Júma, 29 Nauryz 2024
Súhbat 5801 2 pikir 24 Mamyr, 2019 saghat 13:59

«Kýrishting jana sorty kónilden shyqty»

Baqyt Jahanov, Qyzylorda oblys auyl sharuashylyghy basqarmasynyng basshysy:

– Baqyt Dýisenúly, Qyzylorda oblysy auyl sharuashylyghy salasynda jana tehnologiyalardy qanshalyqty kәdege jaratuda?

– Ónirding agroónerkәsip kesheni salasyn qarqyndy damytu jәne ghylymy negizdelgen jana tehnologiyalar men innovasiyalyq jobalardy óndiriske engizu maqsatynda «Innovasiyalyq tәjiriybeni engizu jәne taratu boyynsha qyzmet» budjettik baghdarlamasy jýzege asyryluda.

Budjettik baghdarlama boyynsha aghymdaghy jyly oblystyq budjetten 116,3 mln. tenge bólinip, oblys әkimdigi janyndaghy konkurstyq komissiya sheshimimen auyl sharuashylyghy óndirisine 9 jana innovasiyalyq jobalar engizilude. Onyng ishinde, 3 joba eginshilik, 6 joba túqym sharuashylyghyn damytugha baghyttalghan innovasiyalyq jobalar.

Sonday-aq, agroóndiriske sandyq tehnologiyalardy engizu salany qarqyndy damytu ýshin óndiriske «aqyldy tehnologiyalar» engizu josparlanyp, býgingi kýni jalpy eginshilik salasyndaghy 16 sharuashylyq qúrylymdary «naqty eginshilik» elementterin ishinara paydalanyp otyr. Sonymen birge, «Aqmaya» sharua qojalyghynyng bazasynda «naqty eginshilikke» arnalghan «Akmaya Smart Farm» sifrlyq platformasyn әzirleu júmystary bastaldy.

Mal sharuashylyghy salasynda «aqyldy fermalar» qúru baghytynda júmys jasalyp, qazirgi tanda 3 reproduktor mal sharuashylyqtarynda jyljymaly stanok - fiksator, auyspaly jýktemelik, avtomatty suarghysh jylytatyn qúrylghylar, avtomatty suarghysh qúrylghylary men balamaly energiya kózderi, GPS-navigatorlary paydalanyluda. Sonymen birge, «Rza» AQ-nyng sýt óndiru kesheni bazasynda 2021 jylgha deyin barlyq zamanauy avtomatty qondyrghylar, tabyndy kompiuterlik basqaru, elektrondy tarazy, úryqtandyru ýshin ATJ-men búqalardy irikteu, ATJ-men sýt óndiru keshenin integrasiyalau arqyly sandyq ferma qúrylatyn bolady.

Búdan bólek, byltyrghy jyly Jalaghash audany «Manaq baba» fermerlik qojalyghynda «Oazistik sulandyrudy tanystyru» jobasy iske qosyldy. Qazirgi uaqytta osy joba arqyly sharuashylyq avtomatty suarghysh qúrylghylaryn jәne balamaly energiya kózderi jel, kýn energiyalaryn paydalanugha mýmkindik alyp otyr.

– Oblys diqandary qansha gektar jerge kýrish otyrghyzdy? Biylghy meje qanday? Kýrishting jana sorty egildi me?

– Biyl oblys boyynsha 178,6 myng gektar jerge auyl sharuashylyghy daqyldaryn ornalastyru mejelenip otyr. Onyng ishinde, negizgi daqyl kýrishting kólemi – 85,8 myng gektar. Audandardan alynghan mәlimetter boyynsha, býgingi kýni (22.05.2019 j) 73 977 ga (86,2%) jerge kýrish túqymy sebilse, onyng 65 330 ga (76,1%) sugha bastyrylghan. Egin egu júmystaryn agrotehnikalyq talaptardy saqtay otyryp, ontayly merzim ishinde, mamyr aiynyng 25 deyin jәne sugha bastyru júmystaryn 30 mamyrda ayaqtau josparlanyp otyr. Qazirgi tandaghy kýrish óndirisimen ainalysyp jýrgen oblys dihandarynyng negizgi paydalanyp jýrgen sorttary - Liyder, Yantari, Novator, Favoriyt, Marjan, Kaz Er-6, Aysaule. Degenmen aita ketu qajet, «Y. Jahaev atyndaghy qazaq kýrish GhZI» ghalymdarynyng songhy jyldary óndiriske úsynyp jýrgen «Ay Kerim», «Syr súluy» sorttary mamandar tarapynan jaqsy

