaza bastadym... sol «Tilshide» kýni býginge sheyin jazyp túram», – dep atap kórsetken.

Jogharyda aty atalghan «Tilshi» gazetining tigindisi býginde Almatydaghy Qazaqstan Últtyq kitaphanasynyng siyrek kezdesetin kitaptar men qoljazbal qorynda saqtauly.  Ókinishke oray, «Tilshi» tóteshe shyqqandyqtan kóp jaghdayda jas zertteushiler men býgingi oqyrmannyng iygiligine aspay keledi. Osy aqtandaqty az da bolsa azaytu ýshin biz sol gazet tigindilerin jalyqpay aqtaryp, Iliyastyng týrli býrkenshik atpen jariyalaghan publisistikalyq enbekterin jinaqtap, júrtqa jetkizu ýshin biraz enbektendik.        Osy barysta 117 oqshau sóz, feliaton, saraptamalyq jәne aqparattyq maqalalar jinaqtaldy. Onyng bәrinde Iliyastyng jurnalistik qarym-qabileti men qazaq jurnalistikasyna qosqan janalyqtary sayrap jatyr. Onyng bәrin aldaghy uaqytta әlimiz jetkenshe jastargha jetkizuge tyrysamyz. Sol gazet tigindilerining ishinde bizding nazarymyzdy Jansýgirov әdeby muzeyining qorynda saqtalghan, Iliyastyng óz móri basylghan gazet qiyndysy boldy. Ol 1925 jyly 18 tamyz,  dýisenbi kýni shyqqan «Tilshi» gazetinin   190 nómeri edi (tómendegi surettee). Búl nómer «Tilshi» gazetining 3 jyldyghyna oray shygharylghan arnayy sany bolatyn.  «Jetisu baspasózi jayynda» degen maqala jaryq kórgen.

Gazetting alghashqa betinde gazetting 3 jyldyghyna oray berilgen qúttyqtau men sol tústaghy «Tilshi» gazetin shygharushylardyn, gazet újymy jәne gezette júmys jasaytyn beldi azamattardyng suretterin basyp, arnauly tanystyrular jazylghan.

Ol suret mynau:

Suretting astyndaghy anyqtamalyqta bylay delingen:

Esqyzy Sara:

«Tilshi» gazetining ýsh jyl údayymen jauapty shygharushysy bolyp, erinbey enbek sinirgen adam. Qazaq últynda әielder tabynan shyqqan eng birinshi jigerli júmysker.

Iliyas Jansýgirov

«Tilshi» gazeti shyqqannan beri qalam qayraty jaghynan zor kómegin tiygizgen qalamy ótkir, sózi súlu tilshining iri jazushylarynan sanalatyn azamatymyz.

Qajym Bәsimúly:

Tilshige jazu jaghynan kómegin kórsetken kisi.

Rahym Omarúly:

Almaty qazaq institutynda oqytushylarymyzdan shyqqan tilshi. Tilding damuyna, ósuine qaray «Tilshi» gazetining jauapty hatshysy bolyp basqarmadaghy qyzmetting bәrin atqaryp kele jatqan qalamy sheber, sózi ótkir jas jazushylarymyzdan.

Sәrsembay Beysembay:

«Tilshi» gazetine    alushy el ishine tilshi gazetining eng birinshi bәige alghan.

Q. Shókenúly

«Tilshi» gazetinin      beri qaray qalam qayratyn ayamay kele jatqan jigit. Qay uaqyttarda da júmysker bolyp ta istegen, qalamy ólenge orayly, osy kýni basqarmada.

Sәduaqas Ospanúly (ong jaqtaghy)

«Tilshi» gazetining shygharushysy Hәm osy kýndegi jazushylar qúramasynyng mýshesi.

«Tilshi» gazeti №190, 18 mamyr, 1925 jyl. 2- bet.

Arhiv boyynsha INV e1206, NVF – 121.

Búl núsqa Iliyas Jansýgirovting әdeby muzeyinen alyndy. Búl jayly Abay.kz portalynda Myrza Abaydyng «Iliyas jәne Tilshi» gazeti degen jazbasynda kórsetildi. Myrza Abaydyng ony qay derekten alghanyn bilmeymin. Biraq muzeydegi núsqada Iliyastyng kózi tirisinde qoldanghan jeke móri basylyp túr. Búnyng ózi osy gazetting Iliyas ýshin erekshe manyzy bolghanyn aighaqtaydy. Ókinishke qaray, Búl tizimde «Tilshi» gazetining ashyluy men onda belsene enbek etken basqa da tilshilerding sureti engizilmegen. Qazirshe onyng naqty sebebin anyq aityp, týsindire almaymyn. Biraq týbi shang basqan arhivterde ashylmay jatqa nemese qolymyzgha endi-endi ghana tiyip jatqan múraghattardyng arasynan onyng sebep-saldaryn tauyp alatynymyzgha senimdimin. Osy rette Iliyaspen qanattasa «Tilshi» gazetining órkendeuine enbegi singen taghy birneshe qalamgerding «Tilshi» gazeti men Iliyas shygharmashylymen qatysy turaly qysqasha toqtala ketkendi jón kórdim. Búl da Iliyastyng «tilshidegi» orny men qyzmetin aishyqtap, túlghalyq bolmysyn jandandyra týsedi.

