«Esly vy mne ne pomenyayte moy mozgiy,
mne kazahskiy yazyk ne vyuchiti!»
Erlan Idrisov,
QR Syrtqy ister ministri.
2002 jyl.

Keshe Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev Syrtqy ister ministrligining keneytilgen alqa otyrysyna qatysty. Atalmysh otyrysta Preziydent basynan ayaghyna deyin Memlekettik tilde - qazaq tilinde sóilep shyqqanyn rizashylyq sezimmen baqylap otyrdyq.

Óitkeni, bir apta búryn, 2021 jyldyng 12 qarashasynda qúrylghan Týrki memleketteri úiymynda Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev tek qazaq tilinde sóilegen bolatyn. XX ghasyr basynda Qazaq Elining Tәuelsizdigi ýshin kýresken Alash arystary kótergen Túran tútastyghyna jýz jyldan keyin jarqyn tarihy qadam bastalghanda, dәl osy tuystyqtyng jarqyn belgisin mysal etken edi.

Ótken ghasyrdyng ortasynda qiyn-qystauda Shyghys Týrkistannan Tiybet pen Gimalay asyp, aua kóshken qazaqtar Ýndistan men Pәkstangha barghanda shaqyryp alyp, bauyryna basqan bauyr el Týrkiyanyng kórnekti memleket qayratkeri, sol kezdegi premier-ministri Adnan Menderesting ruhyna qazaq halqy atynan taghzym etken bolatyn. Sonda tolqyp sóilegen Toqaevtyng Erdoghandy egildirgenin de kórip, riza bolyp, yqylasymyzdy bildirgen edik.

«Birden aitu kerek, Qazaq memleketi basshysy tek Qazaq tilinde sóiledi. Endi osy Tәuelsiz memleket basshysynyng memlekettik tilde ghana sóileu ýrdisi preziydentimizding ózi bes tildi beske bilse de, AQSh-qa barsa da, Qytaygha barsa da, tipti Reseyge barsa da saqtaluy kerek», - dep jazghan edik.

Alla tilegimizdi qabyl alyp, memleket basshysy sodan keyin alghash ótkizgen elimizdegi alqaly jiynda da tek memlekettik tilde sóiledi. Úzaghynan sýiindirsin dep tileyik.

IYә, «Qazaqstan atynan shet memleketterde qyzmet istep jýrgen diplomattarymyz eng aldymen memlekettik tildi bilui kerek», – dep naqty tapsyrghan Preziydent aldymen ózi osynday ýlgi kórsetti.

- Bilikti mamandardyng Syrtqy ister ministrliginen ketui onyng kadrlyq әleuetin tómendetude. Búl – shyn mәninde, ózekti mәsele. Men osy ministrlik eng konservativti qúrylymnyng biri ekenin bilemin. Múnyng jaqsy jaghy da bar. Dәstýr saqtalady, kәsiby diplomattar shoghyry qalyptasady. Degenmen, jaghymsyz jaghy da joq emes. Bilimdi, bilikti әri elge adal qyzmet etkisi keletin jastar ýshin ministrlikke júmysqa túru – «alynbas qamalday». Búl ahualdy týzep, kadr sayasatyn týbegeyli qayta qaraytyn kez keldi. Diplomatiyalyq qyzmetke, eng aldymen, kózi ashyq, kókiregi oyau, otanshyl mamandar qajet. Qazaqstan atynan shet memleketterde qyzmet istep jýrgen diplomattarymyz shetel tilderin ghana emes, aldymen, memlekettik tildi bilui kerek, – dedi Preziydent.

Rasynda, elimizding Tәuelsizdigine 30 jyl tolsa da, shet memleketterde qyzmet istep jýrgen diplomattarymyzdyng memlekettik tildi bilui әli sheshilmegen mәsele bolyp keledi. Búny preziydentting ózining qadap aituynan-aq biluge bolady. Bir ghana mysal, bir jyl búryn, 2020 jyly 7 tamyzda «Qazaq ýni» gazetinde Mongholiyadaghy Qazaqstan elshiligi qyzmetkerining sondaghy qandasymyz Maygýl Aulyhqa orystilinde sóilegeni turaly «QAZAQ ELShILIKTERINING TILI RESEY TILI ME?!. Syrtqy ister ministrligin syrt elding mýddesin qorghaushylardan tazalau kerek, Preziydent myrza!» atty maqalamyz shyqqan edi. Búl maqala qoghamda ýlken rezonans tudyrghany belgili. Sol kezde Syrtqy ister ministrligi synnan qorytyndy shygharyp, qazaq tilin qoldanugha biraz qadamdar jasaghany anyq. Biraq Syrtqy ister ministrliginde ghana emes, barlyq ministrlikter men vedomostvalargha tәn jazylmas auru – memlekettik tilde is qaghazyn jýrgizu tek audarmashylardyng ghana moynyndaghy júmys bolyp túr.

