Америкалық жазушы Джудит Линберг Ғабит Мүсіреповтің «Ұлпан» романын оқып жатыр екен. Ол бұл туралы осы сұхбатында айтты.

Оның «Ақмарал» атты романы қазір Америкада кітап дүкендерінде сатылып жатыр. Ежелгі Орталық Азия алқабында өмір сүрген көшпелі тайпадан шыққан жауынгер әйелдің тағдыры суреттелген туынды автордың жаңа романы.

Төменде оның сұхбатын ұсынамыз.

– Сұхбат беруге келісіп, өті­нішімді қабыл­дағаныңыз үшін рахмет. Сіздің парақшаңыздан «Ақмарал» атты роман жаз­ға­ныңыздан хабардар бол­дық. Қателеспесем, бұл шығар­ма­дағы ­басты кейіпкер мен оқиға Орталық Азияға, оның ішін­де Қазақстанға қатысты сияқты.

– Дәл солай. «Ақмарал» – б.з.д. V ғасырда Орталық Азия даласында өмір сүрген көшпелі әйел-жауынгер туралы роман. Бұл туынды Қазақстан­да­ғы Есіктен табылған Алтын адам мен Тывадан табылған Сібір мұз ханшасы туралы археология­лық зерттеулерге негізделген. Аталған тақырып­қа қатты қызықтым. Грек тарихшысы Геродот­тың Троя со­ғысына қатысқан амазонкалар туралы жазбаларын да зерттедім. Осы кітапқа кіріспес бұрын шығармашылық ізденіс аясында тарихқа, Орталық Азияның кең көсілген алқабына және мәде­ниетіне терең үңілдім. Шығар­маны жазу барысында көшпе­лілердің мал шаруашылығы мен аңшылыққа негізделген дәстүрлі өмір салтын түсінуге тырыс­тым. Менің мақсатым – осы ұмыт қалған көне мәдениетті адамзат тарихының үлкен хронология­сында көрсету болды.

– Осындай роман жазу идеясы қалай пайда болды?

– Барлығы Сібір мұз ханша­сы туралы деректі фильмді көрген­нен басталды. Мен ежелгі тарих пен археологияны жақсы көре­мін, әсіресе әйелдердің өмірі туралы бұрын естімеген, оқымаған ­деректер, ашылған шындықтар мені қатты қызықтырады. Біз айтып отырған мұз ханшасының мүрдесі өте жақсы сақталғаны сон­шалық, оны көз алдыма елес­тетуге де болатын еді. «Ол қалай өмір сүрді екен, неге соншама алыс жерде жерленді?» деген сұрақтар мені күн сайын толғандырды. Зерттеу барысында оның жалғыз емес екенін, сол дәуірде көптеген әйелдің әскери жарақаттардан өлгенін анықтадым. Осы тарихи деректерді жинақтап «Ақмарал» романын өмірге әкелдім. Бұл атау қазақша «ақбөкен» деген мағына беретінін де түсіндім. Осы рәміз романымның маңызды рухани бөлігіне айналды.

– Көшпелі халықтар, соның ішінде қазақ­тардың өмірі мен тарихы туралы ағыл­шын тілінде жазылған шығар­малар саусақпен санар­лық. Шын мә­нінде, номадтар өз дә­уірінде еркін әрі шынайы өмір сүрген. Бірақ қазіргі уақытта олардың құндылықтары мен өмір салтын дәріптей алмай отыр­мыз. Бұл туралы не ойлайсыз?

– Өте үлкен мәселе туралы ой тастап отырсыз. Шын мәнінде сарматтар немесе Орталық Азия туралы Батыс әдебиетінде өте аз жазылған. Мен осы ұмыт қалған тарихқа оқырмандардың назарын аударғым келді. Көптеген адамға ежелгі халықтардың жетіс­тіктері мен көшпелі мәдениеті­нің күрделілігін түсіну қиынға тү­сері анық. Ал мен көшпелі халық­тардың табиғатпен үйлесімді өмір сүруі таңғажайып мүмкін­дік екенін түсіндім. Олардың ұғы­­мындағы «ту тіккен жерін тұғырым деп» тануы маған қатты әсер етті. Ойланып көрсек, Батыс өркениетінде біз табиғаттан алыстап барамыз. Ал өз кейіпкерлерім арқылы жер мен табиғатқа деген ерекше қарым-қатынасты жеткізгім келді.