Bilәl SÝLEEV – Bilәl men Iliyasting aghayyndyq jaqyndyghy 1914 jyly bastaldy. Ekeui de 1899 jyly Qaraghashta ashylghan « Maman» jadit medresesinde Hasan Uәliyúlynan janasha bilimdi, din-sharighat, әptiyek sýrelerin, meshit azanshysy, eli kerey, kezinde Zaysannan bir bolystyng qyspaghynan qashyp kelgen Omar degen mәzinnen ýirendi.  Iliyas Jansýgirov Sýttigende Hasen moldadan bir jarym ay ghana uaqyt dәris alghan, óitkeni túratyn dúrys ýii bolmay jәne auyryp qaluyna baylanysty oqudy jalghastyra almaghan. Biraq, ol osy ortada Bilәl Sýleev siyaqty iri dos, ajyramas әriptes, bolashaq tәlimgerdi tabady. 1919-1921 jyldary Tashkentten belgili foliklorist, ghalym-zertteushi Ábubәkir Divaevtyng arnayy tapsyrmamen Jetisugha kelip, Jetisu ekispedisiyasy úiymdastyrylady. Osy ekispedisiya qúramyna Bilәl Sýleevting tanystyruymen Iliyas ta atsalysyp, hatshylyq mindet atqarady. Osydan bastap el әdebiyetin jinaytyn úly sapargha aralasugha mýmkindik tudy. Á. Divaevtyng Tashkenttegi múraghatynda qazirgi kýnge deyin Iliyas Jansýgirovtyng qolymen jazylghan әdeby múralar saqtauly túr. Okinishke qaray, ony ashyp oqugha qol jetpey keledi. Bilәl Sýleevting «Tilshige» sinirgen enbegi az bolmady. Ólenderi, feliatondary jii jariyalanyp túrdy. Sonday-aq, «Kedey erki» men «Tilshi» gazetterining ashyluynda Bilәl Sýleev pen Shәmey Shynasylovtyng ýlken azamattyq tanytqany әli kýnge deyin el nazaryna jetpey keledi.  Bilәl men Iliyastyng «Tilshidegi» jurnalistik ómirin sabaqtastyratyn taghy bir sebep – olardyng arasynda basy ashylmay kele jatqan  «Qaptaghay», «Matay» býrkenshik esimderi edi. Rasynda, eki qalamger osy býrkenshik esimdi teng qoldandy. Olay boludyng da jóni bar ekeui de bir atanyng balalary. Alayda, qolda ilikken derekterge sýiensek, Bilәl «Matay» degen býrkenshik esimdi 1922 jylgha deyin qoldanady da osydan keyin «Qaptaghay» esimin ózine qaldyryp, «Matay» esimin bir jola Iliyastyng enshisine bergen. Sondyqtan 1922 jyldan keyingi «Matay» býrkenshik esimimen jazylghan dýniyeler tolyghymen Iliyasqa tәn dýniyeler deuge bolady. Oghan sebep – Shamghaly Sarybaevting nemeresi Mayra Shoraqyzynyng qolyndaghy Shamghaly atamyzdan qalghan múraghattardan tabylghan derekter osyny dәleldeuge mýmkindik berdi. Shamghaly atymyzdyng «Shamghali» dep atalatyn kók dәpterining ishinde Bilәlding «Qabanbay men Sazanbay», «Naqysbek», «Qazaq múghalimine» degen satiralyq tuyndylarynyng qoljazbasy saqtalghan. Olardyng bәrine «Qaptaghay» dep qol qoyylghan.

Shamghaly Sarybaev múraghatyndaghy osy dәlelder osy kýnge deyin basy ashylmay kele jatqan mәselening mәnine boylaugha ýlken septigi tiydi (Búl dýniyelerding audarmasyn aldaghy uaqytta úsynamyz). Sondyqtan búdan bylay 1922 jyldan keyingi «Matay» býrkenshik esimimen jazylghan enbekter Iliyasqa tәn. Qolymyzda taghy da naqty anyqtalmaghan biraz dýnie bar. Olar «Qazaq» jәne «Kedey erki», «Aqjol» gazetterinmen qatysty. Oghan senimim jetkilikti bolmaghandyqtan búl rette qoya túrghandy jón kórdim.

Shamghaly SARYBAEV – qazaq jurnalistikasynda bedeldi túlgha, sheber jazushy, qazaq baspasózin qalyptastyru men qazaq jurnalistikasynyng tilin qalyptastyru jolynda eseli enbek etken baspasóz maytalmany (Ghalym-ústaz emes, jurnalistika túrghysynan osylay bagha bergendi jón kórdim). Iliyas pen Shamghalidyng qazaq jurnalistikasyna sinirgen ýlesin túraqtandyru ýshin olardyng ómirin salystyra zertteu óte kerekti taqyryptyng biri. Óitkeni, eki túlghanyng baspasózdegi qarym-qatynasy «Qazaq», «Kedey erki», «Aqjol», «Tilshi» gazetterinde jәne el әdebiyetin ayalap jinap, býginge jetkizgen folikulorshy túrghysynan erekshelenedi. Búl jayynda arnayy material dayyndap jatyrmyz. Qazirshe, Iliyas pen Shamghaly ortasyndaghy әriptestik, joldastyq, dostyq qarym-qatynastyng «Tilshimen» baylanysy túrghysynan  tómendegi birneshe dәleldi kórsete ketkendi jón kórdik.

