Жексенбі, 24 Қараша 2024
Тұлға 5431 51 пікір 10 Наурыз, 2020 сағат 11:26

Шыңғыс хан туралы ғылыми талдау жүргізу керек

Түркі қыпшақтардың ұлы бабасы Шыңғыс хан туралы не білеміз? 

Өз уақытында бүкіл Ұлы Даланың алмас қылыштай жарқылдаған ру, тайпаларының басын қосып, ашса алақанында, жұмса жұдырығында ұстаған әрі Аспан асты империясын бағындырып, Орталық Азия және көптеген елдердің тізесін бүктірген Шыңғыс хан туралы қаншама ғасыр айтылып та, жазылып та келеді. 

Дегенмен, қай ұлттың өкілі екенін де осы уақытқа дейін тап басып әлі ешкім айтқан жоқ. Тек, кәрі қытайдың тілімен Мон-гол (орыс  және еуропа ғалымдарының жазуынша бұл атау – малшылар деген ұғымды білдіреді, осыған орай, олар өздерін талай ғасырдан бері қалыптасқан осы сөзге байланысты мұңғұл деп атайды) атанған буряттардан шыққан дейді. Сол қытайлардың кезінде қалмақтарды да «жуун-гар» (қарақшы адамдар деген мағынада) деп атаған. 

Шыңғыс хан шынында сол буряттардан шыққан ба? Мұны зерттеу мүмкіндігі мол қазіргі орыс және дүние жүзі ғалымдары жоққа шығарып отыр. Біріншіден, Шыңғыс ханға байланысты оқиғалардың түгелі – оның жастық шағы, өсуі, хан тағына келуі және императорлық дәрежеге жетуі, міне осылардың барлығы қазіргі Қазақстан аумағында болған оқиғалар деп жазылуда. Сондай-ақ, мон-гол атанған буряттар өте аз ел. Олар алып Қытай тұрмақ, ормандай қалың түркі қыпшақтарына да (яғни қазақтарға) шамасы келмес еді дейді. Сонымен қатар, Моңғолия қыпшақ жерінен алыс, бір қиырда жатқан өз күнін әрең көріп жүрген кішкентай жұрт («крошечное население» академик А.Федотов). Осылардың барлығын оқып, салыстыруға, зерттеп, зерделеп көруге мойнымыз жар бермеген біз ғана ескі сүрлеумен жүріп келеміз «Ымды білмеген – дымды білмейді» немесе «Көрмес – түйені де көрмес» деген емес пе. Өтірікке құрылған тарихты малданып әлі жүрміз. Ал енді, осы Шыңғыс хан тақырыбына жазған өзге елдің жазушылары мен ғалымдарының жұмыстарын оқып, тындап көрейік. Нақтырақ болсын деп орыс тілінде бердік:

«…Кстати, нам растолковывают, что само имя «Чингисхан» в переводе означает «Океан – хан». Откуда бы такие словечки у монголов? А вот тюрки, повидавшие Каспий и Черное море, и Атлантику, такое имя своему правителю вполне могли дать…

В общем, по моему глубокому убеждению, следы реальной биографии Чингисхана следует искать не на востоке, в Китае и Монголии, а как раз на западе. 

В первую очередь, я обратился к «Скифской истории» Андрея Лызлова. Мотивировка проста: если кто-то считает вполне достоверным историческим источником сочинение Данзана, отчего таковым не может быть написанная примерно в то же время книга Лызлова, опиравшегося, к слову, на массу исторических трудов – русских, польских, итальянских? Нет уж, элементарная логика требует оба сочинения уравнять в статусе…

Сведение о Чингисхане у Лызлова, прямо скажем, скуднейшие – но гораздо более реалистические, нежели китайское баснословие, написанное неизвестно когда неведомо на каком языке…

Никаких «монголов» у Лызлова, разумеется, нет – только татары. «Татары же, называемые еще Заволжская орда (Кипчакская орда), обитают по той же реке Волге ниже болгарских границ даже до моря Каспийского». 

Болгары имеются в виду, разумеется, не балканские (Балканские острова), а волжские (ныне татары). Обратите внимание на слово «даже». Каспийское море – крайний восточный рубеж Заволжской орды. Какая там, к дьяволу, Монголия… Татары, по Лызлову, «пришли из пустыней, отстоящих к китайским странам». Под «Китаем» имеется в виду вовсе не современный Китай, а какие-то среднеазиатские области. Нынешний Китай Лызлов, как было принято в его время, наверняка называл бы «Чина». 

«И начали  жить около великих рек Едиля (Волга) и Яика». Далее уточняется, что татары (кипчаки) – «единонравны» с волжскими болгарами. Ну разумеется! И те и другие – тюрки, что в особых доказательствах не нуждается. 

