«Ертеректе Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Мiржақып Дулатов «ҚАЗАҚ» газетiн өмiрге әкелдi. Тәуелсiздiк жылдарында Алдан Айымбетов «Казахская правданы» шығарды. Жаңа заманда Қоғабай Сәрсекеев бұрын жабылып қалған «ҚАЗАҚ» газетiн қайта жаңғыртты. Бұл - зор елшiлiк жұмыс, қазақ баспасөзi тарихындағы үш анық, болашақта зерттелер саяси құжат!» - деп, академик Салық Зиманов бағасын берген жазушы Қоғабай Сәрсекеевтi «Dат, тақсырға!» шақырдық.

«ҚАЗАҚ»: кеше  және бүгiн

- Қоғабай мырза, осы сiз шығарып отырған «Қазақ» газетi қандай басылым?

- «Қазақ» газетiнiң қандай басылым екенiн аты айтып тұр, «Қазақ» - қазаққа қызмет ететiн басылым. Газет 1913-1918 жылдар аралығында шығып, кезiнде 265 саны жарық көрген.

- Басылымның сол кезден жалғасқан тарихи iзi бүгiнде қаншалықты жал­ғасын тауып отыр?

- «Жұртым» деп халықтың арын арлап, зарын зарлап, намысын жоқтайтын азаматтары газет арқылы халықтың сөзiн сөйлеп, пайдасын қорғап, зарарына қарсы тұрып, қарғаға көзiн шоқытпасқа тырысады. Халыққа газеттiң осындай пайдалы қызметтерi бар екендiгiн бiлетiн жұрт газеттi киетiн киi­мi, iшетiн тамағы, үстiндегi үйi­нен соңғы керек нәрсеге санайды.

«Ертеректе Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Мiржақып Дулатов «ҚАЗАҚ» газетiн өмiрге әкелдi. Тәуелсiздiк жылдарында Алдан Айымбетов «Казахская правданы» шығарды. Жаңа заманда Қоғабай Сәрсекеев бұрын жабылып қалған «ҚАЗАҚ» газетiн қайта жаңғыртты. Бұл - зор елшiлiк жұмыс, қазақ баспасөзi тарихындағы үш анық, болашақта зерттелер саяси құжат!» - деп, академик Салық Зиманов бағасын берген жазушы Қоғабай Сәрсекеевтi «Dат, тақсырға!» шақырдық.

«ҚАЗАҚ»: кеше  және бүгiн

- Қоғабай мырза, осы сiз шығарып отырған «Қазақ» газетi қандай басылым?

- «Қазақ» газетiнiң қандай басылым екенiн аты айтып тұр, «Қазақ» - қазаққа қызмет ететiн басылым. Газет 1913-1918 жылдар аралығында шығып, кезiнде 265 саны жарық көрген.

- Басылымның сол кезден жалғасқан тарихи iзi бүгiнде қаншалықты жал­ғасын тауып отыр?

- «Жұртым» деп халықтың арын арлап, зарын зарлап, намысын жоқтайтын азаматтары газет арқылы халықтың сөзiн сөйлеп, пайдасын қорғап, зарарына қарсы тұрып, қарғаға көзiн шоқытпасқа тырысады. Халыққа газеттiң осындай пайдалы қызметтерi бар екендiгiн бiлетiн жұрт газеттi киетiн киi­мi, iшетiн тамағы, үстiндегi үйi­нен соңғы керек нәрсеге санайды.

«Аталы жұртымыздың, ауданды ұлтымыздың аруақты аты деп, газетiмiздiң есiмiн «ҚАЗАҚ» қойдық, - деп жазды газеттi тәу шығарушы арыс­тарымыз. - Ұлт үшiн деген iстiң ұлғаюына күш қосып, көмектесiп, қызмет ету - қазақ баласына мiндет. Халыққа қызмет етемiн десендер, азаматтар, тура жолдың бiрi - осы. Жол ұзақ, ғұмыр қысқа, қолдан келгенiн ғұмыр жеткенiнше iстеп кетелiк. Малша оттап, асап iшiп, халық үшiн қам қылмай, қарын тойғанына мәз болып, мал өлiмiндей өлмейiк. Милләт халiн ойымызға алып, қызмет етудi мойнымызға алып, арнаған бiр iсiмiз. Құдай сәтiн салсын, «әумин» деп қол жайып, «әуп» деп күш қосып, «Алла» деп iске кiрiселiк». - Сөйткен «ҚАЗАҚ» бүгiн де осындай таза ниетте 2006 жылдан өз оқушыларымен қауышты.

