Reuters: Ақтауда құлаған Әзербайжан ұшағын Ресей “Панцирь-С” кешенімен атқан! Бұл туралы агенттікке Әзербайжан билігінің өкілдері айтқан.

“Апатқа ұшыраған ұшақтан алынған “Панцирь-С” фрагменттері Әзербайжанның қолында бар және халықаралық экспертиза оны растаған”, - деп жазады Reuters.

Ал Қазақстанның Авиакөлік оқиғасын тексеру комисиясының қортындысы төмендегідей:

Авиакөлік оқиғасының түрі: Апат.
Әуе кемесінің түрі: Embraer ERJ 190-100 IGW.
Мемлекеттік және тіркеу белгілері: 4K-AZ 65.
Әуе кемесінің иесі: «Азербайджан Хава Йоллары» ЖАҚ («Azerbaijan Airlines»).
Әуе кемесінің пайдаланушысы: «Азербайджан Хава Йоллары» ЖАҚ («Azerbaijan Airlines»).
Рейс нөмірі: J2-8243.
Ұшу бағыты: Баку – Грозный.
Оқиға орны: Қазақстан, Маңғыстау облысы, Түпқараған ауданы, Сайын Шапағатов ауылы, координаттар: 43º53'02" с.е., 51º00'45" ш.б.
Күні мен уақыты: 25.12.2024, жергілікті уақыт бойынша 11:28 (UTC 06:28), күндіз.

Бұл алдын ала есеп ИКАО-ның 13-қосымшасының 7.4 стандартына және Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2017 жылғы 27 шілдедегі № 505 бұйрығымен бекітілген азаматтық және эксперименттік авиациядағы авиациялық оқиғалар мен инциденттер туралы мәліметтерді беру және тергеу ережелерінің 77-тармағына сәйкес тергеу аяқталғанға дейін жарияланды. Алдын ала есепте тергеу комиссиясына (бұдан әрі – Комиссия) түскен нақты ақпарат қамтылған. Бұл ақпарат түпкілікті емес және зерттеу нәтижелері бойынша нақтылануы немесе толықтырылуы мүмкін. Тергеу аяқталғаннан кейін авиациялық оқиғаның соңғы есебі дайындалады.

Жалпы мәліметтер

25.12.2024 жылы жергілікті уақыт бойынша 11:28-де (UTC 06:28), Ақтау әуежайының 11-қону жолағына қонған кезде Embraer 190-100 IGW (тіркеу нөмірі 4K-AZ65) ұшағы апатқа ұшырады. Ұшақ «Азербайджан Хава Йоллары» («Azerbaijan Airlines») компаниясына тиесілі және Баку (UBBB) – Грозный (URMG) бағытында тұрақты жолаушылар рейсін орындап келе жатқан. Грозный әуежайына қонуға екі сәтсіз әрекеттен кейін экипаж Бакуға оралу туралы шешім қабылдады. Оралу кезінде 05:13:32-де ұшақтың негізгі басқару жүйелері істен шықты. 05:42-де экипаж Ақтау әуежайына апатты қонуға бет алды.

Ұшақ бортында 5 экипаж мүшесі және 62 жолаушы болған. Апат салдарынан әуе кемесінің командирі, екінші ұшқыш, аға бортсерік және 35 жолаушы (жалпы 38 адам) қаза тапты (оның ішінде Қазақстан азаматтары – 6, Әзербайжан азаматтары – 25, Ресей азаматтары – 7). 2 бортсерік және 27 жолаушы әртүрлі дәрежедегі жарақат алды. Ұшақ жерге соғылғаннан кейін толық қирап, ішінара өртенді. Апат Ақтау әуежайының 11-қону жолағының солтүстік-батыс шетінен шамамен 5 км қашықтықта (Ақтау қаласынан шамамен 25 км қашықтықта) орын алды.

Тергеуге қатысушы мүдделі тараптар

1. CENIPA (Бразилия Федеративтік Республикасы) – әуе кемесінің әзірлеуші және өндіруші елінің апатты тергеу жөніндегі уәкілетті органы.

