О кезде 14 жастағы мектеп оқушысымын. Кітап оқығанды керемет жақсы көрем. Сабақтан қолым босаса болды, кітапханаға немесе кітап дүкеніне тартам. 1963 жылдың жазы болатын, әдеттегідей кітап дүкенінде сөрелерді аралап жүріп, «Итоги Всесоюзной переписи населения 1959 года» атты кітапқа көзім түсті.
Қолыма алып қарасам, іші тола қатар-қатар тізілген цифр бағандары. Олардың арасында мені, әсіресе, «Распределение населения союзных и автономных республик, автономных областей и нацио¬нальных округов по наиболее многочисленным национальностям» деген бөлім қатты қызықтырды, сондықтан әлгі кітапты дүкенші апайға бөлек сақтатып қойғызып, ертеңіне әкем берген ақшаға сатып алдым.
Аталмыш мәліметтер арасында менің назарымды айрықша аударғаны - бүкіл одақтас республикаларда олардың байырғы тұрғындары сан және пайыздық үлес салмағы жағынан бірінші орын алса, тек ала-бөле Қазақстанда ғана орыстардың алда болып, қазақтардан көп басым тұрғандығы еді. Атап айтқанда, республика бойынша 9.309.847 тұрғынның 3.974.229-ы немесе 42,7 пайызы - орыстар да, 2.794.966-сы немесе 30,0 пайызы қазақтар екен. Бізден кейінгі үлес салмағы ең аз деген қырғыздардың өз еліндегі көрсеткіші  40,5 пайыз болса (орыстар - 30,2 пайыз), үлес салмағы ең жоғары армяндардың Армениядағы көрсеткіші - 88,0 пайыз (орыстар - 3,2 пайыз).

О кезде 14 жастағы мектеп оқушысымын. Кітап оқығанды керемет жақсы көрем. Сабақтан қолым босаса болды, кітапханаға немесе кітап дүкеніне тартам. 1963 жылдың жазы болатын, әдеттегідей кітап дүкенінде сөрелерді аралап жүріп, «Итоги Всесоюзной переписи населения 1959 года» атты кітапқа көзім түсті.
Қолыма алып қарасам, іші тола қатар-қатар тізілген цифр бағандары. Олардың арасында мені, әсіресе, «Распределение населения союзных и автономных республик, автономных областей и нацио¬нальных округов по наиболее многочисленным национальностям» деген бөлім қатты қызықтырды, сондықтан әлгі кітапты дүкенші апайға бөлек сақтатып қойғызып, ертеңіне әкем берген ақшаға сатып алдым.
Аталмыш мәліметтер арасында менің назарымды айрықша аударғаны - бүкіл одақтас республикаларда олардың байырғы тұрғындары сан және пайыздық үлес салмағы жағынан бірінші орын алса, тек ала-бөле Қазақстанда ғана орыстардың алда болып, қазақтардан көп басым тұрғандығы еді. Атап айтқанда, республика бойынша 9.309.847 тұрғынның 3.974.229-ы немесе 42,7 пайызы - орыстар да, 2.794.966-сы немесе 30,0 пайызы қазақтар екен. Бізден кейінгі үлес салмағы ең аз деген қырғыздардың өз еліндегі көрсеткіші  40,5 пайыз болса (орыстар - 30,2 пайыз), үлес салмағы ең жоғары армяндардың Армениядағы көрсеткіші - 88,0 пайыз (орыстар - 3,2 пайыз).
