Reuters: Aqtauda qúlaghan Ázerbayjan úshaghyn Resey “Pansiri-S” keshenimen atqan! Búl turaly agenttikke Ázerbayjan biyligining ókilderi aitqan.

“Apatqa úshyraghan úshaqtan alynghan “Pansiri-S” fragmentteri Ázerbayjannyng qolynda bar jәne halyqaralyq ekspertiza ony rastaghan”, - dep jazady Reuters.

Al Qazaqstannyng Aviakólik oqighasyn tekseru komisiyasynyng qortyndysy tómendegidey:

Aviakólik oqighasynyng týri: Apat.
Áue kemesining týri: Embraer ERJ 190-100 IGW.
Memlekettik jәne tirkeu belgileri: 4K-AZ 65.
Áue kemesining iyesi: «Azerbaydjan Hava Yollary» JAQ («Azerbaijan Airlines»).
Áue kemesining paydalanushysy: «Azerbaydjan Hava Yollary» JAQ («Azerbaijan Airlines»).
Reys nómiri: J2-8243.
Úshu baghyty: Baku – Groznyi.
Oqigha orny: Qazaqstan, Manghystau oblysy, Týpqaraghan audany, Sayyn Shapaghatov auyly, koordinattar: 43º53'02" s.e., 51º00'45" sh.b.
Kýni men uaqyty: 25.12.2024, jergilikti uaqyt boyynsha 11:28 (UTC 06:28), kýndiz.

Búl aldyn ala esep IKAO-nyng 13-qosymshasynyng 7.4 standartyna jәne Qazaqstan Respublikasy Investisiyalar jәne damu ministrining 2017 jylghy 27 shildedegi № 505 búiryghymen bekitilgen azamattyq jәne eksperiymenttik aviasiyadaghy aviasiyalyq oqighalar men insiydentter turaly mәlimetterdi beru jәne tergeu erejelerining 77-tarmaghyna sәikes tergeu ayaqtalghangha deyin jariyalandy. Aldyn ala esepte tergeu komissiyasyna (búdan әri – Komissiya) týsken naqty aqparat qamtylghan. Búl aqparat týpkilikti emes jәne zertteu nәtiyjeleri boyynsha naqtylanuy nemese tolyqtyryluy mýmkin. Tergeu ayaqtalghannan keyin aviasiyalyq oqighanyng songhy esebi dayyndalady.

Jalpy mәlimetter

25.12.2024 jyly jergilikti uaqyt boyynsha 11:28-de (UTC 06:28), Aqtau әuejayynyng 11-qonu jolaghyna qonghan kezde Embraer 190-100 IGW (tirkeu nómiri 4K-AZ65) úshaghy apatqa úshyrady. Úshaq «Azerbaydjan Hava Yollary» («Azerbaijan Airlines») kompaniyasyna tiyesili jәne Baku (UBBB) – Groznyy (URMG) baghytynda túraqty jolaushylar reysin oryndap kele jatqan. Groznyy әuejayyna qonugha eki sәtsiz әreketten keyin ekipaj Bakugha oralu turaly sheshim qabyldady. Oralu kezinde 05:13:32-de úshaqtyng negizgi basqaru jýieleri isten shyqty. 05:42-de ekipaj Aqtau әuejayyna apatty qonugha bet aldy.

Úshaq bortynda 5 ekipaj mýshesi jәne 62 jolaushy bolghan. Apat saldarynan әue kemesining komandiyri, ekinshi úshqysh, agha bortserik jәne 35 jolaushy (jalpy 38 adam) qaza tapty (onyng ishinde Qazaqstan azamattary – 6, Ázerbayjan azamattary – 25, Resey azamattary – 7). 2 bortserik jәne 27 jolaushy әrtýrli dәrejedegi jaraqat aldy. Úshaq jerge soghylghannan keyin tolyq qirap, ishinara órtendi. Apat Aqtau әuejayynyng 11-qonu jolaghynyng soltýstik-batys shetinen shamamen 5 km qashyqtyqta (Aqtau qalasynan shamamen 25 km qashyqtyqta) oryn aldy.

Tergeuge qatysushy mýddeli taraptar

1. CENIPA (Braziliya Federativtik Respublikasy) – әue kemesining әzirleushi jәne óndirushi elining apatty tergeu jónindegi uәkiletti organy.