2. Межгосударственный авиационный комитет (МАК) – Ресей Федерациясының уәкілетті тергеу органы, сонымен қатар бұл ұйым Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасының азаматтары зардап шеккендіктен, тергеуге қатысу үшін қажетті ақпарат пен сарапшылар ұсынды.

3. Халықаралық азаматтық авиация ұйымы (ИКАО, Монреаль, Канада) – БҰҰ-ның азаматтық авиацияның қауіпсіздігін қамтамасыз ету, сенімділігі мен тиімділігін арттыру мақсатында халықаралық нормаларды белгілейтін мамандандырылған агенттігі.

Тергеуге Әзербайжан Республикасы, Ресей Федерациясы және Бразилия Федеративтік Республикасы уәкілетті өкілдері мен кеңесшілерін тағайындады. Сонымен қатар, Embraer S.A. (өндіруші компания) және «Azerbaijan Airlines» әуе компаниясының өкілдері де тергеуге қатысуда.

Апат орнында алғашқы шараларды Қазақстан Республикасының ТЖМ, «Ақтау халықаралық әуежайы» АҚ, «Қазавиақұтқару» АҚ және ҚР ІІМ қызметкерлері жүзеге асырды. Тергеу 2024 жылғы 26 желтоқсанда басталды. Алдын ала тергеу Қазақстан Республикасы Бас көлік прокуратурасының Бас прокуратурасы жүргізеді.

Алдын ала есеп

1. Нақты ақпарат

2. Ұшу тарихы

2024 жылғы 25 желтоқсанда 2024/20343 нөмірлі рейс – J2-8243 бағыты бойынша Баку – Грозный әуе сапары жоспарланған болатын. Бұл рейс Emb-190-100 IGW4 (тіркеу нөмірі 4K-AZ65) әуе кемесінде жүзеге асырылуы тиіс еді. Әуе кемесі "Azerbaijan Airlines" компаниясына тиесілі және осы компанияның пайдалануында болған.

Экипаж құрамында әуе кемесінің командирі, екінші ұшқыш, аға бортсерік және екі бортсерік болды. Олар Баку қаласындағы Гейдар Алиев атындағы халықаралық әуежайдың санитарлық бөлімінде 02:38-де ұшуға дейінгі медициналық тексеруден өтті.

Командир мен экипаж мүшелері ұшу алдындағы дайындықты толық көлемде орындады. Әуе кемесі SILK WAY TECHNICS компаниясының техникалық персоналы тарапынан "DEPARTURE CHECK" тексеруінен өтті (03:00-де), экипаж әуе кемесін 03:20-да қабылдады.

Күш түсетін салмақ бойынша:

• Жанармай көлемі – 7720 кг (ұшқан сәтте 7550 кг)
• Ұшақтың ұшу салмағы – 41976 кг
• Ортаңғы ауырлық ортасы – 79% САХ (рұқсат етілген шектерден шыққан жоқ: 51800 кг макс. салмақ, ауырлық ортасы 9.48–26.57%)
• Алдыңғы жүк бөлімі – 435 кг жүк
• Артқы жүк бөлімі – жүк жоқ
• Жолаушылар саны – 60 ересек, 2 бала

Ұшу барысы

03:47:40 – Экипаж Baku Ground диспетчерінен ұшақты сүйреуге және қозғалтқышты іске қосуға рұқсат сұрады.

03:51 – Экипаж рульдеу рұқсатын сұрады.

03:54 – 34-жолақтан ұшуға рұқсат берілді (желдің бағыты – 320°, жылдамдығы – 16 түйін).

03:56 – Әуе кемесі Баку әуежайынан ұшып шықты.

Ұшу жоспарланған биіктікте қалыпты режимде өтті.

04:12 – Әуе кемесі Әзербайжан Республикасының әуе кеңістігінен шығып, "Ростов-контроль" диспетчерлік қызметіне байланысқа шықты.

04:13 – "Ростов-контроль" диспетчері экипажға MKL нүктесінен кейін REMKA нүктесіне тікелей ұшуды және REMKA1R стандартты қону схемасын есепке алуды тапсырды.