Содан бастап маған «Не себептен Қазақстанда жат халық - орыстардың саны қазақтардың санынан бір жарым есеге жуық артық? Неге бұлай болуға тиіс?»  деген ой маза бермей, сол сұрақтардың жауап¬тарын іздеймін деп жүріп, демография мен тарих қойнауларына, жалпы, саясат әлеміне қалай кіріп кеткенімді, «ұлтшылдық ауруымен» қалай «ауырғанымды», отаршылдық, ашаршылық зұлматы (геноцид) тақырып¬тарына қалай шыққанымды өзім де байқамай қалыппын...  Мен мұны не үшін айтып отырмын? Әлбетте, оқырманды өз өмірбаяныммен таныстыру үшін емес. Менің сонау балалық шағымның тап осы бір сәтін еске түсіруіме түрткі болып, қолыма қалам алуға мәжбүр еткен - Олжас Сүлейменовтің «Свобода слова» газетінде жарық көрген «О земле, нации и «господствующих высотах» атты мақаласы (Zonakz сайты, 2010 жылдың 15 ақпаны). Жасы жетпістен асқан атақты ақынның сол мақалада өз халқының мұң-мұқтажын қарапайым қазақ баласы құрлы ұғынып, сезіне алмайтын бейшара күйде көрінуі.
Кезінде ұлт мақтанышы санап, төбемізге тік көтерген бұл кісінің (мен оның «АЗиЯ»-сы шыққан бойда ол жөнінде керемет ризашылықпен баспасөзге алғашқы пікір жазғандар қатарында болдым) тәуелсіздіктен кейінгі жылдары, өкінішке қарай, қазаққа қарсы бағышталған ой-пікірлеріне байланысты мен бірінші рет жазып отырған жоқпын. Осыдан 18 жыл бұрын, 1992 жылдың 29 қазаны күні «Казахстанская правда» газетінде О.Сүлейменовтің «Мы должны жить богаче. И докажем это себе, миру, если сохраним мир у себя» атты даңғаза сұхбаты жарық көрді. Сонда көсемси сөйлеген ақын «ұлт радикалдары бәрін бір сәтте өзгерткісі келеді»-міс, «халықты тойындырып, киіндіріп алмай тұрып қазақ тілін жаңғыртуға асығу - оқ-дәрі қоймасында азаттық отын тұтатқанмен бірдей»-міс, «30-жылдардағы жойқын ашаршылыққа қазақтың артта қалған мал шаруашылығы кінәлі»-міс және тағы да басқа сол тәрізді тарихи ақиқатқа да, қарапайым әділеттілікке де қайшы келетін керітартпа «ақыл-кеңестер» айтқан болатын. Соған орай, «Коса геноцида косила не только экстенсивных» атты жауап мақала жазып, «Казправданың» сол кездегі бас редакторы В.Срыбныхқа апарып едім, ол оны жариялаудан бас тартты да, мен мақаламды дәл сол сәтте «Казахская правда» газетін ашып жатқан Алдан Айымбетов ағамызға (марқұм иманды болсын!) бердім. Сөйтіп, ол материал 1993 жылдың қаңтар айында аталмыш газеттің №1 санында жарық көрді. Міне, содан бері өткен уақыт ішінде Олжас Омарұлы өзінің ұлт проблемаларына қатысты түйеден түскендей әсер ететін оғаш жарияланымдарымен қазақтарды өзгелердің алдында талай рет жерге қаратып келе жатыр десем, артық айтқандық болмас деп ойлаймын.
Өз ұлтын өзекке тепті
Енді соның кезекті дәлелі - О.Сүлейменовтің «Свобода слова» газетіндегі материалынан үзінділерді ол кісінің «өз тілінде» келтіре отырып талдап көрелік.
1. «Чего стоит хотя бы такое безапелляционное утверждение в главе «Основные положения»: «Согласно международному опыту, если государствообразующая нация превышает две трети населения, то государство считается мононациональным. Численность казахской нации перешла эту черту. Следовательно, казахскую страну следует считать мононациональным государством». Перед публикацией проекта редактор обязан был потребовать от автора ссылки на международно значимые источники, доказывающие, что две трети могут считаться одним целым».
