Мен асылы, бүгіндері елбасымызды жосықсыз мақтай жөнелетіндерден, сосын негізсіз сынай беретіндерден қорқамын. Кез келген мақаланы авторына қарап емес, көтерген мәселесі мен тақырыбына қарап оқуды әдетке айналдырғам. Қолыма кеше ғана  «Астана ақшамы» газетінің (№142 Сенбі, 14 желтоқсан) мерекелік саны тиіп ашып қарасам, «Тәуелсіздік тағылымы» айдарымен Мырзатай Жолдасбеков ағамыздың көлемді мақаласы жарық көріпті. Тақырыпқа қарап, көкейімдегі мәселелерге жауап береді деген үмітпен аяғына дейін ерінбей оқып шықтым. Уақытым тар болса да, ойымды тәуелсіздік құрдастары - замандастарым білсін деген ниетпен қалам алып отырмын. Өкініштісі, мақала атына сай көкейімді көкке өрлетпей, керісінше еңсемді түсіргенін несіне жасырайын.

Мен асылы, бүгіндері елбасымызды жосықсыз мақтай жөнелетіндерден, сосын негізсіз сынай беретіндерден қорқамын. Кез келген мақаланы авторына қарап емес, көтерген мәселесі мен тақырыбына қарап оқуды әдетке айналдырғам. Қолыма кеше ғана  «Астана ақшамы» газетінің (№142 Сенбі, 14 желтоқсан) мерекелік саны тиіп ашып қарасам, «Тәуелсіздік тағылымы» айдарымен Мырзатай Жолдасбеков ағамыздың көлемді мақаласы жарық көріпті. Тақырыпқа қарап, көкейімдегі мәселелерге жауап береді деген үмітпен аяғына дейін ерінбей оқып шықтым. Уақытым тар болса да, ойымды тәуелсіздік құрдастары - замандастарым білсін деген ниетпен қалам алып отырмын. Өкініштісі, мақала атына сай көкейімді көкке өрлетпей, керісінше еңсемді түсіргенін несіне жасырайын.

Мені таң қалдырғаны, Мырзатай сияқты ағамыздың мақаласындағы қиғаштықтар емес, ондағы түсініктер мен ұғымдардың дұрыс қолданылмауы болды. Бұл ұғымдардың ұғынылмауы деген ауыр философиялық онтологиялық қателіктер мен қасіретке апарып соғады. Бір тілде сөйлейміз-ау, бірақ ұғымдарды жауапсыз қолдана саламыз. Мысалы, бір халықтың жадынан айрылуы, тарихын ұмытуы, өткен тәжірибесінен қол үзуі әбден мүмкін. Сосын оны кейін қайтадан қалпына келтіруі де ықтимал. Дәстүр де солай, онсызда дәстүр уақыт өте келе жаңарып, жаңғырып отырады. Сондықтан атам қазақ «дәстүрдің озығы бар, тозығы бар» дейді. Ал бір ұлттың санасы «күйресе» ол қайта қалпына келмейді. Себебі ол ұлт өлген болып табылады. Бұл біріншіден.

Енді Абылай ханды бағалағанда тағы тағылымсыз танымдар мен импровизаторлық суырып салмалыққа бой алдырады. Мысалы, Абылай «үш жүздің басын қоса алмаған, қала сала алмаған, көшіп қонып жүрген жұртты ел ете алмаған», содан өкінішпен кеткен екен. Осы жерде қазақ қала салмаған дегені, өзі сынаған европалықтардан да асып тұр. Сыр бойындағы «сегіз қаланы», Жетісудағы «жеті қаланы», Қаратаудағы «кырық қаланы», Үстірттегі «үш қаланы» қазақ салмаса кім салған! Оны қоя салайық, кеше ғана Абылайдың тойын ел болып тойлап, оның еңбегінің бүгінгі егемен қазақ елінің тұғыры мен рухани өр санасының айқын көрінісі деп дәріптедік емес пе?!

Қош солай болсын, атақты Бұхар жырау «Ей Абылай, Абылай » деп басталатын арнауында, асыл ханымыздың барлық жүріп өткен жолдарын тізіп беріп, «Үш жүздің басын тіредің» дегені қайда?!.