Апат алдындағы сәттер

05:13:30 – FDR мәліметтері бойынша, әуе кемесі 3500 фут (теңіз деңгейінен) биіктікке көтерілу үстінде болды.

05:13:31 – CVR жазбасында қатты дыбыс тіркелді, автопилот (AUTO PILOT) пен қозғалтқыш режимін басқару жүйесі (Throttle) сөнді.

05:13:34 – 3-ші гидрожүйедегі қысым 0 PSI-ға дейін төмендеді. Сұйықтық деңгейі 0%-ға дейін азайды. Басқару рулдері (ELEVATOR, AILERON, RUDDER) нөлдік позицияда қалып, соңына дейін өзгеріссіз қалды.

05:13:56 – CVR жазбасында екінші рет қатты дыбыс тіркелді.

05:14:58 – Экипаж командирі кабина экипажымен байланысқа шықты:

Командир: «Алло, не болды?»

Бортсерік: «Екі орын жарылды, мен... ммм, жақындай алмаймын, өйткені жолаушылар орындарынан тұрды, оларды отырғызып жатырмын.»

CVR жазбаларынан алынған үзінділер

05:15:57
Экипаж: Грозный, басқару істен шықты, кабинаға құс соғылды. Аа, құс соғылды, екі орын жарылды.

05:16:08
Грозный мұнарасы: Түсіндім, сізге қандай көмек қажет?

05:16:14
Экипаж: Ааа, бізге ең жақын әуежай қажет, ауа райы қалыпты жерде қонуымыз керек (ішкі байланыс).

05:16:32
Экипаж: Минералды Сулардағы ауа райы қандай? Көмек көрсетіңізші.

05:16:36
Грозный мұнарасы: 16-шы минутта...

05:16:40
Экипаж: Түсінбедім? Түсінбедім?

05:16:44
Грозный мұнарасы: 16-шы минутта...

05:16:48
Экипаж: Не 16-шы минутта?

05:16:52
Грозный мұнарасы: Хабарламаны қайталаңызшы, сізді нашар естіп тұрмыз.

05:16:54
Экипаж: Қатты соққы болды, артқы орындықтар жарылды, бортсерік баяндады. Біз Минералды Суларға барамыз, ауа райы туралы ақпарат беріңіз.

05:17:07
Грозный мұнарасы: Ұшақтың жағдайы қалыпты ма?
Экипаж: Қалыпты, Минералды Суларға бағыт алдық.

(05:18:58 – FDR мәліметтері бойынша, EICAS "CABIN ALT HIGH" дабылы іске қосылды. Бұл ескерту кейінгі ұшу барысында 8 рет қайталанды.)

05:19:04
Экипаж: Біз 150-ші деңгейде тұра алмаймыз, кабинадағы қысым жоғары.

05:20:20
Грозный мұнарасы: Солға 360° курс алыңыз.

05:20:24
Экипаж: Солға 360°, мен... ұшақ басқаруға көнбей жатыр.

05:20:48
Грозный мұнарасы: Минералды Сулардағы ауа райы: жел 120°, 6 м/с, көріну 10 км-ден жоғары, толық бұлттылық, төменгі шекара – 180 м, QNH 10...

05:22:59
Экипаж: Байланыстамыз, гидравлика істен шықты.

05:23:03
Грозный мұнарасы: Түсіндім, бағыттарды орындай аласыз ба?

05:23:11
Экипаж: Орындай алмаймыз, нақты курс беріңіз, Махачқалаға барамыз.

05:23:34
Грозный мұнарасы: Махачқаладағы ауа райы: жел 310°, 2 м/с, көріну 3300 м, төменгі шекара – 750 м, тұман.

05:24:17
Грозный мұнарасы: Растайсыз ба, төтенше жағдай жарияладыңыз ба?

05:24:24
Экипаж: Түсінбедім?

05:24:37
Грозный мұнарасы: Ұшақтың жағдайы қалыпты ма?

05:24:41
Экипаж: Ұшақтың жағдайы қалыпты.