Егер Олжас мырза аталмыш пікірмен келіспесе, неге оның өзі мұны теріске шығаратын, яғни мемлекет құрушы ұлттың үлес салмағы тұрғындардың үштен екісінен асса да, ондай мемлекетті «бірұлттық мемлекет» деп атауға болмайтындығын дәлелдемейді? Осы мәселені анықтау үшін мен «мононациональное государство» сөздерін теріп, интернетте іздеу жүргізіп көріп едім, мыңдаған материал өріп шыға келді. Әлбетте, дәлел ретінде олардың біразын келтіруге болар еді, бірақ орын тапшылығын ескеріп, бір ғана мысалға жүгінейін. Атап айтқанда, «СоюзПравоИнформ. Законодательство стран СНГ» аталатын, демек, заңдармен жұмыс істейтін ресми сайттағы «Население стран СНГ» атты материалда (қара түспен сайтта бөлектенген) «Около 80% населения России составляют русские. Согласно критериям Организации Объединённых Наций Россия является мононациональным государством, т.к. более 67% (2\3) населения приходятся на одну национальность» (http://spinform.ru/cis-people.htm) делініпті. Басқа сөзбен айтқанда, жоғарыдағы қағиданы, Сүлейменов соншалықты ренжитіндей, әсте қазақтар ойлап таппаған болып шықты.
2. «Русскоязычным трудно было произносить «Караганды», и потому наряду с казахским названием употребляется и русское произношение в именительном падеже - «Караганда». То же происходит и с названием южной столицы: «Алматы» звучит для русских (а их в городе - больше половины) в родительном падеже. Вполне можно употреблять оба варианта - «Алматы» в казахских текстах и «Алмата» или привычное «Алма-Ата» в русскоязычных».
Біріншіден, мұндай пікір - бодандық (құлдық) психологияны әшкерелейтін ұят пікір, өйткені біртұтас (унитарлық) ұлттық тәуелсіз мемлекет құрушы қазақтар, басқа да кез келген ұлт тәрізді, өз елінің төл атауларын өзгелердің «айтуы қиын екен» деп, жат тілдің нормаларына бейімдеуге міндетті емес. Керек десе, қазақтар өз елінде отырып-ақ жат тіл - орыс тілінің атауларын сол тілде қалай айтылып-жазылса, тап солай айтып-жазуды үйренді емес пе? Ендеше, Қазақстанда тұратын орыстар не себептен қазақша атауларды бұрмаламай айтып-жазуды үйренбеуге тиіс? Әлде олар Сүлейменов үшін бұрынғысынша «ерекше халық», «аға халық» болып есептеле ме екен?
Екіншіден, ақынның «орыстар Алматы тұрғындарының жартысынан асады» дегені - қып-қызыл өтірік! Шын мәнінде Википедиядағы «Алматы» материалында «На 1 января 2008 г. численность населения города составила 1324,0 тыс. человек, в т.ч. казахов 50,5%, русских 33,2%, уйгуров 5,8%, татары 2%, корейцев 2% и т.д.» (http://wikipedia.org) деп көрсетілген. Яғни, керісінше, қазақтардың үлес салмағы тұрғындардың жартысынан асып, орыстар үштен бірін ғана құрайды. Ал қазір қазақтардың үлес салмағы бұдан да жоғары екені сөзсіз. Өтіріктің құйрығы бір-ақ тұтам деген осы болса керек...
3. «Казахстан» переводится - «государство казахов». И надо ли изменять такое название?»
Олжекең бұл жерде қазақ тілін жүрдім-бардым білетінін көрсетіп алыпты, өйткені «Қазақстан» «қазақ мемлекеті» болып «аударылмайы», «Қазақ елі» деген мағына береді.
4. «Государство наше было образовано в декабре 1991 г. не одними казахами, а всем многонациональным народом Казахстана. Неологизм «государствообразующая нация» создан буквально на днях по типу «градообразующее предприятие».