Búl «Qazaq» gazetining 1916 jylghy №207, 3-bette jaryq kórgen «Júmysshylar jayynan» degen materialdyng kóshirmesi. Onda Iliyastyng «Saqa», Shamghaly Sarybaevting «Sh. Sarybaev» degen býrkenshik esimmen jaryq kórgen dýniyesi basylghan. Qysqasy, Iliyas pen Shamghalidyng alghashqy qarym-qatynasy mine, osy «Qazaq» gazetindegi tilishilik joldan bastalady. Búl kezde olar biri birining esimin gazet betinen oqyghanmen, jaqyn tanys emes edi. Biri Jetisudan, endi biri Bókey ordadan bolghandyqtan ol kezdegi qarym-qatynasy tym jaqyn boldy dep aita almaymyz. Alayda, Iliyas 1920 jyly Tәshkenttegi halyq-aghartu institutynda múghalimder dayarlaytyn kursta oqyghanda Shamghaly Sarybaevten qazaq tili men әdebiyetinen tәlim alyp, búrynghy tanystyq odan ary jaqynday týsti dep boljaugha bolady. Óitkeni Shamghaly Sarybaev Tashkendegi halyq-aghartu instituyn alghash qúrushylardyng biri әri Iliyas oqyghan múghalimder dayarlaytyn kurska qazaq tili men әdebiyeti pәninen sabaq bergeni anyq. Sonday-aq,  «Aqjol» men «Jas Alash» gazetterin shygharugha belsene atsalysyp, baspasóz salasyndaghy barymen de bólisip túrdy. Búl tanystyq 1920-1921 jylghy A. Divaevting el әdebiyetin jinaytyn ekspedisiyasynda әriptestikke ainaldy. 1921 jyly Týrkistan Respublikasynyng Halyq aghartu komissariaty Shamghaly Sarybaevti Almatygha oblystyq qazaq-qyrghyz halyq aghartu institutyn úiymdastyrugha jiberedi. Búl turaly Shamghaly Haresúly 1925 jyly «Terme» jurnalynyng № 1 sanynda: «Men 1921 jyly Tashkentten Almatygha Qajym Basymovpen birge qazaq-qyrghyz inprosyn úiymdastyrugha keldim. Otanymyz basynan keshirgen týrli soghystardyng zardabynan el sharuasy qatty kýizelip, ishki-tysqy soghysta neshe týrli aqbandylardy jenip shyqsaq ta, materialdyq jaghynan óte nashar boldyq. Osynday qiynshylyq zamanda Jetisu obkomy (Júbanysh Bәribaev) men oblispolkomnyng (Oraz Jandosov) tikeley jәrdemining arqasynda elden azyq-týlik jinap, Almaty qalasynda Jetisu qazaq-qyrghyzdary ýshin inpros ashtyq. Búl - óz aldyna aitylatyn aghartu maydanyndaghy eleuli әngimelerding biri», - dep jazdy. Búl aqiqatty Iliyastyng «Tilshi» gazeti, 4 qantar 1925 jylghy  №152 jariyalanghan «Jetisu institutynyng ómiri» atty maqalasy anyqtay týsti. Onda: «Jetisudyng qiyanqy otarshyldary auyzdyqtalyp, juan júdyryq, bay-manaptyng moynyna ajyrghy artylyp, enbekshiler qolyna ýstemdik ótisimen oblysta sayasy aua ózgerip, jalpy júrtshylyqta talpynu bastaldy. Mine, osy qarsanda joldas Bilәl Sýleyúlynyng talabymen Tashkenttegi Qazaq institutynyng múghalimderi Sarybayúly Shamghali, Bilsimúly Qajym Jetisugha kelip, ýsheui tize qosyp, qazaq-qyrghyzdyng bastauysh enbek mektebine oqytushy dayarlau maqsatymen oblystyq tәlim-tәrbie mektebin úiystyrdy. Mektep basqarushysy Shamghaly boldy», – dep jazady. 1923 jyldyng kýzinde Týrkistan Respublikasynyng Halyq aghartu komissariaty Sh. Sarybaevty Almatydan Tashkentke qayta shaqyryp alyp, Orta Aziya Kommunistik uniyversiytetine qazaq tili múghalimi etip taghayyndaydy. Búl turaly jogharydaghy maqalada taghy da aitylady: «Búl (1923) jyldyng jazynda mektepting taban tasyn qalap, úiymdasuyna úly enbek sinirgen Shamghaly joldas eline qaytqysy kelip (Bókeyge) mengerushilikten bosanady da onyng ornyna joldas Deniykeyúly mengerushi (diyrektor) bolady. Búl (1924) jyly jazdyng basynda instituttyng mengerushiligine Deniykeyúly bosanyp, Jansýgirúly mengerushilik mindetin alady», – dep institut tarihy turaly maqalasyn jalghastyrghan Iliyas Jansýgirov oqu ornynyng osydan bylayghy ómiri jayly tyng derekterdi keltiredi.

Sol jyldary Shamghaly Haresúly  aghartu júmysymen qatar «Tilshi» gazetindegi jurnalistik qyzmetinde qosa atqarady.  Iliyas 1922 jyly «Qosshy» úiymynyng shaqyrtuymen Almatygha kelip, «Tilshi» gazetine júmysqa túrghanda ejelgi dostyq endi shynay әriptestikke ainalady. Iliyastyng «Tilshi» gazetindegi publisistikalyq enbekterin jinaqtap jýrgende Shamghaly Sarybaevtyng gazet betindegi kóptegen materialyn kózim shalghan edi. Sonda bir bayqaghanym, Iliyas pen Shamghalidyng oy ortaq, pikiri bir, ústanymy úqypty bolghan. Aldaghy uaqytta ony da júrtqa jetkizuge kýsh salmaqpyn.

Búdan syrt Iliyas «Kedey erki» jәne «Tilshi» gazetterinde Shәmey Shynasylov, Oraz Jandosov, Túrar Rysqúlov, aryndy rejissor,  dramaturg Júmat Shaniyn, Qaldybay Abdulliyn, Qúlmúhamet Qadyrov, Múhtar Áuezov, Sәbit Múqanov, Ghabit Mýsirepov, Abolla Rozybakiyev, S. Qojanov, Imanghaly Arabayúly, Júbanysh Bәribaev, Qalybek Sermoldaev, Ydyrys Kóshkinov, Smayyl Tayyrov, Maghazy Masanchiyn, Qúsayynbek Ámirov, Ábu Qúdabaev, Shaqpaq Artyqbaev, Ghaly Ormanov, Tayyr Jarakov, taghy da basqa qazaq jurnalisterimen tize týiistirip, qol aiqastyryp qyzmet etti. Aralarynda qyzmet babyndaghy azyn-aulaq týsinbeushilik bolghan shyghar. Biraq, ol búlardyng bolashaq qalamgerge ainaluyna keri әserin tiygizgen joq. Qayta jigerin janyp, senimin bekitip, shabytyn úshtay týsti. Múnyng ishinde Iliyastyng әigili «Qúlager» poemasyn jazugha Júmat Shaninning kómegi kópbolsa, Abay múrasyn әspetteude Múhtar Áuezovpen baghyty bir boldy, 1916 jylghy últ-azattyq kóterilisi turaly Imanghaly Arabaev (qyrghyz), qogham ómirindegi ózgeristerde Ydyrys Kóshkinovpen pikirles boldy. Ghaly Ormanov pen Tayyr Jarakov shәkirttik túrghyda Iliyastan kóp nәrseni ýirendi. Shәmey Shynasylov taghdyry qansha auyr bolghanymen, qazaq baspasózin qalyptastyrugha bir kisidey atsalysqan túlgha. Qazirshe qolymyzda Shәmeyding bolmysyn ashatyn derek tym az. Biraq «Kedey erki» gazetin shygharushy retinde Iliyastyng atalghan basylymda enbek etuine, jurnalistik shyndaluyna kóp kómek kórsetkeni belgili.  Qysqasy, Iliyas bir ghana «Tilshi» gazetinde osynday úly túlghalarmen qanattasa qyzmet etip, pikirlese júmys jýrgizdi. Demek, osynyng ózi Iliyastyng túlghalyq bolmysyn anyqtau ýshin arqalaytyn jýkting tym salmaqty, az bolmaytyny anyq.

Jurnalistika salasynda әrbir jurnalisting tyrnaqaldy publsiistikalyq enbegining qalay jaryq kórip, oqyrmangha tanys bolghany jii talqylanyp jatady. Onyng da ózindik sebebi bar shyghar. Sondyqtan biz de Iliyastyng jurnalistik qyryn ashu ýshin úly túlghanyng alghashqy tuyndysynyng qaysy basylymda, qashan, qalay  jariyalanghanyn izdestire bastadyq. Osy maqsatpen Iliyas jayly jazylghan enbekterdi paraqtap jýrip, qayshylyqqa toly pikirlerge kezdesip qaldyq.