baghasyn aluda. Mamandarymyzdyng baghalauynsha, búl sorttar barlyq sapasy jaghynan Reseylik sorttardan kem týspeydi, bәsekege qabiletti. Qazirgi tanda búl sorttar óndiriske engizilumen qatar, memlekettik sortsynaqtan ótude jәne keler jyly audandastyrylady dep kýtilude. Ghalymdarymyzdyng aituynsha, 2021 jylgha qaray osy sorttarmen egiletin kólem jalpy kýrish egisining 60 payyzyn qúraydy dep josparlanuda. Songhy jyldary ghalymdarymyz Iran naryghyn zertteude. Osy maqsatta Iran kýrishining «Torom-hoshimiy», «Ferudiy», «Neda» sorttaryn ekologiyalyq sortsynaqtan ótkizude. 2018 jyly Qarmaqshy audany «Aqtóbe y K» JShS 300 ga, Qazaly audany «Syr marjany» JShS 25 ga jerge Torom Hoshimy sortyn egip, 35 sentterden ónim aldy. Qazirgi tanda sharuashylyq mamandary ónimderin Iran naryghyna eksportqa shygharugha júmys isteude.

– Aymaqtyng eksporttyq әleuetin arttyru baghytynda qanday sharalar qolgha alyndy?

– Auyl sharuashylyghy ónimderi naryghyn jәne eksporttyq әleuetti úlghaytu maqsatynda 2018 jyldan bastap eksporttalatyn ónim týrleri úlghaytyldy. Qazirgi tanda Qytay, Týrkiya, Arab Ámirligi memleketterining naryghy iygerilude. Atap aitqanda, oblys boyynsha 2013 jyly eksportqa 3 týrli ónim shygharylsa (balyq, kýrish, astyq qaldyghy), 2018 jyly onyng sanyn 16-gha jetkizdik (qauyn, qarbyz, tiriley qoy, maqsary mayy, kartop, ósimdik shyryndylary, raps jәne qúnbaghys túqymdary, kýrish sabany, kókónis, tomat, tiriley MIQ jәne týie). Jalpy, ótken jyly oblystan 34,5 mln. dollardy qúraytyn95,8 myng tonna auyl sharuashylyghy ónimderi eksporttalyp, 2017 jylmen salystyrghanda ósim 18,2 %-gha artty. 2017 jyly oblys MIQ maldyng ausyl auruynan buferlik aimaqtan shygharylyp, syrtqy naryqqa tiriley týrde MIQ, týie, qoy maldaryn eksporttay bastadyq. Atap aitqanda, ótken jyly Ózbekstan Respublikasyna (285 bas týie, 100 bas et baghytyndaghy MIQ maldary), Birikken Arab Ámirligimen Saud Arabiyasyna (81 bas tiriley týie jәne Reseyge 200 bas tiriley qoy jóneltilgen bolsa, biyl Ózbekstangha 30 bas týie, Iran memleketine 789 bas qoy maldary eksporttaldy. 2019 jyldyng 1 toqsanyna oblystan 8,7 mln dollardy qúraytyn 21,3 myng tonna auyl sharuashylyghy ónimderi (balyq, kýrish, biday qaldyghy, tiriley týie jәne qoy) eksporttaldy. Aldaghy uaqytta Birikken Arab Ámirligine - tiriley MIQ, qoy maldaryn sonday-aq, jasalghan kelisimge sәikes shilde, tamyz ailarynda baqsha daqyldaryn (qauyn, qarbyz) eksporttau josparlanyp otyr. Búdan bólek, biylghy jyldan bastap eksporttaushy kәsiporyndardyng ónimderin shet memleketterine eksporttau barysynda ketken shyghyndarynyng bir bóligin óteu boyynsha ýkimet tarapynan qarjy qarastyryp, memlekettik qoldau kórsetilude. Qazirgi tanda, oblystan 5 kәsiporyn ótinim әzirlep, qújattaryn ótkizude. Sonymen qatar, salagha belgilengen maqsatty indikatorlargha qol jetkizu maqsatynda byltyrghy jyly Qyzylorda oblysynyng agroónerkәsiptik keshenin damytudyng 2017-2021 jyldargha arnalghan ónirlik baghdarlamasyn jýzege asyrudyng Tújyrymdamasy qabyldanyp, jýzege asyrylatyn investisiyalyq jobalar belgilendi.2019 jyly eksportqa baghyttalghan jobalyq qúny 5,4 mlrd tengeni qúraytyn 9 investisiyalyq jobalardy jýzege asyru josparlanuda (et kombinatynyng qúrylysy, qús fabrikasy, jylyjay sharuashylyghy, tauarly-sýt fermasy, kýrish zauyty jәne t.b).