05:25:45
Грозный мұнарасы: (түсініксіз) диспетчерлік радардан көрінбей тұрсыз, биіктігіңізді хабарлаңыз.

05:26:58
Грозный мұнарасы: "Ростов Контроль" 134.1-мен байланысыңыз.

05:28:01
Экипаж: Біз Бакуға бағыт алдық, осы биіктікте. Вектор беріңіз.

05:28:05
Ростов Контроль 134.1: Растайсыз ба, 90-шы эшелонда ұшып келесіз?

05:28:59
Ростов Контроль 134.1: Ағымдағы курсты хабарлаңыз.

05:29:24
Ростов Контроль 134.1: Курс 140°.

05:30:47
Ростов Контроль 134.1: Растайсыз ба, 90-шы эшелонды сақтап келесіз?

05:34:04
Ростов Контроль 127.9: Сізден оңтүстік-шығысқа қарай 160 км қашықтықта Махачқала әуежайы орналасқан. Қабылдауға дайын. Шешіміңіз қандай?

05:34:16
Экипаж: Баку ауа райын хабарлаңыз.

05:34:35
Ростов Контроль 127.9: Баку: жел 320°, 14 түйін, көріну 10 км-ден жоғары, бұлттылық 960 м, температура 9°C, QNH 1027 hPa, өзгеріссіз.

05:34:57
Экипаж: Түсіндім, Махачқала ауа райы қандай?

05:35:35
Ростов Контроль 127.9: Махачқала: жел 320°, 2 м/с, көріну 4800 м, тұман, бұлттылық 180 м, толық бұлттылық 720 м, температура 7°C, QNH 1026 hPa, тежеу тиімділігі жақсы.

05:36:01
Экипаж: Жоқ, Бакуға барамыз.

05:37:24
Ростов Контроль 127.9: Қандай жанармай қалды және қай қозғалтқышқа құс соғылды?

05:39:01
Экипаж: Жанармай – 3830 кг, қозғалтқыштар жұмыс істеп тұр, элерондар мен биіктік рулі істен шықты.

05:39:53
Экипаж: Актау ауа райы қандай?

05:41:30
Ростов Контроль 127.9: Актау: жел 40°, 6 м/с, көріну 10 км-ден жоғары, бұлттылық 1080 м, температура 4°C, QNH 1027 hPa.

05:42:40
Экипаж: Ростов, Актауға бағыт аламыз.

05:45:33
Ростов Контроль 127.9: Қажетті көмекті хабарлаңыз.

05:45:49
Экипаж: Өрт сөндірушілер, эвакуация, дәрігер.

05:51:10
Ростов Контроль 127.9: Жолаушылар саны және қауіпті жүк бар ма?

05:51:18
Экипаж: 62 жолаушы, қауіпті жүк жоқ.

05:52:39
Экипаж: Кислород таусылып жатыр, жанармай иісі бар, жолаушылар есінен танып жатыр. Төменірек ұшуға рұқсат беріңіз.

06:02:47
Экипаж: Mayday, Mayday, Mayday. Актау мұнарасы, басқару рулдері істен шықты, газ секторымен басқарып тұрмыз, 11-жолаққа апатты қону сұраймыз.

06:03:06
Актау мұнарасы: Түсіндім, 7700 кодын орнатыңыз, 1800 футқа төмендеңіз, визуалды қону жасайсыз ба?

06:03:25
Экипаж: 1800 футқа төмендеп, визуалды қонуға көшеміз.

06:03:44
Экипаж: Вектор беріңіз.

Зақымданулар:

Тергеу комиссиясы әуе кемесінің құрылымдық зақымдануларын егжей-тегжейлі зерттеуді жалғастыруда. Алдын ала тексеру нәтижесінде сақталған фрагменттерден фюзеляждың құйрық бөлігінде, тік қанатында (киль) және тұрақтандырғышында, биіктік және бағыты рулдерінде әртүрлі өлшемдер мен пішіндердегі көптеген тесілген және тесілмеген зақымданулар анықталды. Осындай зақымдар әуе кемесінің сол жақ қозғалтқышында, сол қанатында, сондай-ақ агрегаттар мен басқа да компоненттерінде байқалды. Кейбір жерлерде зақымдар дұрыс тікбұрышты пішінде.