О.Сүлейменовтің бұл «жаңалығы» да, әлбетте, еш сын көтермейтін, жауапкершіліктен жұрдай бос сөз екені айқын болса да, «жуық күндері» қазақтар «жасаған» «государствообразующая нация» сөз  тіркесін интернеттен әдейі іздеп көріп едім, ондаған мың материал табылды. Арасында осыдан пәленбай жыл бұрын шыққандары қаншама. Бірақ мен қызық үшін назарларыңызға тек мынадай бір тақырыпты ғана ұсынғым келеді: «Понятие «государствообразующая нация» будет внесено в закон» (www.acg.ru/news2.phtml?m=1526&print=1, 25.11.2007). Көріп тұрғаныңыздай, қайсыбір елде «кеше ғана туған» бұл ұғымды Олжекең сияқты теріске шағармақ түгіл, тіпті... заңдастырмақ та ниет бар екен!
5. «Надо, наконец, понять, что никто из соседей не даст малочисленному казахскому этносу создать мононациональное государство на такой громадной территории с богатейшими недрами. Это мечта дилетантов в политике, и попытки ее реализации ничего, кроме вреда, казахам не принесут».
Біріншіден, біздің «көріпкел» ағамыз не себептен өз халқын «алып аумақтағы саны аз этнос» деп тұқыртуға тырысады? Егер бұ дүниеде бәрі салыстыру арқылы айқындалатынын ескерсек, өздеріңіз ойлап қараңызшы - халқы бізден әлдеқайда аз (миллиондап емес, мыңдап қана саналатын) толып жатқан елдерді айтпағанда, қазіргі әлемнің ең қуатты мемлекеттері қатарындағы Аустралияда әр шаршы шақырымға екі адамнан, Канадада үш адамнан ғана келсе, Қазақстанда алты адамнан келеді екен. Алайда әлгі екі ел азаматтарының: «Халқымыз аз, сондықтан көршілеріміз бізге ерік бермейтін болды!»  деп жылап-сықтап отырғанын көз алдыңызға елестете аласыз ба?
Екіншіден, «Қазақстанда бірұлтты мемлекет ҚҰРУДЫ (создать)» кім «армандап» жүргенін Сүлейменов айта ала ма? Айта алмайды. Себебі тұрғындарының ұлттық құрамына орай Қазақстанды «бірұлтты мемлекет ЕСЕПТЕУ (считать)» жөнінде әңгіме бар да, ҚҰРУ жөнінде әңгіме жоқ. Олай болса, «Мен не деймін, домбырам не дейдінің» керін келтірген бұл кісі өз көлеңкесінен өзі қорқып, жалған дабыл қағып жүр деуге болады.
6. «Қазақ ұлты - это и «казахский этнос», и «казахская национальность», и «казахская нация».
Менің өз басым қашаннан бері «қазақ этносы» сөз тіркесін қолданып келемін және де маған ешкім ешқашан «Сен неге өйтесің?» деген емес. Олай болса, Олжас ағамыздың өйтуіне кім тыйым салыпты? Сірә, бұл жердегі гәп басқада, яғни Сүлейменовтің ешқашан қазақша жазбайтындығы себепті, оған мұның жалпы қажет еместігінде болса керек.
Ал «казахская национальность» пен «казахская нация» ретіндегі «қазақ ұлтына» келер болсақ, мұның да жарасы жеңіл - бұл сөз тіркестің қай жерде қандай мағынада қолданғандығын қарапайым контекст немесе қолданыс объектісі айқындап береді. Мәселен, төлқұжатта тұрса, жеке адамның ұлты, барша қазаққа қатысты қолданылса - қазақ ұлты.
7. «Даже если в мире больше нет такой Ассамблеи (народа Казахстана. - Ж.Қ.), почему мы не можем быть первыми? Или нам привычней всегда и во всем быть вторыми, третьими, сотыми?»
Мұны, енді, қарадүрсін саяси сауатсыздық дегеннен басқа амал жоқ. Неге десеңіз, мұндай Ассамблея - тек көпұлтты, яғни федерациялық мемлекеттерге ғана тән құрылым, ал бірұлтты, яғни унитарлы мемлекетте ол, жалпы, болуға тиіс емес. Сондықтан бұл мәселеге ешқандай «бәсекенің» де қатысы болмауы керек.
