Бұлай демеске амал жоқ. Өйткені, қандай да бір мәселе, нендей де жағдай болсын, оның негізгі қозғаушы күші не­месе қайнар көзі болады. Мәселеге осы тұрғыдан келгенде, «Фокус» газетінің үстіміздегі жылдың 11 наурыз күнгі, № 39 санында жарық көрген оралдық Маргарита Романова және өс­кемендік

Бұлай демеске амал жоқ. Өйткені, қандай да бір мәселе, нендей де жағдай болсын, оның негізгі қозғаушы күші не­месе қайнар көзі болады. Мәселеге осы тұрғыдан келгенде, «Фокус» газетінің үстіміздегі жылдың 11 наурыз күнгі, № 39 санында жарық көрген оралдық Маргарита Романова және өс­кемендік

Ольга Венецкаяның «История - не причина для памяти?» - деген мақаласындағы біржақтылық ерекше көңіл ау­дартады. Адам­ның жадының өзі, ең бірінші, тарихтан тұрады. Тарих деген - өткеніңді саралау, оның қадір-қасиетін білу. Сондықтан, тарихсыз жады, жадысыз тарих жоқ. Дағыстандық атақты ақын Расул Гамзатовша айтқанда, «өткеніңді тапаншамен атсаң, келешегің саған зеңбірекпен жауап береді» деген сөзінің түп-төркіні де сонда. Егер біз, өткенімізді сыйлап, одан сабақ алмасақ, болашағымызға нық сеніммен кіре алмаймыз. «Фокус» газе­тінде жарияланған өскемендік және оралдық екі журналистің бірлесе жазған мақаласындағы кемшіліктің орын алу тұсы да сонда. Мақалаға тақырып жауапсыз қойылған.
Бір қызығы, аталған екі журналист өздері мақаласына қо­йып отырған тақырыпта, оның ішінде беріп отырған оқырман хаты арқылы қарама-қайшылыққа ұры­нады. Журналистер «Ис­тория - не причина для памяти?» десе, көше аттарын өзгеруге қарсы сайт арқылы шыққан петропавлдық бір адам: «Основной аргумент против переименования - это не кон­кретные имена улиц, а, сам факт переименования. Имена улицам давали поколения, которые строили их. Последующие поколения не имеют никакого морального права изменять названия. Это касается и коммунистов в 20-е годы, и наших современников в маслихате. Менять имена улиц - это  проявление неуважения к нашим предкам. Многими горожанами это воспринимается как оскорбление памяти прошлых поколений» дейді. Осы бір сөздерді оқып отырып, аталған журналистер өздерінің тарихтың жадыға қаншалықты байланысты екендігін сезінді ме екен деп шіміркенесің. Егер жоғарыдағы сөзді жазғандардың жады болмаса, онда олар осынау жалынды тіркестерді айтпаған да, жазбаған да болар еді. Біздің «Тарих - жадының қайнар көзі» деуіміздің сыры да сонда. Сондықтан да, өзін білікті де, білімді санайтын кез келген азамат жалпы тарих пен адам жадына деген көзқарасқа келгенде «История - не причина для памяти?» демеуге тиіс. Ондай жағдай бола қалса, оны қазақ тілінде айтқанда, «тексіздік» десе, ал, орыс тілінде «кощунство» дейді.
Ал, енді жоғарыда тілге ал­ған «Имена улицам давали поколения, которые строили их. Последующие поколения не имеют никакого морального права изменять названия. Это касается и коммунистов в 20-е годы, и наших современников в маслихате. Менять имена улиц - это  проявление неуважения к нашим предкам» деген сөзге келетін болсақ, шындығында өте дұрыс айтылған, орынды да орнықты пікір-тұжырым екендігіне дау жоқ. Бірақ, осы сөздерді жазып отырған азамат қазақ даласы немесе қазақ қалаларының бұрынғы Кеңестер одағын былай қойғанда, патшалық Ресей отарлауы басталғанға дейінгі уақыт аралығында қазақша атаулары болғанын неге елеп-ескермейді? Шынында да, патшалық Ресей отарлаушылары қазақтың өзі қойған қала, дала аттарын неге өзгертті? КСРО-ше? Ол да қала атауларын өзгертуге келгенде алдына жан салған жоқ. Мен бұл жерде Ақмола өңірінің Целиноград болып, Петропавловскінің бұрынғы Қызылжар деген тарихи қазақ­ша атауы ауыстырылғандығын мы­сал­ға келтіру арқылы, өзге де қазақ даласы мен қаласы, жер-су