Jyl sanap elimizden qajylyqqa barghysy keletin qauymnyng sany artyp keledi. Músylman­nyng bes paryzynyng biri sanalatyn osy bir paryzdy óteu әrkimge búiyra bermeytin baq. Sol baqqa qoly jetken 5 500 otandasymyz Qaghbany betke alyp, bes paryzynyng birin ótemekke attanyp ketti. 2011 jyly búl iygi sapardyng dәm-túzy 4 000 jerlesimizge búiyrghan edi. Biylghy kórsetkish ótken jylmen salystyrghanda, 1500 adamgha artyq eken. Qosh delik! Sol 5 500 azamat­tyng arasynda qajylyqqa bir emes, әldeneshe ret barghan aghayyndar da bar. Múnday jaylar qoghamnyng keybir mýshelerine «Qajylyqqa bir­neshe mәrte baru paryz ba, әlde sәn be?» degen saual qoyghyzyp jýr. Biz de osy súraq ainala­synda oiymyzdy shiratyp kórip edik.

Jyl sanap elimizden qajylyqqa barghysy keletin qauymnyng sany artyp keledi. Músylman­nyng bes paryzynyng biri sanalatyn osy bir paryzdy óteu әrkimge búiyra bermeytin baq. Sol baqqa qoly jetken 5 500 otandasymyz Qaghbany betke alyp, bes paryzynyng birin ótemekke attanyp ketti. 2011 jyly búl iygi sapardyng dәm-túzy 4 000 jerlesimizge búiyrghan edi. Biylghy kórsetkish ótken jylmen salystyrghanda, 1500 adamgha artyq eken. Qosh delik! Sol 5 500 azamat­tyng arasynda qajylyqqa bir emes, әldeneshe ret barghan aghayyndar da bar. Múnday jaylar qoghamnyng keybir mýshelerine «Qajylyqqa bir­neshe mәrte baru paryz ba, әlde sәn be?» degen saual qoyghyzyp jýr. Biz de osy súraq ainala­synda oiymyzdy shiratyp kórip edik.

Qajylyqqa birneshe mәrte barghan babalarymyz bar ma?

«Baydyng asyn bayghús qyzghanypty» degendey bolmay, ótken ghasyrlarda әldeneshe ret qajylyqqa baryp, paryzyn ótegen bir-eki mysaldy ghana tilge tiyek etelik. Jyr jolbarysy Jambyl Jabaevtyng 1840 jyly dýniyege kelgen tughan aghasy Tәiti atamyz Mekke-Mәdiynege eki ret saparlapty-mys. Jambyl atamyzdyng qaldyrghan derek­terine qaraghanda, alghashqy qajylyq saparda Tәiti Orta jýzding tobyqty ruynan Qúnanbay Óskenbayúlymen jәne Kishi jýz әlim ruynyng Tórtqara atasynan shyqqan Myrqy degen qajymen tanysyp, ýsheui dos bolugha uaghdalasady. Tәiti ekinshi ret shapyrashty ruynan Qúdaybergen bolys, Qisybay bolys, Asylbek bolys, Qayqy sary, Isabek Ke­uilbay, Shybyl Sәuirbay, Dәuletbaq degen kisilermen qajygha birge attanady. Búl - bir mysal. Ekinshi mysal, Qúnanbay qajylyqqa shygharda qasyna búrynda Mekke-Mәdiyneni kórgen Aqqozy Ótemisúlyn ertedi. Aqqozy qajy ýshinshi mәrte qajylyq saparynda kóz júmyp, Mekkege jerlenipti. Búl ótken ghasyrlargha tiyesili әngime. Endi býginge oralayyq. 

Qajylyq paryzyn kóp ótegender jayly

Búrynghy zamanda jol azabynyng qiyndyghynan qajy­lardyng birqauymy Mekkege jete almay, jolda sheyit bola­tyny jóninde mәlimetter jeterlik. Mysaly, aghyl­shyn sayahatshysy Djenkinson qajylyqqa baru Orta Aziya túrghyndary ýshin erlik bolyp sanalatynyn jaza kelip, Deshti Qypshaqtan «qassaq, dinderi músylman» birneshe adam jol azabyna tózip, Mekkege saparlap bara jatqanyn aitady. A.Vamberiyding derekterinen qazaq qajylarynyng ýshten biri tughan jerine tiri kelmeytinin kóremiz. Al qazir she? Qazir bәri ózgerdi. Bir jarym-eki jyl boyy sapar shegip, týiemen, atpen aryp-ashyp jolgha shyghu úmytyldy. Qaltanyz qalyng bolsa, «kók aspannyng kemesi» әp-sәtte mejelegen jerge jetkizip salady. Bәlkim, birneshe mәrte qajylyqqa barugha órkeniyet damuynyng әseri de bolyp jatqan shyghar. Dese de, qanshalyqty jol jayy onaylady degenimizben, «shaytangha tas laqtyru» ghibadaty kezinde jýzdegen músylmannyng jan tapsyratynyn bilemiz. Mysaly, 1990 jyly Mekkede qajylyq paryzyn óteu ke­zinde 1400 adam o dýniyege attanghan eken. Ótkende «Aytugha onay» tok-shouynda osynday qiyndyqqa moyymaytyn, sek­senning sengirin baghyndyrghan Fatima Adaeva atty apamyz 34 ret qajylyq paryzyn ótegenin aityp qaldy. Asta­na­daghy belgili bir sauda ortalyghynyng qúryltayshysy, 12 mýgedek asyrap otyrghan Fatima Adaevany sózge tartpaq bolyp, qonyrau shalghanymyzda әjemiz biyl da qajyly­ghyn óteuge ketkenin bildik. Yaghny qasiyetti sapargha 35 mәrte jol tartty degen sóz. Al eks-mýftiyimiz Rәtbek qajy Ny­sanbayúly 15 ret paryzyn ótep qaytqan eken. Rәtbek qajy­gha jeti ret ýlken, segiz ret umra, yaghny kishi qajylyqqa baru búiyrypty. «Qazaq degen qaysar últty 28 elge tanyt­tym» dep «attandaytyn» Amantay qajy qajylyq sapargha 10 ret shyghypty. Aytysker aqyn Aybek Qaliyev ýsh mәrte qajylyq saparda bolghan. Áriyne, múnday derekterdi tize beruge bolady.