«Иностранные же историки называют страну ту Заволжская орда, яко Гваньини пишет, глаголя: Орда татар заволжских названа есть от реки Едиля, за нею же обитали; граничится  та страна от востока морем Хвалисским». Гваньини – итальянский историк (1538-1614), автор «Хроники Сарматии Европейской», откуда Лызлов многое почерпнул. Хвалисское море – Каспийское. 

А вот и Чингисхан – здесь же, в Заволжской орде! 

«А о начале своем те ордынцы повествуют так. Якобы в тех странах, откуда они пришли, жила некая вдова знатного рода. Она некогда от прелюбодеяния породила сына по имени Цынгис, коего старшие сыновья, как незаконно рожденного, хотели убить. Вдова же, обращая вину свою к себе в оправдание, сказала: «От лучей солнечных зачала я сына». 

Здесь до Лызлова явно дошли сказания об Алангоа, оплодотворенной солнечным лучом. «Цынгис» – это, конечно же, Чингисхан. О котором Лызлов далее пишет: «И сын той вдовы, войдя в зрелый возраст, Заволжскую орду распространил и умножил, и множеством жителей, и дел мужественных деянием, и самого края изобилием едва ли не все тамошние орды превзойдя. Народ тот, мужеством превосходя все дикие поля, воинскими делами славу свою размножил». 

Как видим, никаких монголов нет и в помине. Татары – тюрки (кипчакское население)  в свое время переселились к Едилю и Каспию. Первоначально они были одним из родов в царстве некого Ункама (Он хан, хан кереев), но когда этот род усилился и укрепился, Ункам стал всерьез его опасаться, а потому, чтобы малость «проредить» расплодившийся народишко, стал посылать его на все войны, какие только случались, ставя в первые ряды. Татары быстро догадались, что это не головотяпство, а продуманный геноцид и, чтобы избежать дальнейших трений, переселились всем народом подальше от  Ункама, основав собственное государство. А потом избрали верховным правителем Цынгиса, Чингисхана. Первой крупной акцией был поход как раз против Ункама. Сначала Чингисхан мирно попросил в жены его дочь, но Ункам отказал, тогда Чингисхан пошел на него войной и захватил все его царство (дело, конечно же, наверняка не в девушке, а в тех самых старых счетах). 

Кое-какие столь же скудные дополнения можно подчеркнуть из обширной книги хорезмийского книжника Ан-Насиви. Источник поистине бесценный, без малейшей иронии – поскольку был современником Чингисхана и единственным независимым свидетелем. Авторы других сочинений находились на службе у Чингисхана, а потому полной объективности от них ждать, согласитесь, трудно…

Ан-Насиви, конечно же, не заметил никаких «монголов». Народ Чингисхана – тюрки и сам он тоже тюрк, а не монгол. А народ называемый монголами,  на самом деле буряты. Не имевшие ни какого отношения к Чингисхану и его империи. Буряты-монголы, крошечное население, населявшие земли за несколько тысяч километров от расположений империи Чингисхана. 

Согласно ан-Насиви, в свое время существовало государство Ас-Син, где правили совместно шесть тюркских ханов, подчинявшиеся великому хану по имени Алтун. Ан-Насиви называет эту страну Китаем, но из его же собственного описания следует, что к нынешнему Китаю она не имеет никакого отношения. 

Қазіргі моңғолдар – қалқалық буряттар. Олар Ресейлік орхон буряттарымен тұтас халық болып есептеледі. Егер айтар болсақ, олар – бір тілде сөйлейтін, бір дәстүрдегі және будда дініндегі адамдар. Ұлттық киімдері де бірдей. Оны орыс зертеушілері осылай деп жазып, көрсетіп келеді. Біртұтас жұрт болғанымен, орыстар шекара түсіргенде екіге бөлініп қалған. Астаналары Улан-Батор біздің тілде «қызыл батыр» деген түсінік берсе, одан қырық шақырымдай алыс тұратын Улан-Удэнің қазақшасы «қызыл сұнқар» деп аударылады. Ерінбей ізденіп оқыған адамға барлығы зерттеу кітаптарында нақтыланып жазылып тұр. Қарапайым сөзбен дәлірек айтсақ, ресейлік Осетия мен грузиялық Осетия секілді екіге бөлініп қалған. Монғолия (буряттар) – өте кішкентай ел. Орыстардың зерттеуінде олар осыдан мың жыл бұрын бір-екі мыңға әрен жететін жұрт болған. Сондықтан, олардың империя құрып, Қытай секілді алып мемлекетті жаулап алуы 100 пайызға дұрыс емес дейді орыстың зерттеуші академик ғалымдары. Олар шындықты жазып отыр. Енді сол жазушы және ғалымдардың тілімен сөйлейік: 

Историки еще с полсотни лет назад предложили свое обьяснение: по их убеждению, киргизы (ныне казахи) попросту «называли калмыками все монголоязычные народы». 

Написать такое мог только человек, совершенно не знающий древних традиций Великой Степи как раз было принято скрупулезно доискиваться до корней. Всем, наверно, помнится извечный вопрос, с каким обращаются к герою в русских сказках: «Ой ты, гой еси, добрый молодец! Ты какого будешь роду-племени?» 

Так вот, этот вопрос позаимствован из старой тюркской традиции, где его следовало понимать в буквальном смысле: путник, какого ты рода, какого племени? В степи не бывает каких-то абстрактных «казахов» – есть кият, меркит, жалаир, найман, конырат, керей. Не бывает абстрактных «хакасов», обязательно поитересуются: ты саганец или шорец? Итак далее. 

Кстати, «кият», «меркит», «жалаир», «найман», «конырат», «керей» и «аргын» – роды, упоминающиеся при перечислении «монгольских» родов Чингисхана, – это современные казахские роды! К монголам никакого отношения не имеющие. 

Наконец, «древнемонгольский» обычай избрания нового хана отчего-то неизвестен в монгольской традиции, зато, как оказалось, как две капли воды похож на обычай, сохранившийся у казахов до конца XIX века: когда кандидат получает большинство голосов участвующих в избрании знатных лиц, его сажают на кошму из тонкого белого войлока и трижды приподнимают войлок за концы, громко провозглашая: «Хан! Хан! Хан!». Потом вслед за знатью ту же процедуру повторяют «простой народ», кошму рвут на мелкие кусочки, за которые идет форменная драка – каждый старается унести такой лоскуток в память о том, что он лично участвовал если не в избрании хана, то в его торжественном провозглашении. В тюркских языках этот ритуал именуется «хан кутармак» (қазақша айтқанда «хан көтеру»). Монгольского аналога не существует… 

Что касается Чингисхана то он не монгол – а тюрк. И народ подчинявшийся Чингисхану тоже являются тюрками. Нужно уяснить, себе как следует: то, что Чингисхан – монгол, утверждается только в «Сокровенном сказании» и «Алтан тобчи». Всего-навсего в двух неизвестно кем написанных книгах, появившихся в обращении спустя многие сотни лет после событий… 

(из книги  Александра Бушкова – «Чингисхан. Неизвестная Азия», а также «Скифская история» Андрея Лызлова).

Сонымен  қатар, атақты америкалық зерттеуші ғалым Хилда Хуккем Әмір Темір туралы жазған зерттеу кітабында былай деп жазады:

«...Империя Темирлана абсолютно говорила на древнем кипчакском языке, как его предки Чингис хан, и созданная им империя» дейді.

Енді түсінікті болу үшін таратып жазайық. Өзбектер мен ұйғырлар түркі халықтарының құрамына кіргенімен олар қарлұқ тайпасына жатады. Түркімендер, түріктер, әзірбайжандар оғыз тайпасы болып есептеледі. Бұлар да – түркілер. Қазақтар қыпшақ тайпасына жатады.

Сонда енді Әмір Темір мен Шыңғыс хан империясы қай тайпаның құрған қағанаттары. Әрине, қазақтардікі болып шығады. Мұны Хилда Хуккем тайға таңба басқандай етіп жазған. 

Ал енді, біздің қазаққа осының бәрін түсінуге, тарихи шындықты қалпына келтіруге санасы мен білімі және күрескерлігі жетіспейді! 

Яғни, дәлірек айтқанда, Шыңғыс хан және оның империясы біздің тарих, ешқандай монғол-буряттың емес! Осыны түсінетін уақыт жеткен секілді. 

Біздің айтар пікіріміз, Алматыда немесе Нұр-Сұлтан қаласында осы Шыңғыс хан тақырыбына ғылыми конференция ұйымдастырып, оған орыс және еуропалық ғалымдар мен тарих тақырыбында жазатын жазушыларды шақырып, ғылыми талдау жүргізгенде болар еді. Оған айналамыздағы көрші мемлекеттердің де ғалым, жазушыларын шақырғанымыз дұрыс-ау деп ойлаймыз. 

Бейсенғазы Ұлықбек

Abai.kz

51 пікір

Үздік материалдар

Сыни-эссе

«Таласбек сыйлығы»: Талқандалған талғам...

Абай Мауқараұлы 1495
Білгенге маржан

«Шығыс Түркістан мемлекеті бейбіт түрде жоғалды»

Әлімжан Әшімұлы 3266
Біртуар

Шоқанның әзіл-сықақтары

Бағдат Ақылбеков 5608