аттарының қаншалықты «түлегенін» тілге тиек етпей-ақ қояйын. Онда мәселе, тіпті, күрделілене түседі. Сонда ме­нің пенде ойым «Әлгі көше, қала, жер-су аттарын өзгертуге «Последующие поколения не имеют никакого морального права» деушілер бұрынғы қазақы атаулары өзгерген дала, қала, жер-су аттарын қайтарып жатса, жаңартып, жаңғыртып жатса не себептен қарсылық көрсетеді» дейді-ау. Шын мәнінде, олар айтып отырған «моральный права» патшалық Ресейге де, КСРО-ға да, жалпы қазақтың жер-су, дала, қала аттарын өзгерткен азаматтарға да бірдей болуы керек емес пе? Неге енді патшалық Ресейден бастап, КСРО-ға дейінгі аралықтағы өзге­ріс­тер­ге «моральный правамен» қарамаймыз да, ал, енді келіп, қазақша атаулары қайтарылып жатқан жағдайларға  «моральный права» деп қарайтын болып қалдық. Бұл біржақтылық емес пе? Әрине, солай. Сондықтан да, қазақ даласы мен қаласының, жер-су  аттарының бұрынғы атаулары қайтарылып жатса, оған ешқандай қарсылық көрсетілуі тиіс емес. Сыйластық екі жаққа бірдей. Ал, ондай атаулар мен аттар Оралда да, Өскеменде де - шаш-етектен. Бір ғана мысал, сол Орал өзенінің аты  бұрын - Жайық болған. Енді оны өзгертіп, өз атауын қайтар десек, не ерсілік бар? Сол кезде патшалық Ресейдің Жайық атын өзгертуге «моральный правосы» болды ма? Немесе, Петропавл қаласының бұрынғы атын жойып жіберуге кімнің «моральный пра­восы» болды? Енді келіп, бар­лығы «моральный права» айт­қыш болып қалыпты. Содан соң, «Ұлт тағдыры» қоғамдық бірлестігі  мен ақсақалдар алқасы жергілікті басшыларға қаладағы кейбір көше аттарын Ұлы жеңістің 65 жылдығына байланысты өзгертуді ұсынып жатса, оның несі ерсілік? Егер де, Өскемендегі көше аттарын өзгертуге жергілікті белсенді топтар оң ниет білдірсе, онда оны қолдау керек! Мысалы, Маргарита Романова мен Ольга Венецкая ханым мақаласында «В связи с 65-летием Победы в Великой Отечественной вой­не и 20-летием независимости Республики Казах­стан предложено переименовать улицу Виноградова в ули­цу имени Рахымжана Кош­карбаева, Ворошилова - Шакарима Кудайбердиева, Дзержинского - Алихана Бо­кейханова, Орджоникидзе - Дин­мухамеда Кунаева» деп жазады. Біз тап осыдан ешқандай да терістік көріп отырған жоқ­пыз. Егер де, Ресейдің өзінде Дзерджинский ескерткішін алып тастап, үлкен қалаларының аттарын қайта қалпына келтіріп, ізгілік көрсетіп отырса, онда не ерсілік бар? «Дзержинскийді - Әлихан Бөкейханов, Орджоникидзені - Дінмұхамед Қонаев, Воро­шиловты - Шәкәрім Құдай­бердиев дегенде кім ұтып, кім ұтылады?» деуге саятын әңгіме айтудың өзі жоғарыдағы біз тілге тиек еткен моральдық құқыққа қарсы емес пе? Тіпті, Дзержинский мен Әлихан Бө­кей­хановты салыстырудың өзі ұят емес пе? Әлихан Бөкейханов ұлт көсемдерінің бірі, оның қа­сында Дзержинский кім? Кешегі Ұлы Отан соғысында Рейгстахқа бірінші ту тіккен Рахымжан Қош­қарбаевпен Виноградовты са­лыстыруға бола ма? Әрине, болмайды. Қошқарбаев - батыр, тұлға.
Біздіңше, Маргарита Романова мен Ольга Венецкая өздері кө­теріп отырған мәселеге, тарих пен жады байланысын терең, әрі келелі де көшелі зерделеп барып, «История - не причина для памяти?» десе, көп қателесе қоймаған болар еді. Сондықтан да, орыс тілді журналист ағайындар қандай да тақырыпты алға тартсын, мемлекеттік мүдде, ел-жер тағдырын терең де, білікті білуі арқылы жазса, жоғарыдағы айтқандай қателіктерге бармаған болар еді. Өкінішке қарай, орыс тілді журналистер мұндай мәселелерге келгенде Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап күні бүгінге дейін бір жақтылықтан әлі арыла алмай-ақ келеді. Әдебиет қаншалықты ардың ісі болса, журналистика да соншалықты ардың іс-әрекеті. Осыны ұмытпаған жөн.

Аманхан Әлімұлы

«Заң» газетінен алынды