Sonyng birinde akademik Múhametjan Qarataev («Dalanyng darqan dýldýli», 2012 jyl, Astana) atty toptamagha engen «Sanlaq aqyn» atty enbeginde:

«1920 jyly Iliyas Tashkentke baryp sondaghy múghalimder dayarlaytyn qazaq-qyrghyz institutynyng eki jyldyq kursyna týsip oqidy. Osy eki jylda jazghan dýniyelerin «Tilshi», «Kedey erki» gazetterine jiberip bastyryp túrady. Sonyng ishinde airyqsha atap aitudy qajet etetin ólen,  1920 jyly «Tilshi» gazetinde eng alghash jariyalanghan «Ortaqshyl partiya» degen óleni», – dep jazady. Rasynda, «Ortaqshyl partiya» óleni Múqametjan Qarataev aitqanday: «Qazaq poeziyasyndaghy kommunistik partiya taqyrybyna jazylghan alghashqy ólenning biri». Demek, búdan Iliyas Kommunistik partiya taqyrybyn qazaq baspasózining betinde alghashqylardyng biri bolyp kórsetken qalamger degen qorytyndy shygharugha bolady. Alayda, biz izdestirip jýrip atalghan ólenning 1920 jyly emes, «Tilshi» gazetining №12, 1923 jyl, 16 yanvari, seysenbi kýngi nómirinde «Matay» degen qalamatpen jariyalanghan núsqasyn taptyq ta, akademik Qarataevting osy tústa qatelesip otyrghanyn anghardyq. Shyn mәninde,  Qarataevting qatelesui mýmkin emes, negizinde búl qatelik baspadan ketken boluy da mýmkin. «1922 jyl» terimshilerding abaysyzdyghynan baspasózde 1920 jyl bolyp tizilip ketui әbden mýmkin. Búnday jaghday baspasózde jii úshyrasyp jatady. Bir sifrdrdan ketken qatelik endi óz aqiqatyna qaytady degen oidamyn. Sebebi, «Tilshi» gazetining alghashqy nómiri  1922 jyly tamyz aiynda basylyp shyqqan edi. Sondyqtan 1920 jyly jaryqqa shyqpaghan «Tilshi» gazetinde  Iliyastyng tyrnaqaldy tuyndysynyng boluy mýmkin emes degen qorytyndygha keldik. Al 1920 jyly shyghyp túrghan «Kedey erki» gazetinde Iliyastyng osy taqyryptaghy ólenin taba almadyq.

Osydan keyin Iliyastyng jurnalistik qyryn biraz zerttegen Temirbek Qojakeevting zertteulerine den qoydyq.  Ghalym «Jurnalist Jansýgirov» atty enbeginde: «Iliyas Jansýgirov 1920 jyly Vernyidaghy múghalimder dayarlaytyn ýsh ailyq kursta 15 kýn-aq oqyghan son, auyz әdebiyetin jinaqtaytyn ekspedisiyagha qosylyp, Jetisu ónirin aralaugha shyghady. Sol saparynda Tashkentke tap bolyp,  múnda bir qys oqidy. Dese de, sol jyldary oqy jýrip, Tashkentte shyghatyn «Aq jol» gazetine korrektor bolyp ornalasady. Sonymen qatar, «Jas Alash» gazetin shygharugha belsene aralasady. Osy gazetting 1921 jyly 22 nauryzda shyqqan túnghysh nómirining bas maqalasyn «Jas zamandastargha» degen taqyrppen Iliyas jazady», – dep kórsetedi.

Osy aitylghan oidyng úshyghyn «Mening ómirim» atty Iliyas Jansýgirovting Mәskeude oqyp jýrgende ómirbayany turaly jazghan maqalasynan taptyq. Onda Iliyas: «Jas zamandastargha» mening alghashqy baspasózge birinshi shyqqan maqalam osy» dep jazady. Búl jaydy «Sosialistik Qazaqstan» gazetining 12.02.1932 jylghy nómirinde jaryq kórgen jazushylar basqosuynda sóilegen sózinde eskertedi. Demek, Iliyastyng basylym betterindegi tyrnaqaldy publisistikalyq enbegi 1920 jyly emes, 1921 jylghy «Jas Alash» gazetining birinshi nómirine jazghan bas maqaladan bastau alady. Osyghan deyingi Iliyas turaly zertteulerimde osy pikirdi qúptap kelip edim. Keyingi kezderi «Qazaq» gazetining tigindilerin aqtaryp otyryp, Jalpy, qazaq jurnalistikasyndaghy Iliyastyng alghashqy publisistikalyq enbegi «Qazaq» gazetinde 1915 jyly jariyalanghanyn tauyp aldym. Ol Iliyastyng jogharyda týp núsqasy kórsetilgen «Júmysshylar jayynda» jazghan dýniyesi.

Osy tústa oqyrman: «Nelikten Iliyastyng tyrnaqaldy publisistikalyq enbegin túraqtandyrugha barynsha yntyghyp otyr», – dep oilaytyn da bolar.  Endeshe, onyng mәn-jayyn týsindire ketsek, artyq bolmas. Halqymyzda: «Búlaq basynan túnidy» dep jaqsylyqty dәripteytin, «Balyq basynan shiriydi» dep keri ketkendi keketetin maqal-mәtelder jetkilikti. Qaysybir aqylmannyn: «Adamnyng adamshylyghy isti bastaghanynan bilinedi, qalay bitirgeninen emes» degen naqyl sózi taghy bar. Demek, әrbir isting tabysty, berekeli, ómirsheng boluy sol isting bastalghanynan bilinedi degen sóz. Búl jay aityla salghan oy dep týsinuden aulaq bolynyz. Ol – tarihtar boyy san synaqtan ótip, ózining ómirshendigin dәleldep ýlgergen tújyrym. Endeshe, eng alghashqy betin «Jas zamandastargha» degen maqalamen ashyp bergen «Jas Alash» gazetining býgingi múrageri, el gazeti «Jas Alash», Iliyas belsendi enbek etken «Egemen Qazaqstan», «Qazaq әdebiyeti» gazetteri býgingidey biyikke órlep, bedelge ie boluy – Iliyas atamyzdyng ruhynyng qoldaghany, oiynyng dúrystyghy, jolynyng ashyqtyghy, niyetining týzuligi, baghytynyng bayandy bolghandyghy dep týsinsek, artyq ketpespiz. Aqyl tarazysyna salyp kórsek, qazaq baspasózi tarihynda ghúmyry qysqa bolghan gazetter jeterlik. Onyng bәrin sanap beruding keregi joq. Biraq, Iliyas Jansýgirov iz salghan birde-bir basylym bayansyz bolmapty.