– Сіздің романыңызға сыншылар жоғары баға беріпті. Мұндай тарихи мәліметті қай­дан алдыңыз?

– Мен көптеген археология­лық және тарихи дереккөзге жүгіндім. Сондай-ақ Қазақстан, Моңғолия және Тывадағы әлі күнге дейін сақталған көшпелі мәдени дәстүрлерді зерттедім. Романды жазу барысында өткен дәуірдің еншісіне тиесілі көшпелі мәдениетті шынайы көрсетуге тырыстым. Батыс адамы болсам да, көшпелі жұрттардың төзімділігі мен өзін-өзі қамтамасыз ету қабілетін жоғары бағалаймын. Шындығында, қазіргі заманда олар­дың өмірін қайталау тым қиын­ға түсері сөзсіз. Бір нәрсе анық, осы шығарманы жазу ар­қылы көшпелі халықтардың күш-қуаты мен даналығын сезін­дім.

– Сармат дәуіріндегі әйел жа­уын­гердің бей­несін жасауда қандай қиындық болды?

– Маған әйел адамның соғыс­қа саналы түрде баруын елес­те­ту өте қиын тиді. Өйткені зор­лық-зомбылыққа қарсы адам­мын. Бірақ кейіпке­рім Ақмарал өмір сүрген дәуір мен құндылық­тар мүлдем бөлек еді. Ол жабайы аңдарды аулап, жау­лармен шайқасуға мәжбүр болды. Әрбір шайқас сахнасын жазу кезінде Орталық Азияның дәстүрлі «кө­меймен айтатын» әндерін тыңдап, сол замандағы қорқыныш пен шайқас ауыртпалығын тереңірек сезінуге тырыстым.

– Америка мен басқа елдер­дің оқырмандары романыңызға қандай баға беріп жатыр?

– Мен романымның ауқым­ды түрде қабыл­дан­ғанына өте қуаныштымын. Америкалық оқыр­­мандар мен басқа елдерден кел­ген пікірлер риза­шылыққа толы деп айтар едім. Олар Орта­лық Азияның бай тарихына таң­ғалып, романдағы әйел жауын­герлерді «Тақтар ойыны» секілді қиялдан туған кейіпкерлер емес, шынайы тарихи тұлғалар екеніне таңданысын білдіріп жатыр.

– «Ақмарал» романын қа­зақ тіліне аудару туралы ұсы­ныстар болды ма?

– Иә, аудармаға деген үлкен қы­зығушылықты байқадым. АҚШ-та тұ­ратын немесе ағыл­шын ті­лін білетін қазақтар байла­ныс­қа шығып, өз пікір­лерімен бөлісті. Бірақ әлі күнге дейін аудар­ма бо­йынша нақты келі­сім жасалған жоқ. Бірақ Қазақ­станнан ­баспа өкілдері маған немесе менің баспама хабарласады деп үміттенемін. Бұл романды ең жақсы түсінетін оқырмандар Қазақстанда екеніне сенімдімін.

– Қазақ әдебиетімен таныс­тығыңыз бар ма?

– Қазақ оқырман­дары­ның ұсынысымен ауда­рылған кейбір шығармаларды оқуға мүмкіндік туды. Қазір Ғабит Мүсіреповтің «Ұл­пан» романын оқып жатырмын. Қазақ әдебиетінің бай мұрасы­мен толық таныса алмағаныма өкінемін, бірақ аудар­ма арқылы одан әрі зерттегім келеді. Әдеби аударма мәдениетіміз бен ортақ адамзаттық құнды­лықтарымызды түсінудің маңызды құралы деп білемін.

– Алтын уақытыңызды қиып, сұхбат берге­ніңізге рахмет!

– Сізге де рахмет! Шығар­ма­шылық байланыста болайық.

Ағылшын тілінде сұхбаттасқан Дүйсенәлі Әлімақын 

Abai.kz