- Кешегi ұлт арыстары шығарған «Қазақ» газетi кезiнде қараңғы қазақтың даласына шам болып жағылып едi. Ал сiздiң басылымыңыз - сол «Қазақ» газетiнiң жал­ғасы. Бiрақ бүгiнгi жұрттың көбi сiз редакторлық етiп отырған «Қазақ» газетiн бiле бермейдi. Таралымы да мардымсыз. Неге?

- Сұрағыңның қарағым, дұрыс та, бұрыс жерi бар. Дұрысы: ұлт арыс­тары шығарған «ҚАЗАҚ» газетi кезiнде қа­раңғы қазақтың даласына шам болып жағылғаны рас. Өйткенi «ҚАЗАҚ» газетi сол тұста қа­зақтың маңдайындағы жалғыз басылым едi. Сондықтан жал­ғыздың аты - жалғыз, жалғыздың жары - Құдай! Шығарушыларына назар аударыңыз: Ахмет Байтұрсынов, Мұстафа Оразаев, Мiржақып Дулатов. Қолдаушылары: Әлихан Бөкейханов, Шәкәрiм Құдайбердi­ұлы, Мағжан Жұмабаев, Әлмұ­хан Ермеков, Мұхамеджан Тынышбаев, Мұстафа Шоқайұлы, Жақып Ақбайұлы, Сма­ғұл Сәдуақасов, Ахмет Бiрiмжанов, Жүсiпбек Аймауытов...

Ендi Мұқаңның (Мұхтар Әуезов) мына бiр сөзiне назар аударып көрейiк:

«ҚАЗАҚ» газетiнiң сүтiн емiп өскен бiр буын осы күнде пiкiр-бiлiм жолында бұғанасы бекiп, iс майданына шығып отырса, кейiнгi жас буын Ахаң салған өрнектi бiлiп, Ахаң ашқан мектептi оқып шыққалы табалдырығын жаңа аттап, iшiне жаңа кiрiп жатыр. Ахаңның бұл iстеген қызметi - қазақтың ұзын-ырға тарихымен жалғасып кететiн қызмет, iстеген iсiмен өзiне орнатылған ескерткiш - мәңгiлiк ескерт­кiш», - дейдi. Мұқаң бұл сөздi Ахаңның (Ахмет Байтұрсыновтың) елу жылдық тойына орай, сонау 1923 жылы айтқан...

- Дегенмен бүгiнгi «ҚАЗАҚТЫҢ» үнi бәсең екенi рас қой, аға?

- Мiне, кезiнде Мұхтар Әуезов осындай сөз арнаған газет араға 88 жыл салып өмiрге қайта келдi. Келгенде де, сол баяғы Алаш арыстары бастаған ұлт iсiн жалғай келдi. Күнi бүгiнде сол жолдан таймай келедi, шүкiршiлiк ететiнiмiз - «ҚАЗАҚ» ешкiмнiң артқы айы­­лы емес. Қазақ iсiнен бiр сәтке де ауған жоқ. Ұлттық мүд­деге адал, ниетi таза. Оған га­зет бетiнде шығып жүрген материалдар кепiлдiк бере алады.

Әттең, дүние, қайтерсiз, газеттiң таралымының аз екенi жасырын шаруа емес. Бұл - жалпы қазақ басылымдарына ортақ жайт. Үлгi үшiн айтайықшы, Қазақстанда тұратын басқа ұлт, ұлыс өз тiлдерiнде шығатын газет-журналдарын әр отбасы болып үйлерiне өршелене жаздырып алып оқиды екен. Әр кәрiс, әр ұйғыр, әр дұнған, т.т. ұлт өкiлдерiнiң бұл үйрен­шiктi дағдысы көрiнедi.