Al Iliyastyn  «Tilshi» gazetindegi eng alghashqy tuyndysy atalghan basylymnyng №3, 1922 jyl, 3 qyrkýiek nómirindegi «Tana balasy» degen býrkenshik atpen  «Qanyna tartpaghannyng qary synsyn» degen taqyrypta jaryq kórgen maqalasy. Búl maqalada 1912 – 1914 jyldardaghy orys derevnyalary men Arqa jerinde bolghan asharshylyq apaty men sol qiyndyqqa jetisulyq qazaq-qyrghyzdardyng qalay kómekteskeni, qoldau tanytqany, ózge júrttyng asharshylyq apatynan qútyluyna qoldan keler kómekting bәrin jasaghanyn aita kelip, al 1917 – 1918 jyldardaghy Jetisu men Syrdariya alqabyna tóngen asharshylyq apatyndaghy ayanyshty jaghdaylar sóz bolady. Múnda qazaq jeri antalaghan asharshylyqqa úshyraghanda orys mújyqtary men ishki Reseydin, Arqadaghy aghayynnyng ýnsiz qalghanyn barynsha syngha alady. Týiindep kelgende, mal basy aman, jaghdayy jaqsy Arqa men Shyghystaghy qazaq júrtyna «Qanyna tartpaghannyng qary synatynyn» eskerte jazady. Eldi yntymaqqa, bereke birlikke, tatulyqqa ýndeydi. Qiyndyqtan shyghudyng jolyn bylaysha núsqaydy:

– «Aghayyn bir óledi, bir tiriledi» degendey, osynday qiyndyqta otyrghan aghayyndargha jәrdem qoldaryndy sozatyn uaqyt jetti. Tapqan-tayanghandaryndy ortagha salatyn da uaqyt osy. Ash bauyrlarynyng qolqasy senderding moyyndaryna kóp, Alashty ýlespegen enshisi ýlesetin uaqyty da osy uaqyt. Ashtardy «Qayyrshy» dep týsinu qate. Olargha beretindering maldarynnyng manday aldy bolugha tiyis. Tiyn-syiynmen ashtardy qanaghattandyra almaysyndar. Elshilik qylu kerek, júrtshylyq qylu kerek. Qarqyndy, ekpindi isimizdi isteuimiz kerek. Baylar malyn, әskerler kýshin ashtargha júmsaytyn uaqyty. Qalam qayratkerleri de tynbay gazet-jurnaldar arqyly qalyng júrtqa ýgit-nasihat taratuy kerek», – dep týiindeydi oiyn.

Mine, osylay Iliyasting bolattay berik, sýttey appaq, suday móldir oilarymen qanattanghan «Tilshi» – el tarihynda, onyng ósip-órkendeuinde erekshe orny bar gazetke ainaldy. Halqynyn  qasireti men quanyshyn eshkimnen qoryqpay, tartynbay jariyalap, ne kórse de  elimen kóretin halyqtyq basylym bolyp keledi. Óitkeni búl basylymgha jogharyda  aitqanday, Iliyas Jansýgirov bastaghan jurnalistik dayyndyghy bar, halyq arasynda bereri zor, eli ýshin emirengen perzentteri enbek etip, onyng shyn mәninde  uaqyt, zaman, qogham talaptarynan shyghuyna basa mәn berip otyrdy. Tipti, ol eshqashan basqa basylymdar tәrizdi әljuazdyq tanytyp, mazmúnymen júrtty ókindirip kórgen joq. Tipti, keshegi Jeltoqsan últ-azattyq qozghalysy qayratkerleri Qayrat Rysqúlbekovterdi sottap, ólim jazasyna keskende olardyng búl sheshimge «týkire qaraghan» qaysar túrysyn beynelegen suretterdi de kezekti sanynda «Jetisu» jariyalap, «Aydy aspangha shygharghany» bar. Búl Ilekenderding salghan joly emes pe? Qysqasy, Iliyas Jansýgirov baghytyn núsqap, baghyn ashqan basylymdar, mine, osylay ózining ómirshendigin ótken tarihymen dәleldep keledi. Oghan talas joq shyghar.

Tilshi gazetinde Tana balasy, Iliyas, Matay, Aghyn, Sholjyq, Iliyas Jansýgirúly, Jansýgirúly, Iliyas Jansýgirov, Qara búqara, Ja-ja, Saqa, J. Jetim bala dep qol qoyyp, kóptegen material jariyalady. Onda aluan týrli keleli mәseleler qozghady. Tipti,  «Qazaq әdebiyetinde ýlken qúbylys retinde mәngilik oryn alghan Iliyas Jansýgirovtyng «Tilshi» gazetinde enbek etui, jay enbek etip qana qoymay, әdebiyet bólimine basshylyq etui sol kezding ózinde ýlken maqtanysh edi. Alghashqy kýnnen-aq órnek salghan jalyndy jyrlary gazetting әrin ashsa, oily da dittegen jerine dóp tiyer maqalalary oqyrmandardy ómirge úmtyldyrdy. Qyzmetke qarasha aiynan alynypty. Dýniyelerining bәri de sol dәuirding ýnimen astasyp, jarly-jaqybaylardyng mún-múqtajyn, elding tynys-tirshiligin óne boyyna ózek etken. Sóilem tirkesinen-aq avtordyng shabyttana qalam tartqanyn birden angharasyz.

Iliyastyng týrli býrkenshik atpen «Tilshi» gazetinde jaryq kórgen publisistikalyq enbekterin zerdeley kelgende negizgi faposyn, mazmún-ruhyn tanytatyn birneshe taqyryp bar. Búl taqyrypty professor Temirbek Qojakeev tolyq túraqtandyrdy. Biz de sol aitylymdarmen kelise otyryp, ózimning qosymsha oilarymdy kórsete ketkendi jón sanadym. Solardyng eng bastysy – Oktyabri tónkerisi men onyng qazaq dalasyna әkelgen jaqsylyghy turaly boldy. Ol ózining sol tústaghy jazghan publisistikalyq enbekterinde Oktyabriding jenisin, onyng kedey tabyna bergen jemisining jalyndy jyrshysy bolumen qatar sol tústaghy qazaq qoghamynyng órkeniyetten alysta qalghan, oqu-bilimsiz, birliksiz jaghdayyn da ashyna jazyp, jol kórsetip otyrdy.   Aytalyq, «Tirshilikti saqtaudyng joly» (Tana balasy. «Tilshi» gazeti, №4, 1922 jyl, 10 sentyabri)  «Oktyabri tónkerisi ham Q.Q» (Iliyas. «Tilshi» gazeti №6, 7. HI, 1923 jyl), «Auylsharuashylyq qúraldary» ( Iliyas. «Tilshi» gazeti, №12, 1923 jyl, 16 yanvari, seysenbi),  «Partiya túrmysy» (Iliyas Jansýgirov. «Tilshi» gazeti, №12, 1923 jyl, 16 yanvari, seysenbi), «Jetisudaghy koorperasiya qúrylysy» (Matay. «Tilshi», №51, 1923 jyly, sәrsenbi,  11 iili), «Áue kenistigining jetisinde» (Matay. «Tilshi», №52, 1923 jyly,  seysenbi,  31 iini), «Astyq qaryzyna jazylyndar» (Matay. «Tilshi», №53, 1923 jyly,  seysenbi), «Dala Qotyrbúlaq qosshylary» (Iliyas. «Tilshi», №159, beysenbi, 26 fevrali, 1925 jyl), «Qosshy jinalysy» (Iliyas. «Tilshi», №160, seysenbi, 3 mart, 1925 jyly), «Sharua qamy erte eskerilsin» (Saqa.  «Tilshi gazeti»,  №288,  1927 jyl, qoyan, 27 iini,  jeksenbi) siyaqty maqalary sol tústaghy qogham ómirining shynayy kelbetin aldygha tartyp, qazaq qoghamyn tek qosshylar qúrghan odaqtyng ghana qútqaryp qalatynyna senimmen qaraydy. Býgingi kýnning kózimen qaraghanda, teristeu sezilgenimen sol tústaghy qoghamdyq jaghday talabynan tuyndaghan týsinik edi búl. Osy enbekteri Iliyasty elge tezirek tanymal etti.

Ekinshi bir ýlken taqyryp, oqu, oqytu mәselesine baghyttaldy. Ol sol tústaghy tirshilikting negizgi tútqasy óner-bilimde ekenin, jalpy bir últty ekinshi birinen biyik kórsetetin, túrmysyn jaqsartatyn oqu, oqytu júmysy ekenin jazudan jalyqpaghan. Búl turaly «Tilshi» gazetinde birneshe material jariyalapty. «Jetisudaghy oqu mәselesi» (Matay, «Tilshi» gazeti. №17-18, 18 aqpan, 1923 jyl) degen maqalasynda eldegi aghartu mәselelerin batyl ortagha qoyyp, jana mektepter salu, jaramsyz múghalimderdi bosatu, aghartu júmysy turaly ýgit-nasihat jýrgizu jýzinde ózining 10 týrli jobasyn kórsetedi. «Abay kitaby» (Iliyas Jansýgirov. «Tilshi», №37, 1923 jyly, 8 may) maqalasynda H. Dosmúhambetovting qúrastyruymen Tashkentte basylghan Abay kitabynyng ýshinshi basylymyna óz pikirin bildirgen Iliyas sol tústaghy bilimge shóldegen qazaq-qyrghyzdargha izdegenin Abay kitabyn tanystyru, bildiru arqyly tabugha bolatynyn jetkizedi. «Pәn atamalary» (Iliyas. «Tilshi», №75, 1923 jyly, 7 dekabri, júma) maqalasynda sol tústaghy mektepterde oqytylatyn pәn atamalaryn jasaudyng naqtyly joldaryn týsindirip beredi. «Halyq aghartu qyzmetkerler úiymynyng besjyldyq hәm uezdik oqytushylar konferensiyasynda» múghalimderdi «Nar atanday júrt jýgine, júrt júmysyna kólik bolugha» shaqyrsa, «Jetisu qazaq institutynyng ómiri» (Iliyas. «Tilshi» gazeti, №152, 4 yanvari 1925 jyl) maqalasynda instituttyng ashyluy, damuy qiyndyqtardy jenu tarihy әngimelenedi de, naqty mindetteri saralanady.

Aghartushy jurnalisting jogharyda kórsetilgen maqalalarynda  aitqan ýlgili mektepterding ozyq tәjiriybesin paydalanu, oqu isin mektep, múghalim, jabdyq, jobalarmen qamtamasyz etu, el men aghartu mekemelerining baylanysyn jaqsartu turaly kóp oilary býgingi ziyatkerlik mektep reformasynyng talaptarymen ýndesip jatyr. Sondyqtan onyng oqu, oqytu taqyrybyna jazghan materialdary mәnin әli de joyghan joq.

Iliyas publisistikasynyng taghy bir basty taqyryby – qazaq әielining taghdyry. «Tilshi» gazetinde basylghan enbekterining deni osy taqyrypqa arnalypty. Aytalyq, «Sheshilmegen júmbaq» shashau sózinde Týrkistan bilim komisseyasynyng ókili Tóreqúlovpen el aralay shyqqan aqynnyng jol-jónekey kórgen estelikteri jazylghan. Onda Tóreqúlov pen Rysty qyz jәne Hanym Namazymbekqyzynyn  arasyndaghy pikirtalasy arqyly qazaq qyzdarynyng ór beynesin, asqaq ruhyn, sonday-aq, biyazylyghyn da aishyqtap kórsetedi. Al «Qazaq әielining ómirinen» (Iliyas. «Tilshi», №94, 1924 jyl, 8 mart) maqalasynda qazaq qyzdarynyng últ tarihynda alatyn ornyn túraqtandyrady.  Tipti, búl maqalany qazaq әielderi turaly jazylghan shoqtyqty shygharma dese de bolghanday. Sonday-aq, «Qazanshy qatyn da júrt basqarsyn» Iliyas. «Tilshi gazeti», №118, 1924 jyl, 25 iini, sәrsenbi) maqalasy әielder tendigi taqyrybyna arnalady. Onda tarihtaghy әiel zatynyng orny, róli tómen boluy, el ómirine aralasa almaytyn sebepteri aityla kelip: «Áyel tabynyng bas erki kýresine kópshiligin dayarlau. Olardy әleumet isimen baylanystyru. Jalpy әielding bilim alyp, sanalanuyna kósemdik qylu. Oqu ordalaryna jas qyzdardy kirgizu, jalpy enbekshilder kópshiliginin  sauatsyzdyghymen kýresu» siyaqty oiyn ashyq bildiredi.