Жарайды, Бұхардың арнауы, бұл да өтірік бола қойсын, тарихи санамыздағы «Алқакөл сұлама», «бір ғасырға созылған Жоңғар қазақ соғысы да болмаған ба?» Абылайдың тұсында да бодан болсақ, сонда кеше ел болып тойлағанда сол бодандықты аңсап той жасадық па екен деген ой келеді. Ой да «Ресейге бодан болған үш ғасырда» деген сөйлемнен кейін тереңдей түседі. Олай болса, шындығында Абылай дәуірі қазақ үшін бодандық кезеңі болып шыға келеді. Яғни тарихты мансұқтауда Мырзекең кеңестік режимдегі тарихи ұстанымнан да асырып жіберіпті. Олай дейтінім, кеңес кезінде «Қазақтың Ресейге өз еркімен қосылғанына екі жүз елу жыл» деп той жасалған екен. Ал Мырзекең Орыстардың пайдасына оған тағы елу жыл қосып беріпті. Сонда Мырзатай аға, Кеңестік қызыл империяға тарихымызды жоққа шығарды деп несіне ренжисіз? Өзіңіз өткенді мансұқтауды кеңестік идеологиядан да асырып жіберіп отырсыз.

Енді осы «тағылымыңыздан» тәуелсіз елдің бүгінгі жастары қандай тәлім алады деп ойлайсыз?! Неге екені белгісіз, мақалада Бұхардың, Мұраттың, Абайдың өмір сүрген тарихи кезеңдері тұтастанып кеткен. Олар тіпті бір дастархан басында «табақтас» болған екен деп қаласыз.

«Іргеден Жоңғар, түстіктен Қоқан қоқаңдаған, шығыстан Қытай, батыстан Ресей қыспақтаған заман еді» депсіз. Мырзатай аға қазақтардың бұлардың барлығына бірдей бодан болмағандығын тарих атамыз санамызға сіңіріп кеткен. Қала берді Жоңғарлармен соғысқан тек қазақтар емес, алты алаштың баласы қазақ, өзбек, қырғыз, қарақалпақ, түрікпен болып бірігіп «ғазауат» жариялап, оған қолбасшылыққа бірауыздан Ферғанада қырғыздан шыққан батырды қойып, қарсы тұрғандығын білмейтін сияқтысыз. Ол кезде «Алты Алаш» идеясы қасиетін жоғалтпаған, түркі бірлігінің тұғыры болатын. Кенесары хан Орысқа қарсы сол «Алты алаштың» баласын соңына ертіп «ғазауат» жариялап, өркениетаралық соғыстың қасиеттілігін ұқтырмақ болып Қырғызға, Ферғанаға барғаны туралы білмейтін шығарсыз. Ғазауат діні бөлектер Буддист Жоңғарларға, христиан Орыстарға ғана жарияланған. Кеше кеңестік зобалаң, аштықтан қазақтар ығып, сол Ферғана мен Қоқанға барып паналағанын білмейтін болдыңыз-ау, сірә?.

 Қоқан хандығы ол да қазақтардың құрған  хандығы екендігін білесіз бе?! Осыдан аз ғана уақыт бұрын Жетісу казак атамандары Қоқанға қарсы қазақтарды қорғап қалғандығы туралы «Хабар» телеарнасынан берілді. Сонда Ресей саясатының бір кездегі бөлшектеу жосығы бүгінгі біздің билік арқылы әлі жалғасып отырғандығын аңғарып едік. Мырзатай аға, сіз кешегі орыс тарихшылығының сойылын соғып отырғандығыңызды аңғармайсыз-ау, сірә. Жоқ әлде кешегі кеңестік тарихшылықтан арыла алмадыңыз ба екен?.. Осы жерде «тарихқа есесі кеткен елміз» депсіз. Менің ше, тарихқа есесі кеткен елдің өз тарихымен аты да өшеді. Келмеске кетеді. Егер қазақ тарихқа есесі кеткен ел болса, бүгін оның егемен ел болуы мүмкін емес еді. Сіз бәлкім, кешегі кеңестік кездегі «историцизмді» не болмаса «европацентризмді» айтқыңыз келген шығар?

Егер Тарихымызды бұрмалап жазып, бізді соған сендіруге тырысты десеңіз оның жөні бөлек, әлбетте! Онда жаңа айтылған «измдер» болғаны. Жоқ тарихқа есе жібердік десеңіз, онда сізге қосылу қиын.

Елбасы Назарбаев «қазақтың жүріп өткен тарихи жолынан бүгінгі ұрпақ ұялатын ештеңе жоқ» деп кесіп айтқан. Егер осылай жастарды тағылымдасаңыз, онда бүгінгі тәуелсіз елдің жастарының бойында тарихқа деген құрмет пен махаббат, ұлтын, елі мен жерін сүю баянды болады әрі ұлғая түседі. Ол дегеніңіз, бүгінгі Тәуелсіздігіміздің берік тұғыры қаланды деген сөз.

Айтпақшы, «Тәуелсіздік тағылымыңызда» неге жастарға орын бермегенсіз? Жақын тарихымыздағы «Қасіретті Желтоқсандағы» қазақ жастарының төгілген қаны киесіз бе еді, жоқ әлде «Қанды қызыл желтоқсанның» бүгінгі «Көк байрақты Тәуелсіздікпен» байланысы жоқ па еді?.. Жарайды, жастық феноменін мойындамай-ақ қойыңыз, «он жыл бойы аттан түспей, егемен ел боламыз деп ұмтылған, ғазауатты да салауатты ғұмырымен» жастарға өнеге болған, қазақтың соңғы ханы Кенесары неліктен «Тәуелсіздік тағылымынан» орын алмай қалды екен? Әлде Хан Кене қазақ үшін «елтұтқалар» қатарына жатпай ма?!

Кеше кеңестік тарихшылық тұғыры өзінің идеологиясына қайшы болғандықтан Кенесары соғысын бағалағысы келмеді. Ол дегеніңіз, қазақ деген елдің еркіндік сүйгіштігін қаламады деген сөз. Ал сіз ше? Не себепті Кенесары үшін «қазақтың елдігі мен кеңдігін» сақтады дей алмайсыз?

Өз ойыңызды өзіңіз жоққа шығарып кете бересіз де, арасында «қазақты ұлт қылып, ел қылып қалыптастырған Абылай хан мен Төле, Қазыбек, Әйтеке билердің жөні бөлек» деп қоясыз. Біресе Абылайды жоқ қылып артынан өзіңізше дәріптеп жібересіз. Сонда Абылай дәуіріне яғни, XVIII ғасырға дейін қазақ ұлт болмады ма, ел болмады ма?! «Біз бұрын мемлекет орнатпаған, ту тікпеген, астана салмаған, орда тұрғызбаған ел едік» депсіз. Сонда бізде ештеңе болмаса, ең қарапайым логикамен қараңыз, мына «мемлекет, ту, астана, орда» деген ұғымдар қайдан келді?

Абылай хан мен Төле, Қазыбек, Әйтеке билерге «билік пен шешендіктің жығылмайтын төрт туы еді» деп баға бересіз де артынша «қазақ оны да бағалай алмады» дейсіз. Сонда Абылайды хан көтерген, төрт биді би таныған қазақ па әлде басқа жақтан көшіп келген жүйесіз тобыр ма?! Сонда қазақ деген ұлт та емес, мәдениеті де жоқ, мемлекеттілігі де жоқ, құқықтық санасы да жоқ, надан тобыр болғаны ма?! «Қазақ оны да бағалай алмады» дегенде айтпақшы болған ойыңызды түсіне алмадым. Сонда қазақ деген елдікті, ерлікті, даналықты, еркіндікті, сөзді қадірлемейтін тобыр болғаны ма?!

Мырзатай аға, «Абайды, Шәкәрімді, Біржанды, Иманжүсіпті, Ақан серіні, Махамбетті, Мәдиді» өлтірген қазақ па әлде надандық па?! Қазақтың жауы қазақ па әлде надандық па?! Жоқ әлде қазақ пен надандық тең бе?! Мұныңызды бүгінгі жастар қалай түсінеді?! Бүгін жаһандық үдерісте қазақтың барлық құндылығы бірі Батыстық бірі Уахабистік қысыммен құнсыздандыру жүріп жатқанда, мына «тағылымыңыз» қазақтық рухты жаншығысы келіп, рухсыздандырғысы келетін ішкі-сыртқы дұшпандарға жақсы материал болды.

