Qazaqstannyng astanasynda 20-dan astam elding әlemdik jәne dәstýrli dinder ókilderi sinhrondau jәne 2022 jyldyng qyrkýiegine josparlanghan Ghalamshardaghy jetekshi dinder liyderlerining 7-shi sezine dayyndyqty bastau ýshin bas qosty. Forumgha qatysushylar memleket ishinde jәne halyqaralyq dengeyde dinaralyq jәne konfessiyaaralyq dialogty qúru boyynsha qazaqstandyq bastamalardyng manyzdylyghyn atap ótti.

Núr-Súltanda әlemning týkpir-týkpirinen: Reseyden, Týrkiyadan, Vatikannan, Qytaydan, Izrailiden, BAÁ-den, Úlybritaniyadan, AQSh-tan, Japoniyadan jәne basqa da ondaghan elderden kelgen diny úiymdardyng ókilderi kezdesti. Kezdesu Qazaqstannyng astanasynda, Esilding ong jaghalauynda boy kótergen erekshe piramidalyq ghimarat – «Beybitshilik jәne kelisim» sarayynda ótti. Piramida 2006 jyly Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerining sezine arnayy túrghyzylghan. Bir ay búryn XVII Euraziyalyq media forum barysynda osy joldardyng avtory әriptesterimen birge osy keshende bolyp, Núrsúltan Nazarbaev konfessiyaaralyq jәne órkeniyetaralyq dialogty damytu ortalyghynyng basqarma tóraghasy Bolat Sәrsenbaevpen kezdesti. Shetel tilshilerining «sheteldikter múnday erekshe ghimaratty qalay qabyldaydy» degen saualyna qazaqstandyq tәjiriybeli diplomat Bolat Sәrsenbaev bylay dep jauap berdi: «Piramida – mәngilik pen danalyqtyng simvoly. Búl bizding órkeniyetterimizding tarihy. Osy biregey ghimaratqa kirgen әrbir adam osy uaqyt baylanysyn sezinedi».

2022 jyldyng 14-15 qyrkýieginde Núr-Súltan qalasynda ótetin «Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng jetinshi sezi» halyqaralyq kýn tәrtibindegi biregey mәsele bolyp tabylady. Múnday pikirdi Qazaqstan Senatynyng tóraghasy, sezd hatshylyghynyng mengerushisi Mәulen Áshimbaev bildirdi. «Ruhany kóshbasshylardyng basty mindeti, bizding oiymyzsha, qúndylyqtardyng dúrys jýiesin qalyptastyru jәne adamdardy beybitshilik, adamgershilik qúndylyqtar, qoghamdyq kelisim jәne bir-birine qoldau kórsetu iydeyalary tónireginde biriktiru. Qazirgi jaghdayda soghystardan, qarulanudan, ekstremizmnen, tózimsizdik pen nәsilshildikten azat әlem qúru ýshin barlyq mýddeli taraptardyn, atap aitqanda sayasatkerlerdin, azamattyq sektor ókilderining jәne ruhani, diny jetekshilerding kýsh-jigerin biriktiru manyzdy», - dedi Áshimbaev.

Ol songhy 18 jylda kongress mәdeniyetaralyq jәne órkeniyetaralyq mәseleler boyynsha jalpygha tanylghan jәne ókildi dialog alanyna ainalghanyn atap ótti. «Biyl biz Qazaqstan Tәuelsizdigining 30 jyldyghyn toylap jatyrmyz. Osy kezende biz beybitshiliktin, últtyq birlik pen konfessiyaaralyq dialogtyng ózindik ýlgisin jasay aldyq. Qazaqstannyng túnghysh preziydenti Núrsúltan Nazarbaev qalyptastyrghan búl modeli ózining tiyimdiligi men ómirshendigin kórsetti. Býginde el Preziydenti Qasym-Jomart Toqaevtyng basshylyghymen últaralyq jәne konfessiyaaralyq kelisimdi qamtamasyz etu sayasaty jalghasuda. Sondyqtan biz ýshin Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng Hatshylyghy men Sezin ótkizu imidjdik oqigha emes, Qazaqstannyng damu modelining organikalyq jәne ajyramas bóligi bolyp tabylady», - dep atap kórsetti Senat Tóraghasy.

Sezd hatshylyghynyng otyrysyna Resey tarapynan Orys Pravoslavie Shirkeuining Mәskeu Patriarhatynyng Syrtqy shirkeulik baylanystar bólimining dinaralyq baylanystar jónindegi hatshysy Dimitriy Safonov qatysty. Reseylik pop Qazaqstan jerinde bóten emes. Memleketterimiz arasyndaghy ruhany qarym-qatynasty nyghaytqany ýshin 2017 jyly Dimitriy Safonov «Qazaqstan Respublikasynyng tәuelsizdigine 25 jyl» medalimen, 2018 jyly «Shapaghat» medalimen marapattaldy. Safonov teologiya boyynsha jýzden astam ghylymy jariyalanymnyng avtory. 2010-2018 jj «Pravoslavie – Islam» dialogy boyynsha halyqaralyq kezdesulerge qatysu ýshin Orys Pravoslavie Shirkeuining delegasiyalarynyng qúramynda boldy.