Áriyne, jurnalist gazet betindegi әielder taqyrybynda jazghan enbekterinde qazaq әielining tórt qúbylasy týgel boldy dep aitudan aulaqpyz. Olardyng jaugershilikte batyr bolumen qatar úrylardyng oljasy, qúngha tartylghan kýng bolghanyn da jasyrmaydy. Biraq múnyng bәrin qazaq әielining sorlylyghy emes, zaman tragediyasy, әdet-salt, daghdy-dәstýr pasyqtyghynan qarastyrady. Sóite kelip, janadan ornyqqan Kenes ókimetinen ýlken ýmit kýtedi.

Al tórtinshi kótergen taqyryby – «Tilshi» gazeti arqyly qazaq baspasózine felieton men ocherkti engizip, sol turaly kóptegen qúndy enbekti jazdy. Múny jurnalisting ózi de maqtan tútqan. Birde: «Felietonnyng jana týrin, ýlgisin qazaq baspasózine kirgizuge biraz qyzmet etip kelemin» dese, endi birde: «Ocherk degen әdebiyetting býgingi bir kerekti týri. Qazir ómir qarqyny, qúrylys artyna kýnbe-kýnge sәikes әdebiyet týri – ocherk. Ótkir qalam, ekpindi stili, dәl suret, kópshilikti tez úiystyrushy pikir osy ocherkte, әdebiyetting ekpindi týri osy», – depti. Rasynda «Tilshi» gazetinde jariyalanghan Iliyastyng felietondary men ocherkteri tilining shúraylylyghy, oqighanyng shynayylyghy, oi-pikirining únamdylyghy, teneulerding terendigi, kýlkili epizottary arqyly oqyrmanyn jalyqtyrmaydy. «Dәl aitqanda, Iliyas felietonnyng jana bir týrin shyghardy. Ol felietondy tike, birden bastamay, oraghytyp, alystap epigrafpen bastaytyn. («Iliyas Jansýgirov», Beysembay Kenjebaev, «Dalanyng darqan dýldýli», 2012 jyl, Astana). Aytalyq, «Osy kýnde qalay qylsang bolys-ekeng atanasyn» (Matay. «Tilshi» gazeti, №7, 1922 jyl, 2 dekabri, sәrsenbi) syqaq óleninde jalqau jastardyng minez-qúlqyn ayausyz mysqyldaydy. «Baqtyng әdisi» (Matay. «Tilshi» gazeti, №14, 1923 jyl, 24 yanvari, sәrsenbi) shashau sózi naghyz ómirding ózinen alynghan tartymdy shygharma deuge túrady. Ondaghy baq izdegen paydakýnem jastyng aqylynyng alysqa jetpegenin ajualasa, «Júmaghaly – Nórkey» (Matay. «Tilshi» gazeti, №16, 1923 jyl, 1 fevrali, beysenbi) shashau sózinde jergilikti jerdegi jastar júmysynyng jayyn bilmeytin komsomol jetekshilerin synady.  «IYt-ay» (Matay. «Tilshi» gazeti, №23, 1923 jyl, 25 fevrali, seysenbi ) shashau sózinde Tughanbay men Altynaydyng dialogy arqyly elge tynyshtyq bermegen laushylardyng qiytúrqy qylyqtaryn kýlkili etip suretteydi. «Ker sholqqaa» (Qara-búqara, «Tilshi» gazeti, №34, 1923 jyl, 25 apreli, sәrsenbi) әzil óleninde jurnalist at turaly emes, sol tústaghy tónkeristi jekebasynyng aqymaqtyghyna jaratqan aqylsyzdardyng qylyghyn synaugha baghyttaydy. Qysqasy, Iliyastyng әrbir felieton, ocherkteri tilining shúraylylyghy, oiynyng terendigi, pikirining dәldigi arqyly daralanyp túrdy. Aytpaqshy, Iliyastyng felieton janryna qosqan ýlesi turaly búghan deyin de kóp zertteldi. Sondyqtan tizginimizdi osy jerden tartqanymyz da jón shyghar.

Jurnalistika ghylymy da jatqan bir әlem. Qazaq jurnalistikasy qalyptasqanyna asa úzaq uaqyt bolmaghanymen tez arada jetilip, qauyrt órkendedi. Býgingi tanda jurnalistikanyng san salaly baghyty jaryqqa shyghyp otyr. Sonyng biri – arnayy janrgha ainalghan baspasózderdegi jarnama  júmysy. Jurnalistikanyng búl salasyna biraz nәrseni jatqyzugha bolady. Sonyng ishinde qazirgi baspasózding qarjylyq qajettiligin, sheship otyrghan qúttyqtau jәne eske alugha arnalghan jarnama týri bar. Bir tanghalarlyghy, gazetke qúttyqtau beru mәselesin baspasóz betinde eng alghash kótergen de, ony ózining tәsili arqyly jýzege asyrghan da Iliyas Jansýgirov bolyp shyqqanyn bireu bilse, bireu bilmeydi. Biz «Tilshi» gazetin aqtaryp otyryp mynanday qyzyqqa kezdestik.  Aldymen sony oqyp alayyq:

QÚTTYQTAR (QÚTTYQTAU)

Guberniyalyq  halyq aghartu bólimi atynan:

Guberniyalyq halyq aghartu bólimi, Almatydaghy qazaq institutynyng túnghysh úshyrghaly túrghan jas balapandaryn qúttyqtaydy.

Qazaq institutynyng bergen bilimin, enbekshil elining kýtken ýmitin, ekeuin tabystyryp shyqqan tónkerisshil, Leninshil jastar, elge qyzmet qylar dep ýmit etemin.

Jasasyn qazaqtyng jas jetkinshekteri.

Guberniyalyq halyq aghartu bólimi atynan Jansýgirúly.

«Tilshi», №173, seysenbi, 5 may, 1925 jyl.

«Tilshi» gazetinde eng alghash ret jaryq kórgen qúttyqtaudyng mәtini. Onyng avtory Iliyas Jansýgirov. Onda Iliyas kerege gazetterining ózektiligi, iykemdiligi, әsirese auyldy jerlerdegi óndiristi úiymdastyrugha taptyrmaytyn kómekshi qúral bolatyndyghy aityla kelip, ony qalay ashu, júmysyn qalay baghyttau mәselelerin egjey-tegjeyli kórsetedi. Tipti, osy deplomdyq júmysyn jazu barysynda ózi júmys istegen «Tilshi» gazetindegi bay tәjiriybesin útymdy paydalanghan. Búl enbekting qúndylyghy býgingi tanda óz qúnyn joghalta qoyghan joq. Biraq el bile bermeydi?! Búl taqyryptardyng qalay ashylghanyn, nendey jol-joba úsynghanyn, taghy da da júrt bilme bermeytin shyndyqtardy osy jazylymnyng kelesi bólimine qaldyrdyq.