8. «Искусственно ускорить победу казахского языка в соревновании с русским нельзя. Хотя попытки такие делаются некоторыми чиновниками. Так, по какому-то плану в Северо-Казахстанской области делопроизводство должны были полностью перевести на казахский именно в 2010 году. А там русскоязычного населения - 75%, что перепись недавно подтвердила».
Біріншіден, қазақ тілін өз отанында мемлекеттік тіл мәртебесіне сәйкес дамытып, іске қосу ісі не себептен «орыс тілін жеңуге» бағышталған «жарыс» болып бағалануға тиіс?!
Екіншіден, бұл әңгіме Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігі жарияланғанына 19 жыл, ал Тіл туралы тұңғыш заң қабылданғанына 21 жыл толу қарсаңында болып отырғанын ескерсек, Сүлейменов қандай «жасанды жылдамдатуды» айтып отыр?!
Үшіншіден, Олжекеңнің беті бүлк етпей, өтірік айтуды тұрақты дағдыға айналдырып алғаны еріксіз таң қалдырады! Менің олай дейтін себебім, бірдеңені «растайтындай», соңғы халық санағының облыстар бойынша мәліметтері әлі жарияланған жоқ. Ал Солтүстік Қазақстан облыстық статистика басқармасының 2008 жылғы 1 қаңтарға берген ресми мәліметіне сәйкес, бұл облыс тұрғындары арасындағы қазақтардың үлес салмағы - 33,1% және бұл көрсеткіш содан бері өспесе әсте кеміген жоқ. Демек, орыстілділердің үлес салмағы 75 емес, 65 пайыз шамасында.  
9. «Проект концепции явно писан «аульным» почерком. «Прекратить политику опоры на три языка». Это одно из самых мягких требований. Это требование вернуться в уютное средневековье».
Мәссаған, безгелдек! Қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде өзінің Құдайы Отаны - Қазақстанда әлі орнығып һәм бекіп болмай жатып, оған мемлекет тарапынан ресми түрде екі бірдей халықаралық тіл - орыс тілі мен ағылшын тілін қосарлау қазақ тілін қайтадан табалдырыққа қарай ысырып тастайтынын айтып, жұртшылықтың бұған орынды қарсылық білдіруіне... «ауылдық қолтаңба» мен «ортағасырдың» қандай қатысы бар?! Бұл наразылық - әркімнің өз еркімен қандай тілді болса да үйрену жеке бас еркіне емес, мұндай шараны мемлекет тарапынан ресмилендіру ниеті мен әрекетіне қарсы наразылық екенін түсіну үшін қанша ақыл қажет?! Иә, «Жаны ашымастың қасында басың ауырмасын» деп халқымыз бекер айтпаса керек...
10. «Население городов, как уже говорилось, стремительно пополняется за счет пустеющего села. Но при этом, как ни парадоксально, казахов в городах не становится больше. Больше заметно аргынов, адаевцев, конратов, уйсуней...»
Мынадай тұрпайы мысқылымен барша қазақты «рушыл» етіп көрсетіп, өзгелердің алдында теріс «жарнама» жасауға тырысуынан-ақ Олжас Сүлейменовтің қалаларда қазақтың қарасы көбейгеніне қуанудың орнына, мұны жаратпайтындығы айқын көрініп тұр. Шамасы, жоғарыда байқағанымыздай, ауылға жат көзімен жатырқай қарайтын орыстілді ақын қалалар «ауылданып», яғни - қазақыланып кетеді деп қауіптенетін болса керек.
11. «В ауле традиционно сильно родоплеменное сознание. Если ты с детства погружен в никем не разбавленную казахскую среду, ты и не знаешь, что ты - казах. Этот обобщающий этноним в твоем сознании занимает не самое первое место. Прежде всего - имя рода, потом - племени. С этим ты приходишь в город, поступаешь в ВУЗ или на завод, и тогда, возможно, узнаешь, что ты к тому же еще и казах. А тот, кто родился и вырос в городе, с малых лет приучается осознавать себя казахом».