Dimitriy Safonovpen kezdesude Mәulen Áshimbaev úzaq merzimdi yntymaqtastyq pen kongress hatshylyghynyng qyzmetine jemisti qatysqany ýshin rizashylyghyn bildirdi. «Dәl әlemdik konfessiyalardyng qoldauynyng arqasynda kongress halyqaralyq ómirde búrynghydan da manyzdy rólge ie bolyp otyr», - dep atap ótti QR Senatynyng basshysy.

Músylman pikirlesterimen tildese otyryp, Senat basshysy Núr-Súltandaghy dinaralyq dialog diny úiymdardy jaqyndastyruda jәne HHI ghasyrdaghy jahandyq syn-qaterlerge birlesip jauap berude manyzdy ról atqara beretinine senim bildirdi. «Ruhany Shyghys» atynan әl-Azhar Islamtanu akademiyasynyng (Egiypet) bas hatshylary Nazir Ayad pen BAÁ Músylman aqsaqaldar kenesi Súltan Rumeysi, sonday-aq Kavkaz músylmandary basqarmasynyng tóraghasy Allashýkýr Pashazade qatysty.

Óz kezeginde Ispaniyadan kelgen qonaq, BÚÚ «Órkeniyetter aliyansynan» Miygeli Anheli Moratinos ta qazaqstandyq konfessiyaaralyq dialog alanynyng biregeyligin atap ótti. «Platforma sayasatkerlerge, diny kóshbasshylargha, halyqaralyq, aimaqtyq úiymdargha jәne barlyq mýddeli taraptargha polyarizasiyalanghan әlemde konfessiyaaralyq dialog pen túraqty damu mәselelerin birlesip talqylaugha tamasha mýmkindik beredi. BÚÚ «Órkeniyetter aliyansy» VII kongress júmysyna belsendi qatysady», - dedi Moratinos.

Hatshylyq otyrysynyng nәtiyjesinde aldaghy sezding negizgi taqyryby әlemdik jәne dәstýrli konfessiyalar kóshbasshylarynyng pandemiyadan keyingi kezendegi adamzattyng әleumettik jәne ruhany damuyndaghy rólin talqylau bolyp sheshildi.

2003 jyly Qazaqstan astanasynda ótken Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerining I sezining júmysyna nebәri 13 elding teologtary qatysty. Sol tarihy sezde sóilegen sózinde Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev: «Býgingi tanda ejelgi qazaq jerine ýlken qúrmet kórsetilip otyr: ol órkeniyetter men dinder dialogyn jýrgizuge әlemning týkpir-týkpirinen әlemdik jәne dәstýrli dinderding kóshbasshylary men joghary ókilderin shaqyryp otyr», - dedi. Jyldar kórsetkendey, birinshi preziydentting sózderi birshama oryndaldy. Búl joly shynymen de «býkil dýnie jýzinen» ruhany iyerarhtar ózderining kongress júmysyna qatysuyn rastady. Hatshylyqtyng baspasóz qyzmetining habarlauynsha, kelesi jyly Núr-Súltanda Europa, Aziya, Afrika jәne Tayau Shyghys elderinen islam, hristian, iudaizm, buddizm jәne sintoizmning ókilderi bolyp tabylatyn 200-ge juyq әlemdik ruhany kóshbasshylar sany boyynsha rekordtyq delegat keledi. Daosizm jәne basqa dәstýrli dinder ókilderi de qatysatyn boldy.

Resey etno-últtyq strategiyalar agenttigining diyrektory, tarih ghylymdarynyng doktory Aleksandr Kobrinskiyding aituynsha, qazirgi zamanghy giyperkonflikt әleminde әrtýrli konfessiyalardyng diny qayratkerlerining túraqty kezdesuleri óte manyzdy. «Adamdar bilmeytin nәrseden qorqady. Ártýrli konfessiyalardyng diny jetekshileri bir-birimen kezdesken kezde nadandyq pen týsinbeushilik sәti joghalady. Búl óte manyzdy. Aytalyq, shiitter sýnnittermen múnday halyqaralyq forumdarda jii kezdesken sayyn, olardyng arasyndaghy qaqtyghystar azayady, soghúrlym olar әlemdik ong ýderisterge tez sinisip ketedi. Taghyda basqa. Demek, Qazaqstan Respublikasynyng túnghysh preziydentining osydan 20 jylgha juyq búryn úsynghany óz mәni boyynsha tanghalarlyq dúrys oqigha», - deydi ol.

Tarihshy Resey ýshin múnday auqymdy ruhany is-sharalargha qatysu aldaghy ómirlik mәsele ekenin basa aitty. «Býginde Reseydi hristiandyq pen islamnyng simbiozy dep sanaytyndar az. Búl simbiozsyz Resey bolmaydy, Mәskeu jәne Qazan handyghy bolady, múny bilu kerek. Osy túrghydan alghanda Qazaqstan Reseyge sheksiz jaqyn...Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylarynyng sezderi Qazaqstandy biriktiredi. Mәdeniyetter men dinderding simbiozy saqtalghansha, ol gýldengen el bolady», - dep sendirdi ghalym.

Abai.kz