2010 jyl. 12 nauryz. 00 saghat 37 minut.  Búl – sol ajal aidap kelgen qasiretti týn. Býkil halyqtyng qabyrghasyn qayystyrghan, aghayyn-tuysty anyratyp, qayghy júttyryp, u ishtirgen, sol Qyzylaghashtaghy shetin oqigha bolghan týn. Biz búl datany әli úmytqan joqpyz! Úmytugha haqymyz da joq!

Asyryp aityp, ajal shaqyrmaq, әste oiymyzda joq. Sondyqtan, ashyq derekkózderi resmy dep jariyalaghan sandardy jazamyz...

Sol týni ainalasy jarty saghattyng ishinde býtin auyldy qyzylsu basty. 2010 jyldyng 11 nauryzynan 12-ine qaraghan týni Qyzylaghashtaghy 42 million kubqa arnalghan su qoymasy erigen qar suy men 3 kýn tolassyz jaughan jauynnan erneuinen asyp-tasyp, aqyry apat boldy. Ondaghy sudyng dengeyi 46-48 million kubqa deyin kóterilgen. Tasqyn su Qyzylaghashty týgel shayyp, Eginsu, Molaly, Kóltaban deytin eldi-mekenderden ótip, jaylaugha deyin jetti.  Beyresmy derekter, sol týni 150-ge juyq adamnyng izim-qayym joghalghanyn aitsa, resmy derek boyynsha 45 adam qaza tapty. Onyng 12-si shettey bala-shagha edi.  Mal-jan, dýniya-mýlikti aitpaghanda, shyrt úiqyda jatqan júrt topan sudyng astynda qaldy. 465 otbasynda 2240 adam bolghan eken. Qyzyl su 146 ýidi tolyq shayyp ketse, taghy 251 ýy qirap qalghan.

Sol kezdegi preziydent Núrsúltan Nazarbaev Aqordada shúghyl jiyn ótkizip, Qyzylaghashtaghy apatqa jauapty adamdardy tauyp, qylmystyq jauapqa tartu turaly tapsyrma bergen. Tapsyrma oryndaldy. Qylmystyq kodeksting 315 (qyzmet babyndaghy әreketsizdik) jәne 316 (salghyrttyq) baptary boyynsha qylmystyq is qozghalghan. Qyzylaghash auyldyq okrugining sol kezdegi әkimi Eset Jýnisov, su qoymasyna menshik etushi «Shynar» JShS  diyrektory Quanysh Bekeev, su paydalanushylardyng óndiristik kooperatiyvining diyrektory Múhit Jýnisov, Aqsu audandyq TJD bastyghynyng orynbasary Evgeniy Eninder tútqyngha alynghan. Isti sol kezdegi Bas prokuror Qayrat Mәmy men sol kezdegi IIM Serik Baymaghambetov óz baqylauyna alghan. Ol kezde Premier-ministr Kәrim Mәsimov, Tótenshe jaghdaylar ministri Vladimir Bojko, Almaty oblysynyng әkimi Serik Ýmbetov edi. Qazir Ýmbetov pen Bojko deputat. Al Mәsimov Últtyq Qauipsizdik komiytetinde.

Sóitken, Qyzylaghashty júmylyp jýrip qayta tiriltken edik. Tirilttik deymiz-au, qiraghan ýiler men joldardy qayta salghanymyzben, opat bolghan jandardy tiriltu adamnyng qolynan keler is emes, әriyne.

Keyin auylda Qyzylaghash qasiretining qúrbandaryna arnalghan eskertkish ornatylghan. Eskertkishting biyiktigi 7, eni 14 metr. Onda aghashtan ústap, óz balasyn qútqaryp túrghan ana beynelengen. Aydyng kýni amanynda 45 adamnyng ómirin jalmaghan, 45 otbasynyng oiranyn shygharghan shetin oqigha qúrbandaryna arnalghan sol bir eskertkishke jolay ótken jan bir mezgil ayaldap, marqúmdardyng ruhyna taghzym etu kerek-aq.

«Adamnan jasyrghandy, Qúdaydan jasyrmaysyn» degen bar. Endi kórgenimizdi jazayyq. Bir top almatylyq jurnalist Almaty oblysy, Aqsu audanynan qaytar jolda Qyzylaghashtaghy osy eskertkishke arnayy  toqtaghan edik. Býgin. Oidan alyp, qyrdan tapqanymyzdy emes, kózben kórgenimizdi, kókeyde týigenimizdi jazyp otyrmyz.

2010 jyl. 12 nauryz. 00 saghat 37 minut. Úmytqan joqpyz. Sodan beri 9 jyl ótti ghoy. Janaghy marqúmdardyng ruhyna arnap qoyylghan eskertkish eleusiz qapty. Býgingi siqy mynau, mine!

Eskertkish monumentting toz-tozy shyqqan. Taqtayshalary (granitteri) qirap, týsken. Aynalasynda maldyn, maldy qoyshy adamnyng nәjisi jatyr. Ekken aghashtaryn mal kemirgen. Jaryq qúrylghylary isten shyqqan. Qoqys jәshikteri bosaghan syranyng bótelkesine tolghan. Ókinishti! Kýre joldyng boyyndaghy osy bir oryn marqúmdargha taghzym jasap, tynys alatyn oryn emes, qúddy malqora, ya bolmasa qoqys poligony ispetti.

Bardy bar, joqty joq dep aitu paryz. 2010 jylghy sol bir shetin oqighadan keyin Ýkimettik masshtabta arnayy sharalar qabyldanyp, az uaqyttyng ishinde auyl qayta qalpyna keltirildi. Marqúmdardyng ruhyna arnap eskertkish te ornatyldy. Alayda, sol eskertkishting bar-joghyn Almaty oblysy men oghan qarasty Aqsu audanynyng әkimdigi úmyt qaldyrghan sekildi. Áytpese, ainalasyn abattandyryp, qoqysyn tazartyp, qiraghan jerin býtindep qoi – siz ben bizden aqyl súratar sharua emes-ti!

Aytpaqshy, biz kórgenimizdi әueli әleumettik jelige jariyalaghan ek. Almaty oblysy әkimdigining baspasóz qyzmetining basshysy Ghalymmúrat Jýkel shúghyl jauap jazypty. Jurnalist Rishat Asqarbekúlynyn jazbasyna: «Atalghan eskertkish oblys әkimi Amandyq Batalovtyng bastamasymen túrghyzylghan bolatyn. Ári avtory ózi. Eskertkish qoldanysqa berilisimen audandyq balansqa ótkizilgen. Amandyq Batalov búl jaytqa bey-jay qaramay, mәseleni kótergen barshalarynyzgha alghysyn bildiredi. Eskertkish ýsh kýnning ishinde qalpyna keltiriletin bolady», depti.

Oghan da kóndik. Aldaghy 3 kýnning ishinde Almaty oblysy әkimdigi qoldanylghan sharalar turaly da bayanday jatar. Kýtemiz! 2010 jyl. 12 nauryz. 00 saghat 37 minut. Úmytpaymyz.

«Aruaq attaghan onbaydy» deydi, Amandyq myrza! Qiraghaly túrghan Qyzylaghashtaghy sol eskertkishting ón-týrin retke keltiruge, sizdin, sizding qaramaghynyzdaghy jauapty azamattardyng shamasy kelmese, biz, myna el-júrt baryp, kómekteseyik! Áytpese, qúrbandargha arnalghan eskertkish alannyng qoqys «poligonyna» ainaluy - adamgershilikke de, qúdayshylyqqa da jatpaydy!

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz