Эдгарс Ринкевичс 2023 жылы Латвияның президенті болып сайланды. Бұған дейін ол сыртқы істер министрі, президенттік кеңсенің басшысы және қорғаныс министрлігінің мемлекеттік хатшысы қызметін атқарған.

«Настоящее Время» телеарнасы Эдгарс Ринкевичспен Латвияның ресейлік агрессияға қарсы тұруға дайындығын, мемлекетке қарсы қылмыстары үшін жазаны қатаңдатуды талқылады.

- НАТО бас хатшысы Йенс Столтенберг пен көптеген сарапшылар Ресей Балтық елдеріне нақты қауіп төндіруі мүмкін деп айтады. Латвия өз қауіпсіздігін нығайту үшін Ресейдің Украинаға толыққанды басып келуі басталғаннан бергі екі жылды қалай пайдаланды? Иә, Латвия - НАТО елі, белгілі бір қауіпсіздік хаттамалары бар, бірақ ел өзінің қорғаныс қабілетін қалай дербес нығайтады?

- Мен былай деп айтар едім: Бұл жыл да маңызды болады, себебі Латвия НАТО мен ЕО-ға кіргеніне 20 жыл толады. Біз неге НАТО-дамыз? Себебі біз тәуелсіздікті қалпына келтіргеннен кейінгі алғашқы күннен, аптадан, айлардан бастап осындай жағдаймен ерте ме, кеш пе бетпе-бет келетінімізді түсіндік және біздің ментальдық қабылдауымызда Ресей тарапынан қауіп төнуі мүмкін деген ой әрқашан болған. Тіпті көбі әлемдік тарихта жаңа бет пайда болды, әрі қарай барлығы бейбітшілік пен келісімде өмір сүретін болады дегеннің өзінде, Балтық елдерінің, Польшаның және басқа да елдердің тұрғындары үшін бұл қауіп-қатер жаңа тақырып болған жоқ. Сонда біз не істедік?

РЕСЕЙ ҚАУПІ БІЗДІ НАТО-ҒА МҮШЕ ЕТТІ!

Біріншісі: Қорғаныс министрлігінде әуе шабуылына қарсы қорғаныс қару-жарағын жеткізу туралы келісімшарттарға қол қою және өткізу мүмкін болған сатып алулардың толық тізімін санап шығуы мүмкін. Мәселе, әрине, процесс жүріп жатқанда, келісімдерге қол қою, бұл жүйелер нақты жұмыс істей бастағанша, бір күн де, бір апта да өтпейді. Бұл персоналды даярлауға кедергі келтірмейді.

Латвия әскерге шақыруды қайта бастады, бірте-бірте қызмет ету міндетті болады.

Екіншіден, Латвия әскерге шақыруды қайта бастағанын еске салғым келеді. Резервтегілерді даярлау процесі басталды. Мен өзім бірінші шақырылымдағы жастармен сөйлестім, және біз мемлекеттің бұл қорғау қызметі ерікті негізде ғана бола алмайтынын түсінеміз. Бірте-бірте қызмет ету міндетті болып, жастар лотерея тәртібінде қызмет ететін болады.

Үшінші аспект - біздің шығыс шекарамызды нығайту. Біз Беларусьпен болған проблемаларды білеміз, біз ең болмағанда гибридтік қауіп-қатерді еңсере алатынымызды көріп отырмыз. Шекарадағы қоршау бұған көмектеседі. Биыл Ресеймен шекарадағы қоршау құрылысын аяқтау қажет. Халықаралық деңгейде де НАТО-ның Мадрид және Вильнюс саммиттерінің шешімдерін орындау маңызды - бұл одақтастардың әскери елдерінің қосымша күштері.

Сіз Швеция премьер-министрінің Швеция Латвияға батальон деңгейінде қосымша күш жібереді деген шешімін білесіз. Осы сәтте Швеция НАТО-ға мүше болады деп үміттенемін. Бірақ бізге әлі көп нәрсе жасау керек - инфрақұрылымды дайындау қажет.

БІЗ КҮШІМІЗДІ ҮНЕМІ СЫНАП ОТЫРУЫМЫЗ КЕРЕК!

Бізде шынымен де... мұндай нәрселерді оқу-жаттығу кезінде пысықтау қажет болатын жағдайлар бар. Мен өзім де қорғаныс министрінің мемлекеттік хатшысы болғанымды білесіз бе, мен 90-шы жылдардың соңы мен 2000-шы жылдардың басында біздің істеріміз қалай жүріп жатқанын қазіргімен салыстыруға болады. Бұл шын мәнінде мүлде басқа армия, басқа да қарулы күштер. Бірақ біздің күшімізді оқу-жаттығу кезінде үнемі сынақтан өткізіп, халықаралық ынтымақтастықты жолға қою керек. Мен бәрібір де ештеңе болып жатқан және ештеңе жасамайтын жалпыға ортақ әңгімемен келіспеймін.

Біз қоғам ретінде қарама-қарсы екі үрдіспен бетпе-бет келеміз: кейбір адамдар өте мазасызданып, ертең соғыстың басталуын күтіп отыр. Басқа адамдар да бар, олар ешнәрсеге алаңдамайды. Жағдайдың қауіптілігін ескерудің және оған дайын болуға шақырудың дұрыс тәсілін табу, сонымен қатар асыра айтпау. Бұл Латвия мемлекетінің басшылығы үшін де, басқа елдердің басшылығы үшін де міндет. Мен бәрі жаман дегенге келіспеймін. Бірақ мен әлі көп нәрсе істеу керектігімен келісемін.

РЕСЕЙДІҢ ПАЙДАСЫНА ТЫҢШЫЛЫҚ ЖАСАҒАН АДАМДАРДЫ КӨП ҰСТАЛДЫ

- Қауіпсіздік туралы тағы бір мәселе, бірақ қазір көбінесе ішкі қауіпсіздік туралы. Сіз бірнеше заңнамалық бастаманы алға жылжыттыңыз, нәтижесінде мемлекетке қарсы қылмыстар үшін жазаны ұлғайту туралы шешім қабылданды. Осы өзгерістерді бастауыңыз неге маңызды болды?

Мемлекетке қарсы қылмыстар үшін жазалаудың кейбір түрлері барабар емес. Айыппұлдар, қоғамдық жұмыстар - шпион қандай жұмыс жүргізе алады?

- Бұл өте орынды сұрақ: әдетте біз қауіпсіздікті түрлі физикалық нысандармен - қоршаулармен, окоптармен, мина алаңдарымен қабылдаймыз. Бұл дұрыс, бұл мемлекетті әскери тұрғыдан қорғайды. Біз киберқауіпсіздік туралы көп айтамыз. Иә, осы тұрғыдан да көп нәрсе жасалды. Бірақ, егер сіз адамдармен сөйлессеңіз, әртүрлі көзқарасты естидіңіз: тәуекел факторын түсінетіндер бар, ал оған қатысы жоқ екеніне сенетіндер бар. Ал қандай да бір алаяқтық орын алған сәтте адам тәуекелдің шынайы екенін түсінеді. Ақпараттық кеңістіктің қауіпсіздігі бар. Бірақ мемлекетке заңдық қорғау да қажет. Біздің мемлекеттік қауіпсіздік күштеріміз басқа елдердің пайдасына, бірінші кезекте Ресейдің пайдасына тыңшылық жасаған адамдарды көбірек ұстап отырғанын көріп отырмыз. Адамдарды дұшпандық сөздері және мемлекеттік қауіпсіздікке қатер төндіретін басқа да іс-әрекеттері үшін ұстайды. Сот жүйесі де өз тәжірибесін баяу өзгертуге тура келеді.

Мен бас прокурормен көп сөйлестім, және белгілі бір прогресс бар екенін мойындауым керек, мысалы, прокуратура ел қауіпсіздігіне әсер ететін қылмыс жағдайларында қалай әрекет ету керектігі жөнінде нақты жоспар әзірледі.