Ал бiз ше? Бiзде мұндай ұмтылушылық жоқ. Ұлт iсiне ынтызарлықпен жұмыла бер­меймiз, сүлесоқтығымыз басым, енжар бiр қалып, бойкү­йез-ақпыз. Сонда қандай ел болдық?

Ендi сұрағыңның екiншi бөлiгiне көшсем, мәселе бұл басылымға менiң редакторлық еткенiмде тұрған жоқ, сол үшiн де жұрт «бiле бер­мейдi» емес, сенiң ойыңның бұрысы - әрi газеттi бiле бер­мейтiндер үшiн айтайын, менiң газетке пайдамнан бас­қа зияным тиiп жүрген жоқ. Га­зеттi бiр өзiм сүйреп, осы уақытқа дейiн өз қаражатыма шығарып келем. Ал мұнымның несi терiс? Алайда таралымды көбейту - басты мұ­рат! Айт, айт - ел қолдасын дейiк! Гәп осында...

- Жыл басында Мұхтар Шаханов бас­таған «Тәуелсiздiктi қорғау» қозғалысы билiк ұсынған доктрина мен жердi қытайларға жалға беруге қарсы әрекет жасағанда, наразылық хатқа сiз де қол қойып едiңiз. Кейiн сол құжатқа қарсылық бiлдiрiп қол қойған өзiңiз сияқты бiраз жорналшы азаматтар өздерiнiң басылымдарына үкiметтен тендер ала алмай қалғанын айтып жүр­дi. Сiздiң шаруаңыз қалай болып жатыр?

- Ұлт мәселесiне бүйрегiм бұрып тұратыны жасырын емес. Тiптi бұл жолда аянып қалар қазағың мен емен. Байлығым - қазақтығым.

Әлбетте, әр қазақ өзiн шын қазақпын дейтiн деңгейге жеткенде ғана қазақ ұлтының мерейi үстем болады. Ендеше, неден тартынуым керек, өзi түзу тұрған кiсiнiң көлеңкесi қисық түспейдi. Ел деп соққан жүрек орнында. Осы реттен де «Тәуелсiздiктi қорғау» қозғалысының үндеуiне қолдау бiлдiрсем, мұным азаматтық ұстанымым емес пе? Бұл бағытымды ешкiм сөкет көрмеуге тиiстi әрi конституциялық еркiмдi бiлдiретiн ұстанымым ғой. Соңыма шам ұстап түскендi әзiр кездестiрмедiм, олай болуға тиiстi де емес. Оның үстiне, мен ешкiмге ортағы жоқ адаммын, қазы тұтарым - арым мен жаратқан бiр Алла, сондықтан шаруам орнында.

- Қазақстандық парламент Нұрсұлтан Назарбаевты «ұлт көшбасшысына» көтерiп, оны ешқандай қылмыстық және әкiмшiлiк iске тартпауға кепiлдiк беретiн заң қабылдады. Ендi бұл заңды Назарбаевтың өзi бекiтер болса, ол күшiне енiп, қазақстандықтар «түрiк­менба­шының» сыңары «елбасыға» қарық болатын түрi бар. Ал сiздiң өзiңiз осыған қаншалықты қатты қуанар едiңiз?

- Бұл сұрағыңа жауап бермесем, жалтарды дейсiң-ау. Жә, парламент депутаттары өз ұсыныстарын айтты, тiптi дауыс­тарын да берiп қойған сыңайлы. Ендi өзiң айтып отырғандай, парламент ұсынған заңды президенттiң өзi бекiтуге тиiс. Қол қояды. Сондықтан Ата Заңға енетiн өзгерiстер әлi енгiзiлген жоқ, демек заң күшiне енбеген. Осы реттен күнiлгерi сөйлеу артық.

Менiң таңғалатыным: осы бiз қызық жұрт боп алдық. Халқы - бегiн, бегi - халқын сыйлаудан қалып барамыз. Басқа шаруа таусылғандай, ендi мемлекет басшысын төңiректейтiн болдық. Жарамсақтану, жағымпаздық, қулықтың не бiр бұралаң жолдарымен президентке «Қаз­ақстанның Еңбек Ерi» бол дедiк, елбасының жетпiс жылдығын тойлаудың жай-жапсарын айтқан боп, күнi бұрын өйтейiк, бүйтейiк деп алдына түстiк. Содан не өндi? Президент үзiлдi-кесiлдi бұл ұсыныстардан бас тартты. Мұнысы, әрине, кiсiлiкке жатты, елбасының қарапайымдылығына, ұстамдылығына халық сүйсiндi.

