Gýlbarshyn AYTJANBAY . Shekara boyynan alystap baramyz...
«Soltýstik Qazaqstan oblysynda  songhy bes jyldyng kóleminde aimaqtyng kartasynan 48 auyl joyylghan. Býgingi  kýni Soltýstik Qazaqstan oblysy boyynsha 700-dey eldi meken qalsa,  olardyng әrbir onynshysy «bolashaghy joq» dep tanylghan. Sebebi múndaghy  túrghyndar sany 50-den aspaydy. Al keybireulerinde, tipti bir-eki adam  ghana qalghan». Búl jerde nazar audararlyq mәsele - aidyng kýnning amanynda  kartadan syzylyp jatqan eldi mekender elimizding batys, shyghys aimaghynda,  Reseymen shekaralasyp jatqan aimaqtaryna tiyesili eken.  Búl tek qana soltýstik ónirlerdegi jaghday emes.  Memlekettik shekara tónireginde elimizding on eki oblysyndaghy birneshe  audan, auyldarynda da osy taqylettes mәsele bar. Kez kelgen elding  shekaralyq eldi mekenderi sol elding ishki ahualynan habar beredi.  Shekaranyng arghy betindegi memleketterding halqy oisyrap túrghan  olqylyqtarymyzgha qarap, Qazaq eli turaly oy týiedi. Tek byltyrghy jyldyng  ózinde elimizding soltýstik óniri Qostanay oblysynda 20 eldi meken resmy  týrde jabylsa, jalpy, songhy bes jyl ishinde 127 auyl joyylghan. Al Shyghys  Qazaqstan oblysynda 2005 jyldyng 1 qantaryndaghy mәlimet boyynsha, 874 eldi  meken tirkelgen. 2010 jyldyng 1 qantaryndaghy mәlimet boyynsha, auyldardyng  sany 785-ke deyin azayghan. Yaghny osy uaqyt ishinde shyghys aimaqtan 62 eldi  meken joyylyp ketken.
«Soltýstik Qazaqstan oblysynda  songhy bes jyldyng kóleminde aimaqtyng kartasynan 48 auyl joyylghan. Býgingi  kýni Soltýstik Qazaqstan oblysy boyynsha 700-dey eldi meken qalsa,  olardyng әrbir onynshysy «bolashaghy joq» dep tanylghan. Sebebi múndaghy  túrghyndar sany 50-den aspaydy. Al keybireulerinde, tipti bir-eki adam  ghana qalghan». Búl jerde nazar audararlyq mәsele - aidyng kýnning amanynda  kartadan syzylyp jatqan eldi mekender elimizding batys, shyghys aimaghynda,  Reseymen shekaralasyp jatqan aimaqtaryna tiyesili eken.  Búl tek qana soltýstik ónirlerdegi jaghday emes.  Memlekettik shekara tónireginde elimizding on eki oblysyndaghy birneshe  audan, auyldarynda da osy taqylettes mәsele bar. Kez kelgen elding  shekaralyq eldi mekenderi sol elding ishki ahualynan habar beredi.  Shekaranyng arghy betindegi memleketterding halqy oisyrap túrghan  olqylyqtarymyzgha qarap, Qazaq eli turaly oy týiedi. Tek byltyrghy jyldyng  ózinde elimizding soltýstik óniri Qostanay oblysynda 20 eldi meken resmy  týrde jabylsa, jalpy, songhy bes jyl ishinde 127 auyl joyylghan. Al Shyghys  Qazaqstan oblysynda 2005 jyldyng 1 qantaryndaghy mәlimet boyynsha, 874 eldi  meken tirkelgen. 2010 jyldyng 1 qantaryndaghy mәlimet boyynsha, auyldardyng  sany 785-ke deyin azayghan. Yaghny osy uaqyt ishinde shyghys aimaqtan 62 eldi  meken joyylyp ketken. Ayta keterligi, búl oblystarda aldaghy uaqytta da  joyylyp, tizimnen shygharyluy tiyis auyldar jeterlik kórinedi. Ekonomist  Myrzakeldi Kemelding aituynsha, bizde kýni býginge deyin shekaralyq eldi  mekenderding mәrtebesi әli kýnge deyin anyqtalmaghan. Josparsyz  urbanizasiya kýsheygen. Auyl sharuashylyghyn kóteruge jiberilgen qyruar qarjy  qúmgha singen su sekildi, tiyisti kózin tappay jatyr. 