Мен Жоғарғы сот төрағасымен, әділет министрімен және басқа да жауапты құрылымдармен бірнеше рет кездестім - жағдай өзгеріп жатқанын көріп отырмыз. Бірақ соттардың өзі қолданыстағы заңдарды нақтылауды қажет ететін жекелеген жағдайлар бар екенін көрсетеді, сондықтан мен осы бастаманы ұсындым. Екі басты мақсат - жазаны қатайту, себебі қазір мемлекетке қарсы қылмыстар үшін жазалаудың кейбір түрлері, менің ойымша, барабар емес. Ақшалай айыппұлдар, қоғамдық жұмыстар - шпион қандай қоғамдық жұмыстар жүргізе алады? Мемқауіпсіздік қызметінде құжаттарды жинауға бола ма, әлде басқа жерде ме? Жоқ, әрине. Бұл бізге қағылған дабыл.

Жазаның ең төменгі шегін белгілей отырып, қылмыстық заңның бұрынғы редакциясында көрсетілмеген. Бірақ ең бастысы - бұл мемлекеттің бұған көбірек көңіл бөлетіндігінің белгісі.

Заңдардағы осы өзгерістер ғана көмектесе ала ма - көрейік. Бұл басқа заңдардағыдай, сіздің алдыңғы мәселеңізге қайта оралсақ, біз жоспарларды қалай енгіземіз және заңдарды қалай қолданамыз, бұл мемлекеттік қауіпсіздіктің жауапты қызметтері үшін жұмыс.

ЛУКАШЕНКО РЕЖИМІ БІЗДІҢ ШЕКАРАМЫЗДА ГИБРИДТІК СОҒЫС ЖҮРГІЗУДЕ

- Бұл ретте біз соңғы кездері тыңшылық немесе Латвия мемлекетіне қарсы басқа да әрекеттер - мысалы, белгілі телеграм-арналардағы белсенділік туралы хабарлар көп екенін көріп отырмыз. Бұл туралы сізде қандай ақпарат бар?

- Білесіз бе, бұл жерде бірнеше аспект маңызды деп ойлаймын. Ресей Украинаға қарсы 2022 жылғы 24 ақпанда бастаған кең ауқымды соғыс қоғамдағы жағдайды ушықтырып, көптеген сұрақтар туындатты. Бір жағынан, біз алдыңғы тәжірибеге сүйене отырып, заңдарды үнемі жақсартып отырамыз. Мен мемлекеттік қауіпсіздік құрылымдары анағұрлым түсінікті заңдық шеңберде әрекет ететінін көріп отырмын. Әрине, қазіргі геосаяси жағдайды ескере отырып, мемлекеттік қауіпсіздік құрылымдары белсенді жұмыс істеуде. Және иә, әрине, менің ойымша, ресейлік арнаулы қызметтер әлдеқайда белсенді бола бастады - бұл көпшілікке қолжетімді ақпараттан да көрініп тұр, әзірге жарияланбаған істер бар, мен бұл туралы хабардар болдым, бірақ әлі толығырақ түсініктеме бере алмаймын. Біз Лукашенко режимінің біздің шекарамызда іс жүзінде 2021 жылдан бері жүргізіп келе жатқан гибридтік соғысын көріп отырмыз.

- Менің келесі сұрағым өңірлік проблемалар туралы. Осы сұхбатқа барар жолда таңертең Даугавпилстегі осындай пікірталасты тыңдадым. Онда Латвияның шығысындағы экономикалық проблемалар, адамдардың кетуі, перспективалардың жетіспеушілігі туралы айтылды. Саясаткерлер сайлау алдында уәде береді, бірақ мемлекеттік деңгейде Даугавпилстегі әрбір екінші адамда дерлік ресейлік жалау қабырғаға ілініп тұрғаны туралы көп айтылады, бірақ шынайы проблема - кедейшілік туралы айтылмайды. Пікірталасқа қатысушылар осындай пікір білдірді. Сіз президент ретінде бұған не деп жауап бере аласыз?