2. Mejgosudarstvennyy aviasionnyy komiytet (MAK) – Resey Federasiyasynyng uәkiletti tergeu organy, sonymen qatar búl úiym Qazaqstan Respublikasy men Qyrghyz Respublikasynyng azamattary zardap shekkendikten, tergeuge qatysu ýshin qajetti aqparat pen sarapshylar úsyndy.

3. Halyqaralyq azamattyq aviasiya úiymy (IKAO, Monreali, Kanada) – BÚÚ-nyng azamattyq aviasiyanyng qauipsizdigin qamtamasyz etu, senimdiligi men tiyimdiligin arttyru maqsatynda halyqaralyq normalardy belgileytin mamandandyrylghan agenttigi.

Tergeuge Ázerbayjan Respublikasy, Resey Federasiyasy jәne Braziliya Federativtik Respublikasy uәkiletti ókilderi men kenesshilerin taghayyndady. Sonymen qatar, Embraer S.A. (óndirushi kompaniya) jәne «Azerbaijan Airlines» әue kompaniyasynyng ókilderi de tergeuge qatysuda.

Apat ornynda alghashqy sharalardy Qazaqstan Respublikasynyng TJM, «Aqtau halyqaralyq әuejayy» AQ, «Qazaviaqútqaru» AQ jәne QR IIM qyzmetkerleri jýzege asyrdy. Tergeu 2024 jylghy 26 jeltoqsanda bastaldy. Aldyn ala tergeu Qazaqstan Respublikasy Bas kólik prokuraturasynyng Bas prokuraturasy jýrgizedi.

Aldyn ala esep

1. Naqty aqparat

2. Úshu tarihy

2024 jylghy 25 jeltoqsanda 2024/20343 nómirli reys – J2-8243 baghyty boyynsha Baku – Groznyi әue sapary josparlanghan bolatyn. Búl reys Emb-190-100 IGW4 (tirkeu nómiri 4K-AZ65) әue kemesinde jýzege asyryluy tiyis edi. Áue kemesi "Azerbaijan Airlines" kompaniyasyna tiyesili jәne osy kompaniyanyng paydalanuynda bolghan.

Ekipaj qúramynda әue kemesining komandiyri, ekinshi úshqysh, agha bortserik jәne eki bortserik boldy. Olar Baku qalasyndaghy Geydar Aliyev atyndaghy halyqaralyq әuejaydyn sanitarlyq bóliminde 02:38-de úshugha deyingi medisinalyq tekseruden ótti.

Komandir men ekipaj mýsheleri úshu aldyndaghy dayyndyqty tolyq kólemde oryndady. Áue kemesi SILK WAY TECHNICS kompaniyasynyng tehnikalyq personaly tarapynan "DEPARTURE CHECK" tekseruinen ótti (03:00-de), ekipaj әue kemesin 03:20-da qabyldady.

Kýsh týsetin salmaq boyynsha:

• Janarmay kólemi – 7720 kg (úshqan sәtte 7550 kg)
• Úshaqtyng úshu salmaghy – 41976 kg
• Ortanghy auyrlyq ortasy – 79% SAH (rúqsat etilgen shekterden shyqqan joq: 51800 kg maks. salmaq, auyrlyq ortasy 9.48–26.57%)
• Aldynghy jýk bólimi – 435 kg jýk
• Artqy jýk bólimi – jýk joq
• Jolaushylar sany – 60 eresek, 2 bala

Úshu barysy

03:47:40 – Ekipaj Baku Ground dispetcherinen úshaqty sýireuge jәne qozghaltqyshty iske qosugha rúqsat súrady.

03:51 – Ekipaj rulideu rúqsatyn súrady.

03:54 – 34-jolaqtan úshugha rúqsat berildi (jelding baghyty – 320°, jyldamdyghy – 16 týiin).

03:56 – Áue kemesi Baku әuejayynan úshyp shyqty.

Úshu josparlanghan biyiktikte qalypty rejimde ótti.

04:12 – Áue kemesi Ázerbayjan Respublikasynyn әue kenistiginen shyghyp, "Rostov-kontroli" dispetcherlik qyzmetine baylanysqa shyqty.

04:13 – "Rostov-kontroli" dispetcheri ekipajgha MKL nýktesinen keyin REMKA nýktesine tikeley úshudy jәne REMKA1R standartty qonu shemasyn esepke aludy tapsyrdy.