Тегiнде, мадақ - Аллаға, тәуба - адам­­ға лайық. Елбасы орынсыз қолпаштаудың өзiне ерсi көрiнетiнiн, беделiне нұқ­сан келтiретiнiн сан мәрте айтты да, айтып та жүр. Бiрақ сонда да тыйылу жоқ. Мақтау қайта үдей түсуде. Және түр-түрi табылады. Өзiң айтып отырған марапат - соның бiр түрi. Әйтпесе Нұрсұлтан Назарбаевтың елiмiзде шын мәнiндегi Ұлт көшбасшысы екенi - айдан анық. Әлем мойындаған шындық осылай болса, оны өзiмiзде ендi Конституциямен бекiтiп заңдастыруды «ойластыру» керек пе едi. Затында, мұндай сұрақтың жауабын кезiнде дана Абай берiп кеткендей. Ұлы хакiм, қазақтың бас ақыны:

Сенбе жұртқа, тұрса да
қанша мақтап,
Әуре етедi iшiне қулық сақтап.
Өзiңе сен, өзiңдi алып шығар,
Еңбегiң мен ақылың екi жақтап.
Өзiңдi сенгiштiкпен әуре етпе,
Құмарпаз боп мақтанды қуып кетпе.
Жұртпен бiрге өзiңдi қоса алдасып,
Салпылдап сағым қуған
бойыңа еп пе? –

дейдi. Ендеше, әңгiменiң ақырын күтелiк. Халық ел президентiнiң нұрлы ақыл, ұстамды мiнезiне сенедi. Тiптi Елбасы бұл жолы да парла­менттiң қос палатасы ұсын­ған заңына «вето» қоюы бек мүмкiн. Бiздiң бұлай деуiмiзге себеп - президент осы таяуда өткен «Нұр Отан» партиясының Саяси кеңесiнде сөйлеген сөзiнде депутаттар ұсынған мұндай бастамаға ризашылығын бiлдiре тұрып, «ҚР Бiрiншi Президентi туралы» заңға өзгерiс енгi­зетiндей асып бара жатқан қажеттiлiктi көрiп тұрмағанын ескерттi де ғой.

- Осы орайда интернет-сайттардың бiрiнде комментарий жазған бiр қазақ: «оны бiрден неге Құдайдың жердегi өкiлi ете салмаймыз, парламент 99 пайыз қолдайды, қазақ үн-түнсiз қабылдайды», - дептi. Әрине, бұл пiкiрде ирония, ашу-ыза, дәрменсiздiк бар. Дегенмен осы қазақ осындай күйi үшiн кiмге ашуланады?

- Сұрағың төбеден түскендей екен... Өзiң айтып отырған «бiр қазақ» кiмге ашулануы керек? Әрине, өзiне! Тек қана өзiне!

Айтып отырған интернет-сайтыңды көрген де емен, оқыған да жоқпын. Мұхаммед пайғамбарымыз: «Сегiз түрлi адам қиямет күнiнде Алланың қаһарына жолығады. Олар: өтiрiкшi, тәкаппар, жал­ған кiшiпейiлсiнетiндер, Алла мен Расулдың талабын кешiктiрiп шайтанның бұйрығын тез орындайтындар, өтiрiк ант iшiп пайда табушылар, арызқой жалақорлар, дос арасына от жағушылар - кiнәсiз адамға нақақтан жала жабушылар, өтiрiк сөйлеу - бос айқай, әурешiлiк», - деп ай­тып­ты. Осындай қылық, әре­кеттер­ден аулақ жүрген адам - таза адам болып есептелетiн көрiнедi. Таза адамдардың бойында ашу болмайды екен.

ҚАЗАҚТЫҢ СЫРТЫ - МОМЫН, ІШІ - ЖАЛЫН!