- Ol olqylyqtyng  ornyn «Kóshi -qongha» baylanysty zangha ózgerister men tolyqtyrular engizu  arqyly tolyqtyrugha bolady. Mysaly, shetten kelgen aghayyndardy bosap  qalghan eldi mekenderge ornalastyryp, olardyng el-jerge sinip ketui ýshin  salyq-nesie jenildikterin beru. Auyldarda atakәsip - mal sharuashylyghyn  damytsaq, ken-baytaq jerimizdi de, auyldarymyzdy da saqtap qalugha әri  halqymyzdy qúnarly tabighy mal ónimimen qamtamasyz etuge jol ashylar edi.  Bir jaghynan, auyldan qalagha qaray bosqan halyqty auyldan júmys tauyp  túraqtandyrugha mýmkindik tuar edi. Sondyqtan biz auyldardy saqtap, mal  sharuashylyghyn damytugha den qoyymyz qajet, - deydi ekonomist. Shynynda da,  elimizdegi 7002 auyldyng 4258-ning damu mýmkindigi ortasha bolsa, 102  auyldyng keleshegi búlynghyr, kýdik pen ýmitke toly. Qazirgi tanda qansha  auyldyng qanyrap bos qalghandyghyn esepke alyp jatqan eshkim joq. Sonda  deymiz-au, Auyl sharuashylyghy ministrligi 2004 jyldan beri auyldyq  jerlerding jaghdayyn jaqsartugha 766 milliard tenge júmsalghanynan mәlimet  berse, onyng qanshasy tiyimdi paydalanyldy eken? Onda nege auyl qanyrap,  biylikting nazarynan tys qalady? Búl jogharyda kórsetilgen qarjy kózin  paydalanudaghy saldyr-salaqtyq pa, әlde basqa jaghdaylar ma? 1993 jyly  qabyldanghan «QR әkimshilik-aumaqtyq qúrylymy turaly» zangha sәikes,  túrghyndar sany 50-den az qalghan auyldar tizimnen qysqartyluy tiyis. Qashan  da joqtan bar jasaudan góri bardy joq ete salu - onay әdis. Ázirge  jergilikti biylik mәseleni sheshuding onay joly «auyldardy jabu» dep  týsinude. Olardyng qataryna shekara boyyndaghy eldi mekenderding de ilinip  kete barghany. Jurnalist Marat Toqashbaev bylay deydi: 
- Qytay songhy  jyldary Qazaqstanmen, Reseymen shekaralasqan aimaqtaryna halqy 1 mln  asatyn ýlken qalashyqtar túrghyzyp jatyr. Múnday prosess Reseyde,  Ózbekstanda da bayqalady. Al biz, kerisinshe eldi mekenderdi ontaylandyru  degen jeleumen shekara boyynan alystap baramyz. Songhy 15-20 jyldyng  ishinde osynday qarausyzdyqtan barmaq tistep qalghan sәtterimiz az emes.  Mysaly, Kegen audany men Narynqol audanynyng biraz eldi mekenderin  ontaylandyrdyq. Odan ne úttyq? Bizding bala kýnimizde shekara boyyndaghy  auyldardyng qariyalary amandyqtan son, «tólqújatyng bar ma» dep súraytyn.  Memleket shekaradan bastalady. Endeshe, onyng boyyndaghy eldi mekenderding  mәrtebesi Parlamentte ghana emes, Qauipsizdik kenesinde de qaraluy tiyis. 
Jalpy,  halqymyzdyng 47 payyzy auylda túrady. Olardyng deni memleketimizding atyn  alghan últ ókilderi ekenin eskersek, onda nazardyng audaryluy da eki ese  boluy kerek emes pe?. 
Jalpy, Qazaqstanda 72 audan bar bolatyn bolsa,  olardyng ýshten biri adamdardyng ómir sýruine qolaysyz aimaq sanalady  eken. «Nege búlay?» degen súraqqa ýnilgen keybir mamandardyng aituynsha,  ol jerlerding kópshiliginde egistikting sortandanuy basym. Osy mәselening  arghy jaghynda keybir auyldy jerlerding «bolashaghy joq» degen menzeu jatqan  siyaqty. Búnday pikirlerge qarsy auylsharuashylyghy mamandaryna sensek,  «bolashaghy joq auyl» degen mәsele bolmauy kerek. Óitkeni «qazirgi  ghylymiy-tehnikalyq progresting damu baghyt-baghdary onday pikir-tújyrymdardy  joqqa shygharady» deydi olar. Búl sózding jany barlyghyna eshqanday shek  keltire almaymyz. Biraq osynday qarausyzdyqtyng saldarynan shekara boyynan  alystap baramyz.
Gýlbarshyn AYTJANBAY
http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=8984&Itemid=2
 
                                                                                                 