Apat aldyndaghy sәtter

05:13:30 – FDR mәlimetteri boyynsha, әue kemesi 3500 fut (teniz dengeyinen) biyiktikke kóterilu ýstinde boldy.

05:13:31 – CVR jazbasynda qatty dybys tirkeldi, avtopilot (AUTO PILOT) pen qozghaltqysh rejiymin basqaru jýiesi (Throttle) sóndi.

05:13:34 – 3-shi gidrojýiedegi qysym 0 PSI-gha deyin tómendedi. Súiyqtyq dengeyi 0%-gha deyin azaydy. Basqaru rulderi (ELEVATOR, AILERON, RUDDER) nóldik pozisiyada qalyp, sonyna deyin ózgerissiz qaldy.

05:13:56 – CVR jazbasynda ekinshi ret qatty dybys tirkeldi.

05:14:58 – Ekipaj komandiyri kabina ekipajymen baylanysqa shyqty:

Komandiyr: «Allo, ne boldy?»

Bortserik: «Eki oryn jaryldy, men... mmm, jaqynday almaymyn, óitkeni jolaushylar oryndarynan túrdy, olardy otyrghyzyp jatyrmyn.»

CVR jazbalarynan alynghan ýzindiler

05:15:57
Ekipaj: Groznyi, basqaru isten shyqty, kabinagha qús soghyldy. Aa, qús soghyldy, eki oryn jaryldy.

05:16:08
Groznyy múnarasy: Týsindim, sizge qanday kómek qajet?

05:16:14
Ekipaj: Aaa, bizge eng jaqyn әuejay qajet, aua rayy qalypty jerde qonuymyz kerek (ishki baylanys).

05:16:32
Ekipaj: Miyneraldy Sulardaghy aua rayy qanday? Kómek kórsetinizshi.

05:16:36
Groznyy múnarasy: 16-shy minutta...

05:16:40
Ekipaj: Týsinbedim? Týsinbedim?

05:16:44
Groznyy múnarasy: 16-shy minutta...

05:16:48
Ekipaj: Ne 16-shy minutta?

05:16:52
Groznyy múnarasy: Habarlamany qaytalanyzshy, sizdi nashar estip túrmyz.

05:16:54
Ekipaj: Qatty soqqy boldy, artqy oryndyqtar jaryldy, bortserik bayandady. Biz Miyneraldy Sulargha baramyz, aua rayy turaly aqparat beriniz.

05:17:07
Groznyy múnarasy: Úshaqtyng jaghdayy qalypty ma?
Ekipaj: Qalypty, Miyneraldy Sulargha baghyt aldyq.

(05:18:58 – FDR mәlimetteri boyynsha, EICAS "CABIN ALT HIGH" dabyly iske qosyldy. Búl eskertu keyingi úshu barysynda 8 ret qaytalandy.)

05:19:04
Ekipaj: Biz 150-shi dengeyde túra almaymyz, kabinadaghy qysym joghary.

05:20:20
Groznyy múnarasy: Solgha 360° kurs alynyz.

05:20:24
Ekipaj: Solgha 360°, men... úshaq basqarugha kónbey jatyr.

05:20:48
Groznyy múnarasy: Miyneraldy Sulardaghy aua rayy: jel 120°, 6 m/s, kórinu 10 km-den joghary, tolyq búlttylyq, tómengi shekara – 180 m, QNH 10...

05:22:59
Ekipaj: Baylanystamyz, gidravlika isten shyqty.

05:23:03
Groznyy múnarasy: Týsindim, baghyttardy orynday alasyz ba?

05:23:11
Ekipaj: Orynday almaymyz, naqty kurs beriniz, Mahachqalagha baramyz.

05:23:34
Groznyy múnarasy: Mahachqaladaghy aua rayy: jel 310°, 2 m/s, kórinu 3300 m, tómengi shekara – 750 m, túman.

05:24:17
Groznyy múnarasy: Rastaysyz ba, tótenshe jaghday jariyaladynyz ba?

05:24:24
Ekipaj: Týsinbedim?

05:24:37
Groznyy múnarasy: Úshaqtyng jaghdayy qalypty ma?

05:24:41
Ekipaj: Úshaqtyng jaghdayy qalypty.