- Қазақ үшiн өткен тарихта 1932-33 жылдардағы аштық, 1937 жылдардағы репрессия, 1986 жылғы «Желтоқсан кө­терiлiсi» сияқты ауыр қасiреттi жыл­дар орын алған едi. Бiздiң билiк халықтың ерiк-жiгерiн осылайша езiп-жанши беретiн болса, бұл билiк тағы бiр дүрбелеңдi бесiгiнде тербетiп жатқан жоқ па, аға?

- Өткен нәубеттердiң бәрi есте. Мұны қазақ ұмытпайды. Рухы жоғары халықты ешкiм де езiп-жанши алмайды. Өзiң алға тартқан жылдар шежiресiне үңiлсек, арғы-бергi тарих беттерiн ақтарайық, бәрiнде де ел тағдыры сынға түскен ғой, мiне, содан сүрiнбей, төзiммен өткен қа­зақ жұрты - мұратты халық. Қазақтың сыр­ты - момын, iшi - жалын! Иiстi алыстан сезетiн ха­лықпыз, тiзгiндi берiк ұсталық. Берiк ел - бекем ел. Осы реттен де «дүр­­белеңнiң бесiгiнде тербелетiндей» рет жоқ. Билiктi айтасың, билiк өз халқының түндiгiн желпiлдетуге құмар болуға тиiстi емес.

- Болашақта билiктiң тұтқасын ұстап, саясатқа араласады деген елдiң жастары дiнге жаппай бет бұрып, «арабша» дiн ұстанушылардың саны күн са­йын көбейiп барады. Жастардың осындай әсiре «дiн фанаты» болуынан қандай қатер сезесiз?

- Түзу дiн адастырмайды. Бiздiң дiн - ислам дiнi. Олай болса, қазақ өз дiнiн әспеттесе, осы жолда жүрсе болады. Басқа рет жоқ. Әр мұсылманның мұсылманшылдықты қолдауы - парыз iс.

Көпдiндiлiктi насихаттау - қатер. Сосын «Көпұлтты республикамыз» деп басқа дiндерге есiк ашып қою - бекер­шiлiк. Қазақстанда қазақ ұлты ғана бар, қалғандары - жекелеген топ, ұлыстар. Осы реттен де әр iсте абай болған жөн.

«Дiн фанаты» - қауiптi дерт. Жастарымызды осыдан сақтандыра алсақ - ұтқанымыз. Асылы, мемлекетке дiн туралы тәртiптi заң керек. Бiзде, өкiнiшке қарай, дiн заңы осал. Iрге қымталмаса, саңылау көп. Ыждағаттайтын тұс - осы тұс.

"ЖАУАП" ЗЫНДАННЫҢ ТҮБІНДЕ ЖАТЫР

- Қоғабай мырза, ел мен жердiң иесi қазақ дегенiмiзбен, кез келген жерде қазақтың ұл-қыздары құлданып жұ­мыс iстеп жүр. Қалалардағы үйсiздер, жатақхана тұрғындары - қазақтар. Бiздiң ұлттың бит жеп, сiрке сүйреген бишара күйi жаныңызға батпай ма? Осы күйiмiз қашанға дейiн созылар екен?

- Мәселенiң қаншаға дейiн созыларын болжау қиын, ал қойып отырған сұрағың жанға бататын сұрақ екенi - шындық. Әрi негiздi. Сөйте тұра, бұл «сақалды» сұрақтың жауабын өзiң де, мен де бере алмаспыз. Өйткенi бұл сұрақтың жауабы тым тереңде, зынданның түбiн­де жатыр. Бастауын сонау ықылым заманнан алады. Себебiн ғасырлар бойғы басында еркi болмай келген қазақ тағдырынан iздеу жөн. Неге?

«Ел мен жердiң иесi - қазақ», - дей­сiң, қай кезде қазақ «ел мен жердiң басыбайлы иесi» болып едi? Бүгiнгi тәуел­сiз­дiктi айтасың ба? Бұл - аз мерзiм. Екiн­шiден: «Кез келген жерде қазақтың ұл-қыздары құлданып жұмыс iстеп жүр», - дейсiң, өйтпегенде қайтедi, заман болса мынау - қоғам қандай қоғам? Мемлекет меншi­гiнде не қалды, тiптi өзi жұмыс бар ма? Ал жат жұрт иеленiп алған кәсiп­орындар, зауыт, фабрика, т.т. кiмнiң ырқында? Әрине, сырттың. Сырт жарылқамайды.