Мырзатай аға, бүгінгі орыс тілді ұрпақ, мұндай елдің өрені болғанша, орыс болып неге кетпеймін десе, бүгінгі жас діндарлар, мұндай ұлт өкілі болғанша «кулли ислам умметі» болам десе, оған не уәж айтасыз?! Аға,  менің ойымша, мақалаңыз, жастарды  «Қазақтықтан бездіру» тағылымы болып тұр.

Сосын «тағылымыңызға» Хан Кененің қасиетті соғысы, қаншама ұлтын еркіндікке үндеген батырлар, кешегі отыз жетінің боздақтары, Алаш үкіметі, қала берді Желтоқсандағы қыршындардың төккен тері, аққан қаны неге кірмей қалды? Неге қасиетті Тәуелсіздік сөз болғанда олардың әруағы, төккен қаны, еркіндік аңсаған жаны тарихи сабақтасып сөз болмайды?! Неге сіз қазақтың біртұтас тарихын жоққа шығарасыз?!

 Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев айтқандай, қазақтың еркіндік сүйгіш рухы тыншу бермес тарих толқынында, бірде бір рет толастаған емес. Құдайым солай қылсын, дәйім».

Ал сіз ше Мырзатай аға? Біз ер, тұлға деп таныған адам өзінің тарихына, жастарына тағылымды осылай беретін болса, онда Тәуелсіздігімізді қалай ұлықтауға болады! Мемлекеттілігімізді қалай негіздеуге болады?!

«Би құлдың сөзін сөйлеп, бит балаққа шыққан кезеңде» елбасыға «қолғабыс тигізген кісінің бірімін» депсіз. Мұныңыз мақтану болса, онда сіз ерте мақтанып қойдыңыз. Мен Тәуелсіздік алғалы бергі елбасы туралы БАҚ беттеріндегі материалдарды сараптап жатырмын. Рас, ел билеу екінің бірінің қолынан келер іс емес. Бірақ сол материалдарда, елбасын мақтағандар да сынағандар да, Н.Ә. Назарбаевтың лидерлік тұлғасына мін таққан емес екен. Оларда мойындау бар, тану бар, бағалау бар. Қазақ «бас кеспек болса да тіл кеспек жоқ» деген халық. Ол қалай «мылқау ел» болады. Елбасы, дұрыс сынды қабылдапты, бұрыс сын өзі-ақ өміршең болмағандықтан тарих болып қалды. Көрші елдердегідей қазақ ереуілге, шеруге шықса да мемлекетке қарсы қолына қару алған халық емес. Ол қазақтың Елбасын, елдікті, тәуелсіздікті, Көк Тудың желбірегенін бәрінен артық білетін халық екендігін көрсетеді. Ал сіз аз ғана қазақты «билік және бүлікшілер» ретінде бөлгіңіз келеді. Қазақтың тіркестерінің өзін орнымен қолданбайсыз. Дұрысы, «Балақтағы бит басқа шыққанда» болатын шығар.

Кеше кеңестік режим біздің тарихымызды жоққа шығарды, бүгін уахабистер қазақтықты жоққа шығаруда, енді оған сіз де қосылдыңыз. Сосын, Мырзатай аға, сіз ерте мақтанып қойдыңыз, Елбасы туралы БАҚ-тар жоғарыдағы пікірде келе жатыр. Ал сол кездегі сіздің елбасының қасында «қолғабыс» етіп жүрген кезіңізде, бір газетте:

«Нұрсұлтаным─Абылай, белгілі биік шоқтығы,

«Білініп тұр қасында Бұхар шалдың жоқтығы» депті.

Енді Мырзатай аға, сіз бүгін тарихты жоққа шығарып жүргенде, ертең тарих сізді жоққа шығарып жүрмесін деп тілеңіз. Сосын Абайды қайта-қайта оқыңызшы, өтініш!

Сәлеммен, Тасбол Кенжеасыл,

Иасауи атындағы ХҚТУ бітіруші түлегі

Abai.kz