Сурет 10, 11. Жерге соқтығысуға дейінгі әуе кемесінің құйрық бөлігінің сол жағындағы және 1, 2 және 3 гидравликалық жүйелеріндегі зақымданулар. Бұл зақымдар, мүмкін, әуе кемесінің компоненттеріне еніп кеткен сыртқы объектілерден пайда болған. Осы зақымданулардың салдары – гидравликалық сұйықтықтың/қысымның жоғалуы.

Сурет 13. 1-ші гидравликалық жүйенің түтігінің зақымдануы.

Сурет 15. 3-ші гидравликалық жүйе – зақымданған түтік.

Сурет 18. 3-ші гидравликалық жүйе – зақымданған резервуар.

Төменде тұрақтандырғыш жетегін (тангаж триммері) басқару жүйесінің электр сымдарының зақымданғандығын көрсететін фотосуреттер берілген. Бұл зақымданулар, мүмкін, сыртқы объектілерден туындаған. Осы зақымдардың салдары – тангажды триммирлеудің бірінші және екінші арналарының істен шығуы.

Сурет 20. Тұрақтандырғышты басқару механизмі. 3-ші гидрожүйе бөлімінде және тұрақтандырғышты басқару механизмінде тесілген зақымданулар:

• Әуе кемесінің тесілген зақымданулары сыртқы объектілердің құрылымға енуін көрсетеді.
• Көптеген тесілген зақымдар тік қанатта (киль) және тұрақтандырғышта орналасқан.
• Визуалды тексеру көрсеткендей, кейбір зақымдар толық тесілген, ал кейбіреулері жартылай немесе беткі зақымданулар болып табылады.

Тергеу комиссиясы Бразилия Федеративтік Республикасы, Әзербайжан Республикасы және Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдарының уәкілетті өкілдерінің қатысуымен глухих зақымдануларда сақталуы мүмкін бөгде объектілерді алу бойынша жұмыстар жүргізді. Нәтижесінде глухих зақымдардан көптеген бөгде объектілер алынды.

Сурет 21. Сол жақ тұрақтандырғыш пен қосалқы қуат қондырғысы (АПУ) бөлімінен алынған бөгде металл заттардың бір бөлігі.

Сурет 22. 3-ші гидрожүйе бөлімі мен тұрақтандырғышты басқару механизмінен алынған бөгде металл заттардың бір бөлігі.

Тесілген зақымдардың табиғаты мен пайда болу көзін анықтау үшін тиісті зерттеулер мен сараптамалар жүргізіледі.

1.4. Басқа объектілерден сырттан келген қосымша зақымданулар анықталған жоқ.

Қазақстан Республикасы апат орнының толық сақталуын және күзетін құқық қорғау органдарының қатысуымен қамтамасыз етті. Тергеу комиссиясы далалық зерттеу кезеңі аяқталғаннан кейін әуе кемесінің фрагменттерін арнайы бөлінген және күзетілетін ангарға жеткізуді ұйымдастырып, одан әрі зерттеу жұмыстарын жүргізді.

Ресей президенті В.Путин апаттан кейін Әзербайжан президенті И.Әлиевке телефон соғып, қаза тапқандарға көңіл айтты. Ол апаттың Ресей территориясында орын алғандығына өкініш білдірді. Ұшаққа құстар соғысты ма, әлде оны жерден атқылады ма – оған жауап бере алмады, зерттеу қорытындысын күтемз деумен шектелді...

Ал, Әзербайжан президенті И.Әлиев апат орын алған кезде Санкт‑Петербургкке ұшып бара жатқан болатын. Ол апаттан соң өз ұшағын дереу кері қайтарды. Соңынан, алғашқы зерттеуден кейін ол Ресейден ресми түрде кешірім сұрауын және қаза болғандардың отбасыларына көмек беруді және  Әзербайжанға келтірген шығынды өтеуді талап етті. Ресей нақты жауап қатпады...

Abai.kz