Басты байлық дейтiн жер де осындай жекешелендiру кезiнде сатылып кеткенiн бiлесiң. Ашығын айтайық, бар қазақтың сол жекеше­лендiру кезiнде жер сатып алуға шамасы жеттi ме? Жоқ, әрине! Мiне, гәп қайда? Жеке меншiк жүрген жерде жалдану жүредi, жалдану дегенiмiз құлдану емей, не? Содан кейiнгi «қалалардағы үйсiздер, жатақхана тұрғындары - қазақтар» дегенiңнiң де жауабы осы тұстан шығады. Алдымен, өзiмiз жалқаумыз. «Дайын асқа - тiк қасық» бол­ғымыз келедi. Бұл жақсы ма? Жаман. Құлдық жатқанды ториды. Сона заманға үңiл, бiздiң қазақ ертеде үй салмаған, қала тұрғызуға тырыспаған халық екенi тарихтан белгiлi. Осының зардабын ендi ұрпақтары көрiп отыр. Демек, атадан қалған үй жоқ, қала жоқ. Бiрақ бабалар бүгiнгi ұрпаққа бар даласын қалдырған. Кең де байтақ жазиралы жерiн мирас етпедi ме. Тәуелсiз ел ұландары ендi осы ен байлыққа өзi иелiк етсе - игi.

Қазiр уақыт басқа, талап басқа. Нарық заманы ешкiмдi аямайды. Кешегi социализм емес мүсiркейтiн. «Ұлттың бит жеп, сiрке сүйреген бишара күйi» жанға батпас үшiн, ендеше, қазаққа осы нарық заңын бiлмекке ұмтылу керек. Қазақтың ұл-қыздарының жалшылықтан шығар күнi туды. Өз жерiне өзi ие болар кезi келдi. Баста, тәуелсiздiк! Әйтпесе құлы бар ел - бай емес, күңi бар, халық теңдiгi бар жұрт емес.

- Билiк пен қоғамдағы өрескел бассыздыққа осы сiздiң әрiптес­терiңiз - ақын-жазушылар бiрауыздан қарсылық танытса (көшеге ереуiлге шықпай-ақ қойсын), өткiр мақалалар жазып, би­лiкке талап қойса, Жазушылар одағында мүше­лiкте тұрған 800 қалам­гердiң үнi жер-көктi жарып кетер едi. Бiрақ олай болмай тұрғанына бiздiң ауыз­бiрлiгiмiздiң жоқтығы ғана кiнәлi ме?

- Бұл пiкiрiңе қосылу қиын. Қазақ - ауызбiрлiгi жоқ емес, ол бар халық. Қазақ түйiлмейдi, түйiлсе - шешiл­мейтiн ұлт. Айт-айт, қазақтың қайраты қайрақтай қатты, қайсарлығы болаттай берiк бол­ғанымен де, жүрегi жұмсақ жұрт. Осы қасиетiн басқалар көп пайдаланады. Содан да қазақтың үлесi қазақпен аралас­қандардың бәрiнде де бар. Ендi жазушылар қауымына оралсам, әрiптестерiмнiң үнi шықпайды емес, шығады. Мұхтар Шахановқа, Смағұл Елубаевқа қара, Әмiрхан Меңдеке, Софы Сматаев, Ғаббас Қабышев, Амангелдi Кеңшiлiкұлы, т.т. қаламгерлер тура сөзден қашан та­йынды? Әбдiжәмiл Нұрпейiсов Арал тағдырын, Сапабек Әсiпұлы жер туралы тол­ғауын жазудан шаршады ма? Жоқ. Есенбай Дүйсенбаев, Темiрхан Медетбек, Иран-Ғайып жырлары ше, көркемсөз жазудан Дулат Исабеков, Төлен Әбдiков, Қадiрбек Сегiзбаев, Герольд Бельгер бiр сәт қол үзбейдi. Қабдеш Жұмадiлов, Мұхтар Мағауиннiң елшiлдiк шығармалары неге тұрады.

