Қазақстандағы алаяқтық: қалай құрбан болмау және не істеу керек?  

Қазақстандағы алаяқтық ұзақ уақыт бойы азаматтар үшін бас ауруына айналды: «банк қызметкерлерінен» телефон қоңыраулары, интернеттегі жалған хабарландырулар, күмәнді инвестициялардан алтын таулардың уәделері - мұндай схемалар көпшілікке таныс және күнсайын күрделене түсуде.

Күн сайын біздің азаматтарымыздың әмияндары мен сеніміне нұқсан келтіретін алаяқтықтың салдарымен азаматтар бетпе-бет соқтығысуда. Зақым өсуде, адамдардың жүйке жүйесі тозуда, ал сұрақ «қалай қорғануға болады?» күннен күнге өзекті болуда.

Прокуратураның міндеттерінің бірі – заңның сақталуын қадағалау ғана емес, азаматтарға өздерін қорғауға көмектесу.

Алаяқтықпен не болып жатқанын және қарапайым адамдар өз ақшаларын қалай қорғауға болатынын қарастырайық.

Қазақстанда статистика не дейді?

2024 жылы интернет - алаяқтықтың 22 870 жағдайы тіркелді, ал 2025 жылдың 5 айында - 10 145.

Қай өңірлерде жиі алдайды?:

Астана 2025 жылдың 5 айында 1548 жағдаймен көшбастап тұр, бұдан әрі Алматы қ. (1114), Қарағанды облысы (868), Павлодар облысы(861), Ақмола облысы (792).

Барлығы 2025 жылдың 5 айында алаяқтардан 17 909 адам зардап шекті, олардың ішінде 1131 зейнеткер мен 50 кәмелетке толмағандар.

Ағымдағы жылдың 5 айында алаяқтар интернеттегі жалған хабарландыруларды (2104) және «банк қызметкерлерінен» (2118) қоңырауларды жиі қолданды. Тағы бір түрі – «инвестициялық» алаяқтық, онда адамдар жинақтарын жоғалтады, кейдеқарызға батады.

Алаяқтарды ұстау және іздеу оңай емес, өйткені олар көбінесе шетелде отырады, бірақ біз кінәлілерді жауапқа тарту үшін халықаралық серіктестермен жұмысты күшейтудеміз.

Неліктен алаяқтар өркендеуде?

Себептер бетінде жатыр. Интернет әр үйге еніп, онымен бірге жаңа тәуекелдер пайда болды. Көбісі ақпаратты тексермей бейтаныс адамдарға сенеді: зейнеткерлердің жартысы алдауды бірден танымайды.

Прокуратура органдары Қазақстанның және басқа елдердің құқық қорғау органдарымен іс-қимылды үйлестіреді, бірақ алаяқтыққа қарсы басты қару- сіздің қырағылығыңыз.

Өзіңізді қалай қорғауға болады?

Біз сергек болуға шақырамыз. Көмектесетін ұсынымдар:

1. «Бейтаныс адамдарға сенбеңіз». Олар «банктен» қоңырау шалып, кодты немесе карта деректерін талап ете ме? Бұл алаяқтар. Телефонды қойып, ресми сайттан көрсетілген нөмірге банкке қайта қоңырау шалыңыз;

2. «Онлайн мәмілелерді тексеріңіз». Интернеттен сатып аласыз ба? Сайттың қауіпсіз («https://» мекен-жайынан) және сатушы нақты екеніне көз жеткізіңіз. Тым төмен баға – дабыл белгісі;

3. «Инвестициядан» сақ болыңыз. Жылдам табыс уәде етілген бе? Компанияны ҚР Ұлттық Банкі арқылы тексеріңіз. Лицензиясы болмаса– бұл алдау;

4. «Алдын ала төлемеңіз». Хабарландыру сайттарында тауарды алғаннан кейін төлем жасауға немесе кездесуге келіссөздер жүргізіңіз;

5. «Деректерді қорғау». Құжаттардың суретін бейтаныс адамдарға жібермеңіз. Күрделі құпия сөздерді және екі факторлы аутентификацияны орнатыңыз;

6. «Бірден хабарлаңыз». Егер сіз алданып қалсаңыз, шотты бұғаттау үшін дереу банкке хабарласыңыз және полицияға арыз беріңіз. Уақыт – сіздің одақтасыңыз.

Біздің ортақ міндетіміз: Құқық қорғау органдары алаяқтықты азайту үшін бәрін жасауда: заңның сақталуын бақылау күшейтілуде, банктермен және халықаралық серіктестермен жұмыс жүргізілуде. Бірақ азаматтардың көмегінсіз жасай алмайсыз. Егер біз алаяқтарға бірге «жоқ» десек, Қазақстан үлгі бола алады. Өзіңізді алдауға жол бермеңіз – заң сіздің жағыңызда!

Abai.kz