– Birneshe jyldan beri oblys kóleminde malshylar sleti ótude. Atalghan is-sharalar sharualar ýshin nesimen tiyimdi?

– Áriyne, sletting mal sharuashylyghy salasynyng damuyna tiygizer әseri mol. Jyl boyyna jazdyng ystyghyna, qystyng suyghyna qaramastan tórt týlik maldy ósirumen ainalysyp jýrgen sharualardyng enbekteri orasan zor.

Malshylar sletining negizgi maqsaty – mal sharuashylyghy salasyndaghy enbek azamattarynyng jyl boyyna atqarghan enbegin baghalap, jaqsy jetistikke jetken malshylardy marapattap aldaghy túrghan júmystargha ynta-jigerlerin arttyru bolyp tabylady. Sonday-aq, mal sharuashylyghy boyynsha jetken jetistikterimizdi, ata kәsibimizdi zaman talabyna say ghylymy túrghyda dәleldengen zamanauy tehnologiyalardy qoldana otyryp damytu turaly oy salyp, pikir almasu ýshin sala mamandaryn biriktiruge tiyimdi. Sebebi, malshylar sletine Qazaqstan Respublikasy Auyl sharuashylyghy ministirliginin, Auyl sharuashylyghy qyzmetkerlerining salalyq kәsiptik odaghynyn, «QazAgro» últtyq basqarushy holdingining ókilderi, respublikamyzdyng belgili ghalymdary, tórt týlik maldyng respublikalyq palatalary, jabdyqtaushy kәsiporyndar qatysyp keledi.

Byltyrghy jyly aimaqtaghy dәstýrge ainalghan malshylar sletine Qazaqstannyng 16 aimaghynan bizding oblysty qosqanda 7 aimaq ókilderi (Atyrau, Aqtóbe, Batys Qazaqstan, Jambyl, Qaraghandy, Týrkistan) oblystarynyng delegasiyalary qatysyp pikir almassa, biyl sletti keng auqymda ótkizuge respublikanyng barlyq oblystarynyng delegattaryn shaqyryp otyrmyz.

– Oblysta qúrylghan auyl sharuashylyghy kooperativterining jaghdayy qalay? Basym bóligi qay baghytta júmys isteydi.

– Oblysta qúrylghan kooperativterding basym bóligi mal sharuashylyghy baghytynda júmys istep, mal basyn ósirude. Qazirgi tanda 1000 bastan joghary mal bordaqylaytyn 3 mal bordaqylau alandarynyng bazasynan zәkirli kooperatiyver úiymdastyrylyp, «Sybagha» baghdarlamasyna qatysyp, MIQ malyn ósirip otyrghan sharuashylyqtar osy kooperativterge telinip (privyazany), erkek tólderin osy mal bordaqylau alandaryna ótkizip otyr. Mal sharuashylyghyn damytu, maldyng ónimdiligin jogharlatu maqsatynda «Sybagha» baghdarlamasy ayasynda byltyrghy jyly 1312 bas shet elden asyl túqymdy iri qara maldar jәne 14501 bas qoy analyghyn satyp alugha nesie berildi. Jalpy, býgingi kýnge oblys boyynsha barlyghy 2688 jeke qosalqy sharuashylyqtardyng biriguimen 106 kooperativter tirkelgen. 2016-2018 jyldary aralyghynda kooperativterge 3,5 mlrd.tenge jenildetilgen nesie qarajattary berilip, 1253 adam ózin-ózi júmyspen qamtyp, qosymsha 897 adam kooperativterge júmysker retinde tirkeldi. Memlekettik qoldau sharalary negizinde kooperativterding satyp alghan MIQ (onyng ishinde asyldandyrugha), tehnika men jabdyqtargha 148,7 mln. tengege subsidiya tólendi. Nәtiyjesinde 2018 jyly kooperativtermen óndirilgen ónim 2017 jylmen salystyrghanda et – 15 esege, sýt – 8 esege, kartop – 1,6 esege, kókónis ónimderi – 17,4 esege artsa, aghymdaghy jyldyng 1 toqsanyna kooperativtermen 139,5 tonna et, 1,5 tonna qús eti, 1800 dana júmyrtqa, 276 tonna sýt jәne sýt ónimderi óndirildi.

– Ángimenizge raqmet!

Súhbattasqan Dәuren Seytjanúly

Abai.kz

2 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1575
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2272
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3584