Iliyas Mәskeude oqyp jýrgen kezinde de «Tilshi» gazetinen qol ýzgen joq. Jii qarym-qatynasta bolyp, ózindik aqpalyn kórsetip otyrdy. Búl turaly ólketanushy Jemisbek Tolymbekov «Jurnalist Jansýgirov» atty enbeginde jaqsy derekter keltiredi: «1926 jyly 29 qyrkýiekte jazghy praktika júmystary turaly jazghan týsiniktemesinde Iliyas Jansýgirov: «Ortalyq komiytetting sheshimimen meni Jetisu gubkomynyng VKP (b) qúzyrlyghyna issaparmen jiberdi. Olar meni baspasóz bólimin basqarugha taghayyndady. Jetisuda qazaq gazeti «Tilshi (Izvestiya)» aptasyna ýsh ret 1200 danamen shyghatyn edi. Gazet sharualargha (krestiyandargha) arnalghan. Seksen adam auyldyq korrespondentteri (tilshileri) bar eken. Jolay Qyzylordadaghy Kaz.Kraykom baspasóz bólimine kirdim. Olar maghan Jetisudaghy baspasóz manyzdylyghy turaly mynanday tapsyrmalardy:       

«a) baspasóz jәne soghan qatysty qyzmetkerlermen jiyn-kenes ótkizudi, b) auyl korlar konferensiyasyn ótkizudi dayyndaudy, v) gazetti is jýzinde qalay shygharudy ýilestirip qarastyrudy» jýktedi. Búghan qosymsha dala qazaqtaryna gazetti qalay shygharu kerektigi jayynda «Jadynama» nemese sodan oqyp gazet shygharylatynday jol kórsetu kitapshasyn shygharudy tapsyrdy. Jetisugha kelgen song gazet júmysyn órkendetip, manyzyn kóteru turaly jergilikti qyzmetkerlermen birneshe jiyn-kenester ótkizdim. Osy kezende órtenip ketken tipografiyanyng kesirinen ýsh gazet orys, qazaq, taranshy tilderinde shyghatyn jabyldy. Sol saldardan gazet qyzmetkerleri júmyssyz qaldyq. Meni guberniya komissiyasy 1916 jylghy aq patshanyng «iini» jarlyghyna qarsy kóterilisting 10 jyldyghyna derekti materialdar jinaugha issaparmen qyrgha jiberdi. Ol tapsyrmany oryndadym. Oghan qosa Kaz.Kraykomnyng tapsyrmasyn qyr qazaqtaryna gazetti qalay shygharu kerektigine arnalghan kitapshany da jazyp, Kaz.Kraykomgha jiberdim. Ázirge, oghan pikir algham joq. GIYJ-gha oqugha týskenge deyin redaksiya apparatynda bes jyl qyzmet jasaghan ótelim bar. Soghan baylanysty jergilikti jerge barghanda men dayyn kadr boldym. GIYJ—da alghan teoriyalyq bilimim istegen júmystarymdy tiyanaqty dәl atqaruyma septigin mol tiygizdi», – dep jazypty.

Al Iliyastyng jurnalistika salasyndaghy óz mektebin qalyptastyru barysynda izbasarlaryn qalay tәrbiyelegeni, jastargha qanday joldarmen qamqor bolghany jayynda kóp aityla bermeydi.  Ony aldaghy maqalalardyng enshisine qaldyrayyq. Osy dәlelderding deni Iliyas Jansýgirovting «Tilshi» gazetindegi qyzmetin tolyq kórsete aldy dep esepteuge bolady.

«Tilshi» gazetining 1923 jylghy kezekti sanynda jariyalanghan «Jurnalister sessiyasy» atty habarda: «Osy kýni barlyq oblysta jurnalister sessiyasy úiymdastyrylghan, múny kindikting (ortalyqtyn) maqúldauymen Jetisuda da ashu kerektigi úigharylyp, 7 mayrda «tilshi» jәne «Pravda» gazetteri jazushylarynyng (tilshilerining Q.A) jinalysy bolyp, jurnalister sessiyasy úiymdastyryldy. Sessiya burosynyng mýsheleri Ivanov, Esova, Karabiyn, tóbe basshysy Esova», – delingen. Sol jyldary úiymdastyrylghan jurnalister sessiyasy býginde elimizdegi bedeldi úiym Qazaqstan Jurnalisteri odaghynyng eng alghashqy bastau kózi edi.

1925 jyly 1 qyrkýiek kýni institut atyna jazghan ótinishinde Iliyas Jansýgirov: «Bizding guberniyada 2 % halyq qana hat tanidy. Ózim 5-6 jyl batrak boldym. 1921 jyldan bastap ýzbey kenes baspasózderinde qyzmet istedim. Partiyalyq gazet «Tilshide» redaktor, orys tilinde shyghatyn guberniya partiyasynyng «Djetysuskaya pravda» men «Djetysuskaya iskra» gazetterde korrespondent qyzmetterin atqardym. Jurnalister seksiyasynyng mýshesimin», – dep jazypty. Demek, osy derekter Iliyas Jansýgirovtyng Qazaqstan Jurnalister odaghynyng alghashqy negizin qalaushy jәne mýshesi bolghan dep túraqtandyrugha da bolady.

Osy jerde taghy bir aita keterligi, biz osyghan deyin Iliyas Jansýgirov «Tilshi» gazetining әdebiyet bólimin basqardy dep keldik. Negizinde Iliyas bir mezgil atalmysh gazetting bas redaktory retinde de júmys atqarghany belgili. «Tilshi» gazetining sarghayghan tigindisin jalyqpay aqtaryp otyryp, basylymnyng songhy betindegi shygharushy degen jerge Shәmey Shynasylov, Sara Esova, Iliyas Jansýgirovting kezektesip qol qoyghanyn kórdik.

Demek, ol kezdegi shygharushy degenimiz, býgingi gazetting bas redaktory degendi bildiredi.

Osy túrghydan kelgende, Iliyas Qazaqstan Jurnalister odaghynyng alghashqy mýshelerining biri jәne «Tilshi» gazetine redaktory boldy.

Búl aqiqatty túraqtandyratyn uaqyt keldi.

Aytu bizden, atqaru sizden, aghayyn!

Jalghasy bar...

Qajet Andas

Abai.kz