(Қазақстандық диалектикалық логика мектебінің негізін қалаушы  философ Жабайхан Абдильдин өмірден озды)

Жабайхан Абдильдин туралы айтқым келетін алғашқы сөзім мынау: ол – өмірінің соңғы сәтіне дейін философиялық ой биігінен түспеген, шынайы болмысымен ұлы тұлға еді. Бұл – әсірелеу де емес, мақтау да емес...

Мен Жабайхан Абдильдиннің студенті болдым, КазГУ-дың философия факультетінде оқыған кезімде және арада жарты ғасырға жуық уақыт өткен соң, мен Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде философия кафедрасының меңгерушісі болғанымда, оның дәрістеріне қайта қатыстым. Жабайхан Абдильдин ол кезде осы университеттің профессоры еді. Бұл өте жуырда – шамамен екі жыл бұрын болды ‑ Жабайхан Мұбараковичтың 90 жылдық мерейтойын атап өткен кез.  Сол тұста оның жүруі қиындаған, көзі нашар көретін, бірақ ең бастысы – есі анық, ойы айқын қалпында еді. Мұндай қасиет бұл жаста екінің біріне емес, сирек адамға ғана бұйырады.

Бұл тек ғылымға ғана қатысты емес. Күнделікті өмірде де Жабайхан Мұбаракович сондай болатын: бір рет кездескен адамдардың бәрін аты-жөнімен есінде сақтайтын. Бұл оған адамдарды өзіне тарта түсетін. Меніңше, бұл жақсы генетикамен қатар, тоқтаусыз өзін жетілдірудің нәтижесі.

Қашан барсам да, оның жұмыс үстелі кітаптарға толып тұратын. Оның докторанттары көп болса да лекцияларын біреуге тапсырғанын ешқашан көрмеппін. Ол өз лекцияларын ерекше шабытпен, көздегі отпен оқитын. Шартты түрде айтсақ, аудиторияда жүздеген адам отырса да «масаның ұшқанын естуге» болатын...

«Кант пен Гегельдің сұхбаттасы» – бұл сөздер оның соңғы мерейтойы қарсаңында оған арнап жазылып еді. Бұл да шындық.

Ол – Қазақстандағы диалектикалық логика мектебінің негізін қалаушы әрі жетекшісі. 70–90 жылдары КСРО-да мұндай мектеп үш-төрт-ақ болды. Олардың бірі әрі ең қуаттысы – Алматыда еді. Осы бағыт бойынша ол ұйымдастырған конгрестерге Одақтың түкпір-түкпірінен белгілі ғалымдар келді, ал өзі дүниежүзілік философиялық форумдардың тұрақты делегаты болды. 

Шотланд ойшылы Дэвид Юм: «Әр адам философ бола бермейді, бірақ әр философ адам болып қала бермейді» деген...

Бұл сөзді толықтай Жабайхан Абдильдинге арнауға болады. Қазақстанның ұлттық және стратегиялық мүдделерін Шығыс пен Батыстың көптеген елдерінде таныта отырып, ол адамдарды тек ашықтығымен, қарым-қатынас қабілетімен ғана емес, ең беделді философтарды одақтас ете отырып, өз идеяларын дәлелдей білуімен баурап алатын.

Жабайхан Абдильдиннің қазақ философиялық ойына сіңірген еңбегін сөзбен өлшеу қиын. КазГУ-дың философия-экономика факультетінің түлегі, қазіргі қазақ философия ғылымының негізін қалаушылардың бірі ретінде ол Қазақ КСР Ғылым академиясы Философия және Құқық институтының алғашқы директорларының бірі болды.

Философияның бастауы, нақтылық принципі секілді көптеген философиялық мәселелер – оның идеялары. Өмірінің соңында Жабайхан Мұбаракович Қазақстанда диалектикалық логикамен шұғылданатындар азайып кеткенін өкінішпен айтатын. Ал диалектикалық логика – әлемдік философияның негізгі бағыттарының бірі.

Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін философиялық даналықты саяси қызметпен ұштастырған тұлға. Ол ‑ белгілі қоғам қайраткері, Жоғарғы Кеңес пен Парламент депутаты, Президент Әкімшілігінде жұмыс істеген...

Бірақ қызығы сол: ТМД-ның ең танымал философтарының бірі бола тұра, күнделікті өмірде Жабайхан Абдильдин өте қарапайым еді. Өз еңбегін алға тартып, мәртебесін көрсеткенін ешқашан көрмедім. Ол Алматыда Ғылым академиясында жұмыс істегенде, мен жиі барып, сұхбаттасып, жаңа ой алатынмын. Мұндай ой тереңдігі мен көзқарас кеңдігін, әлеуметтік немесе саяси тақырып болсын, кез келген мәселені қамтитын кең тынысты сирек кездестіресің.

Қарапайым адам міндетті түрде сұрақ қояды: Философия деген қандай ғылым? Неліктен оны әр университеттің барлық факультетінде оқытады?

Жабайхан Мұбаракович, сыпайы жымиып, мүмкін, былай дер еді: философиялық ойлау мен осы ғылым жайлы бастапқы түсінік болмаса, жақсы инженер де, дәрігер де, заңгер де, мемлекет қайраткері де шықпайды. Философия негізін меңгерген адамның дүниетанымы да, ойлау жүйесі де кең әрі жүйелі болады. Мұндай адам ұсақ-түйекке назар аудармай, сөзін де, ісін де логикалық түрде дұрыс құрады.

Айтпақшы, оның қызы Раушан Абдильдина да әкесінің жолын жалғады. Ол – философия ғылымдарының докторы, ҚР ҰҒА академигі. Меніңше, бұл – әкесінің тағы бір дара сипаты. Жабайхан Абдильдин сүйікті ғылымын өзіне ең жақын адамына аманат етіп қалдырғандай... 

Ғазиз Телебаев,

философия ғылымдарының докторы, Әл‑Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің философия кафедрасының профессоры

Abai.kz