05:25:45
Groznyy múnarasy: (týsiniksiz) dispetcherlik radardan kórinbey túrsyz, biyiktiginizdi habarlanyz.

05:26:58
Groznyy múnarasy: "Rostov Kontroli" 134.1-men baylanysynyz.

05:28:01
Ekipaj: Biz Bakugha baghyt aldyq, osy biyiktikte. Vektor beriniz.

05:28:05
Rostov Kontroli 134.1: Rastaysyz ba, 90-shy eshelonda úshyp kelesiz?

05:28:59
Rostov Kontroli 134.1: Aghymdaghy kursty habarlanyz.

05:29:24
Rostov Kontroli 134.1: Kurs 140°.

05:30:47
Rostov Kontroli 134.1: Rastaysyz ba, 90-shy eshelondy saqtap kelesiz?

05:34:04
Rostov Kontroli 127.9: Sizden ontýstik-shyghysqa qaray 160 km qashyqtyqta Mahachqala әuejayy ornalasqan. Qabyldaugha dayyn. Sheshiminiz qanday?

05:34:16
Ekipaj: Baku aua rayyn habarlanyz.

05:34:35
Rostov Kontroli 127.9: Baku: jel 320°, 14 týiin, kórinu 10 km-den joghary, búlttylyq 960 m, temperatura 9°C, QNH 1027 hPa, ózgerissiz.

05:34:57
Ekipaj: Týsindim, Mahachqala aua rayy qanday?

05:35:35
Rostov Kontroli 127.9: Mahachqala: jel 320°, 2 m/s, kórinu 4800 m, túman, búlttylyq 180 m, tolyq búlttylyq 720 m, temperatura 7°C, QNH 1026 hPa, tejeu tiyimdiligi jaqsy.

05:36:01
Ekipaj: Joq, Bakugha baramyz.

05:37:24
Rostov Kontroli 127.9: Qanday janarmay qaldy jәne qay qozghaltqyshqa qús soghyldy?

05:39:01
Ekipaj: Janarmay – 3830 kg, qozghaltqyshtar júmys istep túr, elerondar men biyiktik ruli isten shyqty.

05:39:53
Ekipaj: Aktau aua rayy qanday?

05:41:30
Rostov Kontroli 127.9: Aktau: jel 40°, 6 m/s, kórinu 10 km-den joghary, búlttylyq 1080 m, temperatura 4°C, QNH 1027 hPa.

05:42:40
Ekipaj: Rostov, Aktaugha baghyt alamyz.

05:45:33
Rostov Kontroli 127.9: Qajetti kómekti habarlanyz.

05:45:49
Ekipaj: Órt sóndirushiler, evakuasiya, dәriger.

05:51:10
Rostov Kontroli 127.9: Jolaushylar sany jәne qauipti jýk bar ma?

05:51:18
Ekipaj: 62 jolaushy, qauipti jýk joq.

05:52:39
Ekipaj: Kislorod tausylyp jatyr, janarmay iyisi bar, jolaushylar esinen tanyp jatyr. Tómenirek úshugha rúqsat beriniz.

06:02:47
Ekipaj: Mayday, Mayday, Mayday. Aktau múnarasy, basqaru rulderi isten shyqty, gaz sektorymen basqaryp túrmyz, 11-jolaqqa apatty qonu súraymyz.

06:03:06
Aktau múnarasy: Týsindim, 7700 kodyn ornatynyz, 1800 futqa tómendeniz, vizualdy qonu jasaysyz ba?

06:03:25
Ekipaj: 1800 futqa tómendep, vizualdy qonugha kóshemiz.

06:03:44
Ekipaj: Vektor beriniz.

Zaqymdanular:

Tergeu komissiyasy әue kemesining qúrylymdyq zaqymdanularyn egjey-tegjeyli zertteudi jalghastyruda. Aldyn ala tekseru nәtiyjesinde saqtalghan fragmentterden fuzelyajdyng qúiryq bóliginde, tik qanatynda (kili) jәne túraqtandyrghyshynda, biyiktik jәne baghyty rulderinde әrtýrli ólshemder men pishinderdegi kóptegen tesilgen jәne tesilmegen zaqymdanular anyqtaldy. Osynday zaqymdar әue kemesining sol jaq qozghaltqyshynda, sol qanatynda, sonday-aq agregattar men basqa da komponentterinde bayqaldy. Keybir jerlerde zaqymdar dúrys tikbúryshty pishinde.