Qyzyq derek!

Keybir beyresmy aqparat kózderi 140 jastaghy kavkazdyq azamattyng qajylyqqa barghanyn jazady.

2011 jyly ingush Madinat Zadaeva 110 jasynda qajylyq paryzyn ótepti. 

Reseylik Alipat qajy Shamhalova qajylyqqa 103 jasynda baryp qaytypty.

Biyl qazaqstandyq qajylar arasynda 106 jastaghy Jaqyp atty aqsaqal bar.

Ziyaly qauym ne deydi?

Belgili ghalym Mekemtas Myrzahmetov qajylyqqa kez kelgendi әldeneshe ret aparugha bolmaytynyn, «qajy kóbeyse de, qasiyet kóbeymeytinin aitady. «Qajylyqqa әr adam ishki ruhany әlemin tazalap alghannan keyin baruy kerek. Maghan qajylyqqa tegin aparu jóninde úsynys týsti. Biraq qasiyetti sapargha ruhany túrghydan dayyn bolmaghan­dyqtan bas tarttym. Óitkeni biz besikte jatqannan-aq ateiys­tik tәrbiyeni kórdik. Keybir kommunister siyaqty bir kýnde qajygha ainala salu qolymnan kelmeydi. Qajylyqqa әldeneshe ret barghyshtargha aitarym, olar besinshi pary­zyn oidaghyday ótegisi kelse, jayau, jalpylama jol azabyn tartyp kórsin» deydi. Tarih ghylymynyng doktory Talas Omarbekov bolsa, babalarymyz qajylyqqa birneshe ay boyy jýrip, Orta Aziya, Qara teniz arqyly baratynyn, qazir әp-sәtte úshaqpen jetuge bolatynyn aita kelip: «Qajylyqqa qansha ret baram dese de, әr adamnyng qúqy. Meninshe, qajylyqqa baru Allanyng aldyndaghy paryzymyz bolghandyqtan da, ony jariyalaudyn, maqtan kóruding qajeti joq. Ángime qansha ret baruda emes, qalay baruda? Osy bir sapargha niyet etken qanshama ata-babalarymyzdyng armany oryndalmady. Daghystandaghy kóterilisti bastaghan imam Shәmil Patsha ýkimetinen tútqynnan bosatyp, qajylyqqa jiberudi súraydy. Aqyry niyeti qabyl bolyp, Qaghbany qúshaqtap túryp qaytys bolghan. Sol sebepti de múnday qasiyetti paryzdy sәnge ainaldyrugha bolmaydy jәne «qajylyq sәnge ainalyp bara jatyr» deuding ózi dúrys emes», - deydi.

Siz ne deysiz?

Kenje-Áli MYRZABAY, «Tastaq» meshitining bas imamy:

- Dinde qajylyqqa qansha ret barsa da shekteu joq. Mal tauyp, dýniyesi jetip túrsa, oghan nege qajylyqqa bara beresing dep aita almaymyz. Qazir 5-10 myng AQSh dollarymen birneshe mәrte qajylyqqa baryp qaytatyn auqatty adamdar jeterlik. Olardyng kórshilerining ishetin tamaghy joq boluy mýmkin. Ya ózge de tuystary qajylyqqa barghysy keletin shyghar. Ash otyrghan kórshining qarnyn toydyryp, kiyimin kók etseniz - eng abzaly osy. Al ekinshi jaghynan qarasanyz, jighan-tergendi bala-shaghanyng auzynan jyryp alyp, birtughan aghayynyna kómektespey, qajylyq ataqqa bola jolgha shyqsa, ol sharighatqa jat amal. Mysaly, jamaghattar arasynda «Men qajylyqqa bes mәrte baryp kelgenmin. Tórde otyryp, bata beruim kerek» deytin músylman bauyrlarymyz kezdesedi. Olardy «qajeke» demesen, bәlege qalasyn. Meninshe, qajylyqqa ataq ýshin әldeneshe ret baratyn aghayyngha odan da ýlken sauap alatyn iygi amaldardyng bar ekenin týsindiruimiz kerek.

Qanat BIRLIKÚLY

"Alash ainasy" gazeti