Менің жоғарыда айтқан ойымды толық растайтын Сүлейменовтің ұлтымызға жат мына  «теориясы», әлбетте, тек әбден орыстанып кеткен кәлләда ғана тууы мүмкін қияли «теория». Мен өзім - таза қазақ ауылында туып-өскен адаммын, алайда менің өзім де, туған бауырларым да, дос-жаран, жолдастарым да, жалпы ауылдастарым да өзін алдымен... ру-тайпа өкілі сезініп, тек содан кейін ғана қазақ сезіну «ауруы» болған емес. Біз әрқашан өзімізді ең алдымен қазақ сезінетінбіз. Мұны мен толық сеніммен айта аламын. Сондықтан Олжастың мынадай «пәлсәпасын» қазақ арасына не саналы түрде, не білместікпен от жағып, іріткі салу әрекеті деп есептеймін.
12. «В 1993 году президентский вертолет упал. Президент был из племени хуту (или тутси?). Обиженные тутси (или хуту?) достали мачете и за неделю во взаимной резне пало более миллиона человек. Этот пример я часто вспоминаю, когда говорю, что общей бедой всех деколонизированных народов является неразвитость национального самосознания. Оно еще не успевает выработаться и часто в политике подменяется родоплеменным, не объединяющим народ. При этой форме сознания понятия «свобода», «независимость», «демократия» превращаются в свою противоположность. Что мы и видим в новейшей истории деколонизированных стран.
Возвращаясь к нашей реальности скажу: международный и наш опыт подсказывают, что основная задача интеллигенции и государства общая - воспитывать национальное самосознание. А этому способствует жизнь в интернациональной среде».
Өз халқының ұлттық санасы «жетілмегендігін» дәлелдеу үшін Сүлейменовтің қазақтан мыңдаған шақырым қашықтықта, мүлде басқа құрлықта (тіпті «басқа әлемде» деуге де болады) өмір сүріп жатқан, тарихы бөлек, ұлттық та, адами да салт-дәстүр, психологиясы халқымызға мүлде жат руандалық этностардың өзара жабайы қарым-қатынастарын мысалға келтіріп, «алысты меңзейтін» қорытынды жасауы - еш ақылға сыймайтын әрекет! Өйткені біздің халқымыздың тарихын білетін кез келген адам мынадай ақиқатты да өте жақсы біледі - қазақ рулары кейбір кезеңдерде өзара барымталасып тұрғаны болмаса, бір-бірін жаппай қанжоса ғып қырмақ түгіл, ешқашан өзара жалпы соғысқан емес. Және мұны Олжас та біледі, сондықтан өз маңайымыздан еш те бір «қолайлы» мысал таба алмай, амалы жоқ, әлгіндей жер түбіндегі құбыжық мысалды «құлағынан» сүйреп әкеліп, қазаққа таңбақ ниетпен арамтер болып отыр. Сондағы бар мақсаты - қазақтың «интерұлтшыл ортасыз», өз бетімен ұлттық сана-сезімін тәрбиелеп, жетілдіріп, қалыптастыруға «қабілеті жетпейтіндігін», демек, «бірұлтты мемлекет құруды армандауға болмайтындығын» қайткенде де дәлелдеу.
Әлбетте, Сүлейменовтің шетелге жер беру-бермеу жөнінде айтқан «ақылгөй» пікірлері де осындай талдауға сұранып-ақ тұр, алайда ол бөлек және өте күрделі әңгіме тақырыбы болғандықтан, мен қазір оны қозғамаймын. Бұған қатысты әзірше бар айтарым - ешқандай шетелге, соның ішінде, әсіресе, Қытайға миллион гектар түгіл, бір сүйем жерді сатуға да, арендаға беруге де болмайды!