- Иә, Даугавпилсте ғана емес, басқа өңірлерде де адамдар өздерінің нақты проблемаларының шешілетінін көргісі келеді. Естеріңізде болса, былтыр жазда электр энергиясының бағасы күрт көтерілді. Мен мұны жақсы есте сақтаймын, ол кезде мен әлі үкіметте жұмыс істеген едім, бізге өсім 30 пайызға болады деп айтты, ал ақыр соңында баға 300, 500 және 600 пайызға өсті. Яғни, ол кезде ол өтірік еді, бәрін алдады. Соның ішінде парламент пен үкімет. Ол кезде бұл мәселелер талқыланып, көптеген мәселелер болды және үкімет өткен жылдың желтоқсанына дейін қолданыста болған қысқа мерзімді шешімді таба алды. Енді жаңа жүйе қалай жұмыс істейтінін, оған мұқтаж адамдарға қолдау көрсетілетінін көрейік.

Сондықтан мәселенің шешілмейтіні жоқ. Бірақ көп нәрсе тепе-тең емес болып шығады. Біз идеологиялық шиеленісті нәрселер туралы ұзақ талқылай аламыз, онда бәрі қара-ақ - сен «жақтайсың» немесе «қарсы». Ал неғұрлым күрделі мәселелер неғұрлым күрделі шешімдерді талап етеді. Және иә, еліміздің шығысындағы өңірге барып, осы проблемалар туралы естіп, парламент пен үкіметті әрекет етуге шақырамын. Айтпақшы, Даугавпилске бару менің күнтізбемде бар.

- Украинадағы соғыс Латвия қоғамының бытыраңқылығына әсер етті. Сіздің алдыңғыңыз Эгилс Левитс Латвиядағы орыс мәдениетінің элементтері - бұл империялық мұраның бір бөлігі және олар Латвияда қажет емес деген пікір айтты. Екінші жағынан, біз жақында Чехов атындағы Рига орыс театрында пікірталас өткіздік, онда орыс мәдениетін Латвия тарихы мен еліміздің мәдени капиталының маңызды бөлігі деп санайды. Сіз бұл туралы не ойлайсыз?

РЕСЕЙДІҢ УКРАИНАҒА ҚАРСЫ АГРЕССИЯСЫН ҚОЛДАЙТЫНДАР ДА БАР

- Мен өте, өте эмоционалды күйде тұрмын. Латвияда көптеген адамдар Украинада не болып жатқанын көрді. Мен өзім украиналық қалаларға, мысалы, Ирпенге бардым, Чернигов облысында болдым. Мысалы, бір мектепте бір ай бойы үш жүзден астам украиндық бейбіт тұрғындарды, қарттарды, жастарды, балалармен бірге ұстаған жерлерге бардым. Адамгершілікке жатпайтын жағдайда ұстап, адамның ұялы телефоны бар болғаны үшін ғана атуға болатын. Осы аңшылықтардың бәрі белгілі болады. Осының бәрі «орыс әлемін» білдіретін адамдардан туындайды. Сіз бұған қандай реакция болып жатқанын түсінесіз.

Бұл реакция өте қатал. Әсіресе, депортациядан, қуғын-сүргіннен және басқалардан аман қалған халық үшін. Біз латыш тілі тектес емес адамдармен өте қызықты жағдайды көріп отырмыз.

Ресейдің Украинаға қарсы агрессиясын қатаң айыптайтындар да бар, телеграм-арналарда мұны мүлдем жасырмайтындар да бар, олар да осында келеді деп күтіп отырғандарын мүлдем жасырмайды. Өз пікірін жасырып, бұл туралы айтқысы келмейтіндер де бар, олардың саны да көп. Қазір бұл жағдай соғыс көлеңкесінде, Украинадағы соғыс аясында эмоционалдық жағынан өте күшті. Көптеген нәрселер туралы пікірталастар бар - кеңестік рәміздерді оккупацияның нышаны ретінде алып тастау туралы. Тіл, мәдениет, көше атаулары туралы пікірталастар бар. Біз одан өтуіміз керек. Бұл сөзсіз.

Дайындаған Әбіл-Серік Әліакбар

Abai.kz