Júma, 20 Qyrkýiek 2024
Janalyqtar 2524 0 pikir 12 Shilde, 2009 saghat 18:17

Aynúr SENBAEVA. Shynjang qazaqtarynyng ruhany múrasy tughan topyraqta týledi

Alash júrtyna sýiinshileytin taghy bir janalyq! Ata-babalarymyzdan qalghan san ghasyrlyq mәdeni, ruhany qúndylyqtarymyz taghy bir bagha jetpes baylyqpen tolyqty. Ruhy asqaqtaghan aru Astananyng 11 jyldyq toyy qarsanynda kezinde taghdyr tauqymetimen shekara asyp ketken qandasymyz Dolda Keneshúlynyng qúrastyruymen «Shynjang qazaqtarynyng ruhany mәdeniyet ýlgileri» atty jeti tomdyq jinaghynyng songhy tórt tomy jaryq kórdi. Byltyr elordanyng 10 jyldyghyna oray, atalghan jinaqtyng alghashqy ýsh tomy «Atamúra» baspasynan basylyp shyqqan bolatyn. Kórshiles Qytay elinen ózining ómir boyy tirnektep jinaghan әn-kýi, ólen-jyrlaryn, maqal-mәtelderin shashau shygharmay, atamekenge jetkizgen belgili mәdeniyettanushy, etnograf, zertteushi, sazger Dolda Keneshúlynyng býginde enbegi janyp, júrtshylyq jeti tomdyqtyng túsaukeserine kuә boldy.

Alash júrtyna sýiinshileytin taghy bir janalyq! Ata-babalarymyzdan qalghan san ghasyrlyq mәdeni, ruhany qúndylyqtarymyz taghy bir bagha jetpes baylyqpen tolyqty. Ruhy asqaqtaghan aru Astananyng 11 jyldyq toyy qarsanynda kezinde taghdyr tauqymetimen shekara asyp ketken qandasymyz Dolda Keneshúlynyng qúrastyruymen «Shynjang qazaqtarynyng ruhany mәdeniyet ýlgileri» atty jeti tomdyq jinaghynyng songhy tórt tomy jaryq kórdi. Byltyr elordanyng 10 jyldyghyna oray, atalghan jinaqtyng alghashqy ýsh tomy «Atamúra» baspasynan basylyp shyqqan bolatyn. Kórshiles Qytay elinen ózining ómir boyy tirnektep jinaghan әn-kýi, ólen-jyrlaryn, maqal-mәtelderin shashau shygharmay, atamekenge jetkizgen belgili mәdeniyettanushy, etnograf, zertteushi, sazger Dolda Keneshúlynyng býginde enbegi janyp, júrtshylyq jeti tomdyqtyng túsaukeserine kuә boldy.
Dolda Keneshúly otyz jyl boyy Qytay jerindegi qazaqtardyng auyz әdebiyeti ýlgilerin, әn-kýiin, halyq әnderin, jyrlaryn, maqal-mәtelderin jinap, audiotaspalargha týsirip, osydan ýsh jyl búryn Qazaqstangha alyp kelgen edi. Múnday qúndylyqtardy atamekenge jetkizudegi maqsat – әdebiyetke, mәdeniyetke qamqor azamattardyng qolyna tabys etip, ózining tughan júrty aldyndaghy boryshyn aqtau bolatyn. Bir ózi bir instituttyng qyzmetin atqarghan azamat atamekenge kelisimen qolyndaghy baryn Imanghaly Tasmaghambetovke amanat etip tapsyrdy. Mәdeniyetting mәnin týsinetin, ruhany qúndylyqtyng baghasyn biletin IYmekeng Dolda Keneshúly jetkizgen taspalardy múqiyat tyndap, ondaghy búryn-songhy halyqqa jete qoymaghan әn-kýilerdin, jyrlardyn, batalardyn, basqa da auyz әdebiyeti ýlgilerining jinaq bolyp basylyp shyghuyn shúghyl qolgha aldy.
Sózdi qadirleytin, ónerdi qúrmetteytin kóziqaraqty halyq ýshin atalghan jinaq shynymen de qúndy. Osy túrghyda Dolda Keneshúlynyng enbegin belgili etnograf Shoqan Uәlihanov pen Aleksandr Zataevichterding mәdeniyetimizge qosqan ýlesimen salystyrugha túrarlyq. Sonday-aq atalghan jinaqtyng jaryq kóruine qazaqtyng betkeústar azamattary: belgili aqyn, «Júldyz» jurnalynyng bas redaktory Úlyqbek Esdәulet, «Atamúra» baspa korporasiyasynyng preziydenti Rahymghaly Qúl-Múhammed, Qúrmanghazy atyndaghy Últtyq konservatoriyanyng professory Ysqaq Bilәl, halyqtyq shygharmalardy oryndaushy Edil Qúsayynov syndy әdebiyet pen óner janashyrlary ýles qosty.