Түйін сөз

Осы мақаланы жазу үстінде мен мынадай бір қызық заңдылықты байқадым. Олжас Сүлейменов өзінің «Казправда» жариялаған әңгімесін сол кезде «Гульжан ТВ» арнасында да түгел қайталап айтқан болатын. Енді, міне, 18 жылдан кейін Гүлжан Ерғалиеваның «Свобода слова» газетінде тағы да қазаққа қарсы материалымен көрініп отыр. Мұны кездейсоқтық деуге бола ма? Жоқ, болмайды. Өйткені Гүлжан да - осы қалыптағы адам. Басқасын айтпағанда, ол, егер естеріңізде болса, сонау бір жылы атышулы ұлт сатқыны Болат Әбілов - Бутяның «Общественное мнение» телешоуында: «Спасибо моему отцу за то, что он отдал меня в русскую школу, благодаря чему я стала человеком!» - деп масқара мәлімдеме жасаған болатын. Осыдан кейін «Балықшының балықшыны алыстан танитынына» қалай сенбессің...
Сонымен, бүкіл әңгімесі өз халқы үшін зиянға, өзгелер үшін «пайдаға» шығатын, сондай-ақ билік не бүлдірсе де, соны қолдайтын және ақтайтын адам жөнінде тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні ретінде не айтуға болады?
Меніңше, Сүлейменовтің қазақ тарихында шынайы ұлт ақыны, ұлт қайраткері болып қалу үшін мол мүмкіндігі болды. Алайда ондай мүмкіндікті ол пайдалана алмады. Өзінің халыққа нағыз керек шағы - тәуелсіздік жылдары қазаққа қол ұшын беріп, оның ұлттық жаңғыруына көмектесудің, халық ақыны, қамқоршысы һәм мақтанышы болудың орнына Олжас биліктің шашбауын көтерісіп, сарай ақыны болғанды артық көрді. Ақын-жазушылар арасынан қазір өзгелерге үлгі болып жүрген Сапабек Әсіп, Герольд Бельгер, Ғаббас Қабышұлы, Мұхтар Мағауин, Кәрішал Асан-Ата тәрізді, қазақша айтқанда, әдемі қартая алмады. Сөйтіп, өмір бойы жиған бүкіл абыройынан айырылып қалды. Өкінішті, әрине, бірақ бұл - ащы шындық...

P.S. «...Осыдан үш жыл бұрын  Тоқтар Әубәкіров екеуміз Алматы облысындағы Сөгеті деген жерге аңға бардық. Қысты күні қолымызға бүркіт ұстап шықтық. Күн өте тамаша еді. Қанжығамыз да майланып қайтты. Сол күні біздің бүркіттер екі түлкі алды. Бүркітші ақсақал дастархан жайып, бізді қонаққа шақырды.  Ас дайын болғанша ол кісі бізге қыран құстарын көрсетті. Әрқайсысының өз жетістігі, өз тарихы болатын. Қазақтың салты бойынша сол бүркіттің біреуін ақсақал «Сен де көкті бағындырған батырсың ғой, осы қыран құс саған лайық» деген ниетпен Тоқтарға сыйлады. Бірақ менің  назарымды басқа бүркіт аударды. Бұл қыран өзінің жемтігіне сәтсіз түсіп, қанатын сындырып алыпты. Әрине, кейіннен жарақаты жазылған. Бірақ осыдан кейін ол аңға түспек түгіл, өз бетімен қалықтап ұшуға да жүрексініп қалған. Ол бір кездегідей тәкаппар, өр мінезді бүркіт емес. Ақкөңіл, елгезек секілді. Мұнысын қымсынбайтын да сияқты. Етті бұрынғыдай өзі таппайды, қожайынның қолынан жеуге әбден дағдыланған. Осы бүркіттің өмірі мені әлі күнге ойландырады».

Алтынбек СәрсенбаеВ, «Эпоха», 23.09.2005 жыл
«Жас қазақ», 19.02.2010