Kezinde, 2002 jyly elshilik qyzmetkerleri týgili Syrtqy ister ministri Erlan Idrisovtyng ózi «Eger sizder mening miymdy auystyrmasandar, qazaq tilin ýirena almaymyn» dep («Esly vy mne ne pomenyayte moy mozgi, mne kazahskiy yazyk ne vyuchiti!») dep parlamentte mәlimdegenin el úmytqan joq әli... Sonda sol kezdegi parlament deputattarynyng bir de bireui: „Qazaq tiline miyng jetpese, qalay qazaq ministri bolasyn, ornyndy bosat!?” dep aita alghan joq. Óitkeni, parlamentte de óz ana tili men memlekettik tilin bilmeytinder tolyp jatyr edi ol kezde... Parlamaent solay diplomatiya turaly zannan «Elshilik qyzmetkerleri memlekettik tildi bilui tiyis» degen bapty alyp tastady. El ýshin emes...Erekeng ýshin... búl bap, úmytpasam osydan 9 jyldan keyin 2013 jyldary boluy kerek, senator Quanysh Aytahanovtardyng aiqayymen qayta qosyldy.

Eldi shulatqan ol oqigha turaly «Qazaq ýni» gazeti birneshe syn maqala jariyalady. «Memlekettik tilge miy jetpegender qalay ministr bolady?» degen maqalamyz qazir «Qazaq ýni» últtyq portalynda «Kóp oqylghandar» aidarynda túr. IYә, 352 myng ret oqylyp, 300-dey pikir jazylghan...

Sonyng ózinde, osy uaqytqa deyin 20 jyldan beri bizding Erekeng eshqanday memlekettik tildi ýirenbey-aq, miyn auystyrmay-aq, eki ret Syrtqy ister ministri boldy. Úlybritaniyada ekinshi ret elshi bolyp otyr qazir...

Preziydent, әri ózining tikeley ústazy Q.Toqaev memlekettik tildi biludi naqty tapsyrghasyn endi qayter eken, ol jaghy әli belgisiz...

Biraq, Erlan Ydyrysovtyng kezinde Reseylikter Qazaqstan últshyldyghyn aiyptaghanda, aldaryna týsip alyp shaba bermey, diplomatiyalyq qarsylyq kórsete bilgenin atap ótu kerek...

Al biz endi memleket basshysynyng memlekettik tildi biluge baylanysty tapsyrmasynan keyin múnday kelensizdikterge jol berilmeytin bolady dep ýmittenemiz.

Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev sonymen qatar jiynda juyrda Týrkitildes memleketterding yntymaqtastyq kenesining atauy ózgergenin atap ótti.

– Jaqynda bauyrlas eldermen birlesip, Týrki kenesin tolyqqandy úiymgha ainaldyrdyq. Osylaysha, týrkitildes memleketter yntymaghynyng jana kezeni bastaldy, – dedi Preziydent.

Eng aldymen syrtqy sayasatty «Halyq ýnine qúlaq asatyn memleket» tújyrymdamasyna say jýrgizip, onyng tiyimdiligin barynsha arttyru kerek ekenine toqtalghan Preziydent ministrliktegi kemshilikterdi de atap ótti.

- Qazir Qazaqstannyng syrtqa baghyttalghan júmysynda birtútas, jalpy memlekettik strategiya joq deuge bolady. Búl – jýieli sipattaghy mәsele. Syrtqy ister ministrligi tyghyz mekeme-aralyq ýilestiru júmysyn tiyimdi atqaruy kerek. Memlekettik apparat ishindegi baylanys, ózara yqpaldastyq әlsiz. Sonyng kesirinen eleuli kemshilikter bolyp jatady. Oghan qosa, últtyq mýddeni qorghaytyn kezde tiyimdi júmys atqarylmaydy. Mysaly, qazir Jayyq ózeni tartylyp barady. Qazaqstangha joldanghan jýk Qytay shekarasynda túryp qaldy. Bizding kәsipkerlerimizding kórshi elder naryghyndaghy mýddesi oidaghyday qorghalmay otyr. Osynday kelensizdikter halyqtyng túrmys sapasyna jәne kónil kýiine keri әser etedi, – dep, Memleket basshysy Syrtqy ister ministrligin syngha aldy.

Biyl 30 jyl tolyp otyrghan qasiyetti Tәuelsizdigimizding bagha jetpes qadirine toqtalghan Qasym-Jomart Toqaev elding kýtken eng basty sózin aitty:

– Biz Tәuelsizdik pen egemendikke, elimizding shekarasy men aumaqtyq tútastyghyna núqsan keltiretin bir de bir kelisimge jol bermeuimiz kerek. Óitkeni, osy qasiyetti qúndylyqtar biz ýshin bәrinen qymbat. Biz eng aldymen, Qazaqstannyng mýddelerin tabandylyqpen qorghauymyz qajet, – dedi Preziydent.

«Eldestirmek-elshiden» dep, atam qazaq bayaghydan elshilik qyzmetting joghary baghasyn berip qoyghan.

Endeshe, syrtqy sayasatymyz syndarly bolyp, Últtyq mýddemizdi qorghauda útylmaytyn dengeyge jetedi dep senemiz.

Qazybek Isa,

QR Parlamenti Mәjilisi deputaty,
«Aq jol» partiyasy tóraghasynyng orynbasary

Abai.kz