2025 жылдың қаңтарында АҚШ президенті Дональд Трамптың әкімшілігі АҚШ-тың халықаралық даму агенттігі (USAID) арқылы берілетін барлық дерлік шетелдік көмекті 90 күндік тексеру жүргізу үшін кенеттен тоқтатты, деп хабарлайды BAQ.KZ finprom.kz сайтына сілтеме жасап.

Бұл тексерудің мақсаты – қаржыландырудың "Американың мүдделеріне" сәйкес келетінін анықтау болды. Мемлекеттік басқару тиімділігі департаменті (DOGE) жүргізген шаралар аясында банк шоттары бұғатталып, кеңселер жабылып, мыңдаған гуманитарлық қызметкер жұмыстан босатылды.

USAID – әлемдегі ең ірі қаржылық донорлардың бірі. 2014-2024 жылдар аралығында агенттіктің жалпы төлемдері 280,9 миллиард долларды құрады. Ақ үй USAID-тің даулы шығындарының тізімін жариялады, оған террористік ұйымдармен байланысы бар үкіметтік емес ұйымдарға аударылған жүздеген мың доллар, ЛГБТ мәдениетін ілгерілетуге бөлінген миллиондаған доллар және Ауғанстанда апиын өсіруге пайдаланылған ирригациялық жүйелер мен ауыл шаруашылығы құралдарын қаржыландыруға кеткен жүздеген миллион доллар кірді. Бұл қаражат "Талибанға" пайда әкелді деп айтылды.

Алайда Трамп әрдайым шынайы ақпарат таратады деп айту қиын. Мысалы, оның "трансгендер тышқандарға бөлінген 8 миллион доллар" туралы мәлімдемесі шын мәнінде гормондық терапияның ЖИТС, астма және сүт безі қатерлі ісігін емдеуге әсерін зерттеуге арналған қаражат болып шықты. Бұл сияқты жалған ақпаратты Қазақстанда да қайталап жүргендер бар. Бірақ негізгі тақырыпқа оралайық – USAID.

2024 жылғы USAID қаржыландыруы

2024 жылы агенттік қаржысының ең үлкен бөлігі гуманитарлық көмекке (8,7 млрд доллар) және денсаулық сақтау мен әлеуметтік қолдауға (8,5 млрд доллар) жұмсалды. Мемлекеттік басқару мен азаматтық қоғамға қатысты шығындар 6,5 млрд долларды құрады, оның ішінде 4,8 млрд доллар мемлекеттік саясат пен әкімшілік басқаруға, 260 млн доллар адам құқықтарын қорғауға, 140 млн доллар БАҚ пен ақпарат тарату еркіндігін қолдауға бағытталды.

USAID-тің ең ірі грант алушысы Украина болды: 2024 жылы 5,4 млрд доллар алды. Ресеймен соғыс басталғаннан бері бұл көрсеткіш 30 млрд доллардан асты, ал соған дейін жыл сайынғы көмектің көлемі 224 млн доллардан аспайтын. Украинадан кейінгі ең көп қаржыландыру алған елдер – Иордания, Эфиопия және Конго Демократиялық Республикасы (әрқайсысы 1,2 млрд доллар).

Орталық Азия және ЕАЭО елдері арасында USAID көмегі

2024 жылы Орталық Азия мен ЕАЭО елдеріндегі ең үлкен қаржыландыру Тәжікстанға бөлінді – 60,3 млн доллар. Екінші орында Армения (55,1 млн доллар), одан кейін Өзбекстан (40,3 млн доллар), Қырғызстан (35,5 млн доллар) және Беларусь (30 млн доллар) тұр. Ең аз қаражат Түрікменстанға (2,9 млн доллар) және Ресейге (451,2 мың доллар) бөлінді. Айта кетерлігі, Ресей USAID қызметіне 2012 жылы тыйым салғанымен, агенттік бұл елде төлемдерді жалғастырып келеді.

Қазақстанға бөлінген қаржы

Қазақстан 2024 жылы USAID-тен бар болғаны 9,5 млн доллар алды. Бұл 2023 жылмен салыстырғанда 28,9%-ға көп. Қаражаттың жартысына жуығы негізгі денсаулық сақтау саласына (4,8 млн доллар) жұмсалды.

Сондай-ақ мемлекеттік басқару мен азаматтық қоғамды қолдауға (2 млн доллар), оның ішінде адам құқықтарын қорғауға (510 мың доллар) және БАҚ пен ақпарат еркіндігін дамытуға (340 мың доллар) бағытталды.

Соңғы он жыл ішінде Қазақстан USAID-тен жалпы 151,8 млн доллар алды.

Abai.kz