Бұл жерде тiзiм тiзу жөн емес, онда Одақта мүшелiкте тұрғандардың бәрiн қағазға түсiрiп шығу керек. Олай болса, жазушылар қарап қалып жатқан жоқ, өткiр мақалалар жазудан қаламгерлер кенде емес. Ендеше, ағайын, бар жүктi ақын-жазушыға аударып қойып, осылар не дер екен деп қарап отырмай, ұлт шаруасына барша қазақ қауымы жұмылса, iс оңға басады.

ЖАЗУШЫНЫҢ ЕҢБЕГІ ЕШ

- Ал жазушылық шаруашылықта не жаңалық бар, Қоғабай аға? Мынау қытымыр заманда қалам-қармаққа iлiнген дүниенi де сөз ете кетiңiз...

- Жазушылық шаруашылықты қоз­ғасақ, сөз ұзарады. Қазақ әдебиетi тоқыраудан ада, қаламгерлер ақ қағазға адал.

Жазушылық - тағдыр. «Жазушы бола салайын» дегенмен жазушы болғанды көрген ешкiм жоқ. Ал жазушының шаруасы өз басына тiкелей байланысты. Жазушының еңбегi ұжымдық еңбек болмағандықтан, қай заманда да жазушы тақырыпты өзi қалаған, жүрек қалауын жаз­ған. Әттең, дүние, сол өзiң «қытымыр заман» деп отырған кезеңде жазушы еңбегi көп ескерiле бермей жүр. Жазғанын уақытылы шығара алмайды, шығарса - оқушысына жетпейдi, осыдан да еңбегi еш. Бұл бiр жағы болса, екiншi, жазушы жазғанына қаламақы алмайды. Қаламақы - жазушы тiрлiгiнiң қайнар көзi. Жазушылық шаруашылықтағы осы мәселеге мемлекеттiк көзқарас керек.

Бүгiндерi бұрынғы қалыптасқан көп жүйе ұмыт болды. Атап айтқанда: жекеменшiкке көшемiз деп жүрiп кiтап шығару iсiн қожыраттық. Баспа, баспаханалар жеке қолға өттi. Кiтап саудасы таратылды. Қазiр мемлекеттiк кiтап дүкендерi атымен жоқ. Кiтапханалар жабылды. Осылайша руханият құлдырады. Бұған кiм жауапты, жазушы ауылындағы бiр түйткiл - осы. Қалам-қармаққа iлiнер осынау сөз аз айтылмайды, алайда мәселе шешiмiн таппайды. Сонда не кедергi? Белгiсiз. Бiле де алмайсыз ақиқатын.

Бiр данышпан: «Өмiр - шеңбер», - деген екен. Шеңбер дегенiңiз дөңгелек пе, ендеше, қазақ жазушылары - сол «дөңгелектi» айналудан бiр танбай жүрген жұрт.

- Қоғабай аға, «Елбасы» лауазымын заң жүзiнде бекiтiп алмақшы болған адамға тiкелей жолыға қалудың сәтi түссе, қандай «дат» айтар едiңiз?

- Елбасымен жолығудың сәтi түссе, айтар «дат» жетедi. Соның шетiн суыртпақтайын:

а) мемлекеттiк тiлдi үйренудi ендi он жылға шегерiп қойдық, Мәсiмовтiң «бұл әдiсi» - қай әдiс? ә) мемлекетiмiз «Қазақстан Республикасы» деп аталады. Осындағы қазақ сөзiне қосылған «стан» сөзiнен қашу үшiн ел атауын «Қазақия» деуге болмас па?

б) «ҚАЗАҚ» газетiнiң жай-жапсарын айтар едiм. Содан соң кiтап шығару iсi, қаламақы жайы, мерзiмдi баспасөз, кiтап саудасы төңiрегiн­дегi ойларымды ортаға салар едiм. Мемлекет басшысының алдына барғанда, мемлекеттiк деңгейдегi сөз айтылуға тиiстi...

- Әңгiмеңiзге рақмет!

Жұқамыр ШӨКЕ,

«D»

«Общественная позиция»

(проект «DAT» № 20 (57) от 19 мая 2010 г.