Suret 10, 11. Jerge soqtyghysugha deyingi әue kemesining qúiryq bóligining sol jaghyndaghy jәne 1, 2 jәne 3 gidravlikalyq jýielerindegi zaqymdanular. Búl zaqymdar, mýmkin, әue kemesining komponentterine enip ketken syrtqy obektilerden payda bolghan. Osy zaqymdanulardyng saldary – gidravlikalyq súiyqtyqtyn/qysymnyng joghaluy.

Suret 13. 1-shi gidravlikalyq jýiening týtigining zaqymdanuy.

Suret 15. 3-shi gidravlikalyq jýie – zaqymdanghan týtik.

Suret 18. 3-shi gidravlikalyq jýie – zaqymdanghan rezervuar.

Tómende túraqtandyrghysh jetegin (tangaj trimmeri) basqaru jýiesining elektr symdarynyng zaqymdanghandyghyn kórsetetin fotosuretter berilgen. Búl zaqymdanular, mýmkin, syrtqy obektilerden tuyndaghan. Osy zaqymdardyng saldary – tangajdy trimmirleuding birinshi jәne ekinshi arnalarynyng isten shyghuy.

Suret 20. Túraqtandyrghyshty basqaru mehanizmi. 3-shi gidrojýie bóliminde jәne túraqtandyrghyshty basqaru mehanizminde tesilgen zaqymdanular:

• Áue kemesining tesilgen zaqymdanulary syrtqy obektilerding qúrylymgha enuin kórsetedi.
• Kóptegen tesilgen zaqymdar tik qanatta (kili) jәne túraqtandyrghyshta ornalasqan.
• Vizualdy tekseru kórsetkendey, keybir zaqymdar tolyq tesilgen, al keybireuleri jartylay nemese betki zaqymdanular bolyp tabylady.

Tergeu komissiyasy Braziliya Federativtik Respublikasy, Ázerbayjan Respublikasy jәne Qazaqstan Respublikasynyng qúqyq qorghau organdarynyng uәkiletti ókilderining qatysuymen gluhih zaqymdanularda saqtaluy mýmkin bógde obektilerdi alu boyynsha júmystar jýrgizdi. Nәtiyjesinde gluhih zaqymdardan kóptegen bógde obektiler alyndy.

Suret 21. Sol jaq túraqtandyrghysh pen qosalqy quat qondyrghysy (APU) bóliminen alynghan bógde metall zattardyng bir bóligi.

Suret 22. 3-shi gidrojýie bólimi men túraqtandyrghyshty basqaru mehanizminen alynghan bógde metall zattardyng bir bóligi.

Tesilgen zaqymdardyng tabighaty men payda bolu kózin anyqtau ýshin tiyisti zertteuler men saraptamalar jýrgiziledi.

1.4. Basqa obektilerden syrttan kelgen qosymsha zaqymdanular anyqtalghan joq.

Qazaqstan Respublikasy apat ornynyng tolyq saqtaluyn jәne kýzetin qúqyq qorghau organdarynyng qatysuymen qamtamasyz etti. Tergeu komissiyasy dalalyq zertteu kezeni ayaqtalghannan keyin әue kemesining fragmentterin arnayy bólingen jәne kýzetiletin angargha jetkizudi úiymdastyryp, odan әri zertteu júmystaryn jýrgizdi.

Resey preziydenti V.Putin apattan keyin Ázerbayjan preziydenti IY.Áliyevke telefon soghyp, qaza tapqandargha kónil aitty. Ol apattyng Resey territoriyasynda oryn alghandyghyna ókinish bildirdi. Úshaqqa qústar soghysty ma, әlde ony jerden atqylady ma – oghan jauap bere almady, zertteu qorytyndysyn kýtemz deumen shekteldi...

Al, Ázerbayjan preziydenti IY.Áliyev apat oryn alghan kezde Sankt‑Peterburgkke úshyp bara jatqan bolatyn. Ol apattan song óz úshaghyn dereu keri qaytardy. Sonynan, alghashqy zertteuden keyin ol Reseyden resmy týrde keshirim súrauyn jәne qaza bolghandardyng otbasylaryna kómek berudi jәne  Ázerbayjangha keltirgen shyghyndy óteudi talap etti. Resey naqty jauap qatpady...

Abai.kz