Úlyqbek Esdәulet, aqyn, Memlekettik syilyqtyng laureaty:
— Dolda Keneshúly osydan birneshe jyl búryn maghan 20-30 kaseta men tóte jazuymen jazylghan qoljazbalardy alghash әkelip kórsetken edi. Ol: «Mening baqylauymsha, ónerge shyn jany ashityn bir adam bolsa, sol — Imanghaly Tasmaghambetov bolar dep oilaymyn. Osy qazynam eshkimge qoldy bolmay, sol kisining qolyna tiyse, mening armanym joq» dep ótinishin bildirdi. Men Doldekenning amanatyn Imanghaly bauyrymyzgha jetkizdim. Ol, әriyne, búl qúndylyqtyng qúnyn birden baghalap, ruhany baylyqty jinaqtaushy jalghyz qazaqtyng enbegining januyna qolynan kelgenin ayaghan joq. Al maghan osy isting basy-qasynda bolyp, ýilestiruime joldastyq tapsyrma berdi. Sonymen birshama azamattardyng enbegimen qazirgi qolymyzdaghy jinaq jaryq kórdi.

Múrat Áuezov, mәdeniyettanushy:
— Qytaydaghy qandastarymyzdyng «Adam kýbirin tau estiydi, tau kýbirin Tәniri estiydi» degen jaqsy bir sózi bar. Olardyng bay, әdebi, mәdeny múrasynyng bizge jetip otyrghany – ýlken jetistik. Al halqynyng bay múrasynyng qúryp ketpeuin oilap, naghyz iyelerine qaytaru ýshin ony jinaqtaushyda naghyz qazaqy ýlken jýrek, namys boluy kerek. Men osynday Dolda sekildi azamattyng halqynyng baghyna jaratylghanyna quanyshtymyn. Qazirgi tilimizding jay-kýii mәz emes bolyp túrghan shaqta búl – ýlken enbek. Basymdy iyip, myng da bir raqmet aitamyn.

Dolda Keneshúly
, jeti tomdyqtyng qúrastyrushysy:
— Elimizding egemendigining arqasynda men ómir boyy jinaghan halyq múralary jeti kitap bolyp jaryq kórip otyr. Men ózimdi baqytty adammyn dep esepteymin. Ásirese, baldan qalghan sarqyttay ata-babamyzdyng bizge qaldyrghan osy halyq múralaryn keyingi uaqytta da jalghastyru – bizding boryshymyz. Men osy múralardy 1970 jyldan bastap jinadym. Qytay jerinde 1966-76 jyldar aralyghynda aumaly-tókpeli kezeng bolyp, mәdeny tónkeristing saldarynan kóptegen múralarymyz órtenip, qiratylyp, aspaptarymyz qúrtyldy. Áumeser sayasattyng saldarynan әn aitugha, kýy tartugha tyiym salyndy. Keyin әperbaqan nadandardyng zamany ótip, qatelikter týzetile bastaghanda, birshama ónerge janashyr azamattar qúrugha shaq qalghan әdebi, mәdeny múralardy tirnektep jinaumen boldy. Halyq múralaryn jinaqtau tenizden teben izdegendey mashaqatty júmys. Kez kelgen әnshi-kýishige baryp, «men myna әnindi, kýiindi jazyp alayyn» degenge eshkim saghan qolyndaghy baryn jayyp salmaydy. Odan da bireuding qyzyn aittyryp barghan onayyraq. Sondyqtan men býgin enbegimning jemisin kórip otyrghanyma sheksiz quanyshtymyn. Mening enbegimdi baghalap, jinaq etip shygharugha kómektesken azamattargha alghysymdy bildiremin.

 

 

Týiin

IYgilikti iske halyq qashan da quanady. Ásirese, «elim, júrtym» degen azamattardy tughan halqy baghalaydy. Bir jaghadan bas, bir jennen qol shygharyp, birlese atqarylghan júmystyng jemisine býginde barshamyz kuәmiz. Qúramynda Bilәl Ysqaq, Aytqaly Jayymov, Edil Qúsayynov t.b muzyka mamandary, zertteushileri men oryndaushylary bar júmys toby jinaqtaghy әn-kýilerding notagha týsuine, olardyng irikteluine qyruar enbek sinirgen. Bir jylgha tarta jýrgizilgen enbekting nәtiyjesinde, últymyzdyng mәdeny múrasy 128 sybyzghy kýiine, 300-ge tarta dombyra kýiine, 400-dey әn ýlgilerine tolyqty. Keshegi ótken jeti kitaptyng túsaukeserinde qazaq ónerpazdary jinaqqa engen әn-kýilerden shashu shashty.

 


Aynúr SENBAEVA
“Alash ainasy” gazeti 10 shilde 2009 jyl

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2391