Qazaq aitady, qazaq qatyryp aitady, qazaq tandy tangha atyryp aitady. Qazaqtyng aitatyny: «Auzynnan aq it kirip, kók it shyqty ma?» - deydi. Sonda oilaysyng ghoy, keybir kenkeles adamdardyng auzyna týrli-týsti itter kirip ketedi ghoy dep... Auyzgha abay bolu kerek. Auyz degen - keyde jauyz. «Auyzdan «avariya» bolyp qaldy» - degen zamanauy pәlsafa da bar. Oibuy, aitpaqshy, «irigen auyzdan shirigen sóz shyghady» - degen degbirindi qashyratyn qaghytpa da bar eken ghoy. Auyz turaly aita bersen, jýdә kóp. Sol auyzdyng ishine jasyrynyp jatqan tiline ie bola almasan, taghy pәle. Qazaq aitady, qazaq qatyryp aitady, qazaq tandy tangha atyryp aitady: «Basqa pәle tilden!» - deydi. Tiline ege bolmasan, tiridey ólesin, ózindi-ózing tiridey kómesin.

Qazaq jerinde bayyp, qazaq nanyn toyghansha jep, qazaqtyng suyn iship jýrgen qazaqstandyq kәsipker Ramil Muhoryapovtyng da auzynan aq it kirip, kókpenbek it shyghady. Ashyq aitsaq, auzy jyrtyq. Bir kýni tanerteng oyansa, auzy jyrtylyp qalypty. Sosyn eken ghoy, auzyna ne kelse, sony aityp, ie bola almay qalatyny,

IYegi duyldap, jýregi suyldap, dәrigerge bardy zuyldap.

– Dәriger, mening auzym jyrtyq, - dedi ol degbirsizdenip.

– Qalay jyrtyq?

– Mine kórinizshi? - dep súrady ol ótinip.

– Kórip túrghanym joq.

– A, aa, mine qaranyz, jyrtyq qoy, - dedi ol auzyn apanday ashyp. Dәriger kóz әinegin kiyip, oghan ýnile qarady da:

– Iya, bolar-bolmas jyrtylypty, - dedi.

– Ne isteymin? - dep súrady ol.

– Jelim jaghynyz.

– Qoyynghyzshy?

– Iya, «Jyrtyqqa jelim» degen jelim shyqqan.

Kәsipker auyz jelimin taptyryp, jyrtyq auzyna jaqty. Biraq, auyzy qúlaq jaghyna qaray odan beter jyrtylyp ketti. Sóileuden qaldy. Sózderi shashyrap, әr jerge týskendey. Sosyn, ol auzyn alaqanymen basyp, óni qashyp, qatty sasyp, dәrigerge keldi.

– Dәriger myrza, jeliminiz bolmady ghoy?

– Teri jippen tigu kerek.

– Tigip berinizshi. Qúday ýshin!

– Qazaq últyna til tiygizbeysing ghoy?

– Ant etemin!

– Solay ma?

– Oryndamasam, basqa jaqqa kóship ketemin.

– Siz qazaq tilin qorladynyz. Qazaq últynyng namysyn ayaqqa taptadynyz. Sol ýshin auzynyz jyrtylghan. Sol auzynyzgha ie bola almaghanynyz ýshin, jýreginiz de jyrtylghan. Áueli, jýrekting jyrtyghyn jamau kerek. Sonda auyz jyrtyghy ózinen-ózi jazylyp ketedi! - dedi dәriger.

– Tәnir jarylqasyn, shipa beriniz! Aytqanynyzdy týsinem, aityp alyp, aitqanyma kýrsinem. Jyrtyq jýregimdi de jazyp beriniz!

– Bilesing be, sendeylerge bir satirik mynaday óleng shygharypty, oqyp bereyin:

Jamandyqqa jolasan,

Mysaly,

Bank tonasan,

Týskeli túryp otqa,

Bylay deysin, sotta:

– Keshirinizder,

Keshirinizder!

Keshire salamyz,

Myna bizder.

Sosyn,

Bolmasyn, tosyn...

Ózindi-ózing kóndirdin,

Ádeyi adam óltirdin.

Byttiyp beting botqa,

Bylay deysin, sotta:

– Bayqamay bes ret,

Kýn batqanda keshirek,

Pyshaqtappyn,

Sosyn, qúshaqtappyn,

Ólgen son, «keshir!» dep,

Keshirinizder,

Keshirinizder...

– Keshiremiz,

Keshirmesek,

Qazaqpyz nesine biz?

– Elge kelgen qonaqpyn,

Eki kempir zorlappyn,

Artynan óltirip,

Qúlaghyn kesip, qorlappyn,

Qysqasy, sorlappyn,

Jýzimdi torlap mún.

Keshirinizder,

Keshirinizder,

– Oibay, keshiremiz,

Keshirmesek,

Toygha keshigemiz...

Ózge últty syilamasaq,

Qazaqpyz, nesine biz?

Múnyng bәri «Ádemi»,

Zanda keshirilmeydi,

Qylmystylar әlemi.

Al, qaytesiz.

Mynaday pәleni:

Tilimizdi qorlaydy,

Kórgensiz be, ondaydy?

Tuymyzdy tilgilep,

Qazaq bayghús sorlaydy,

Sosyn jelide,

Salamyz oibaydy.

– «Keshirinizder!» - deydi de,

Nanymyzdy jeydi de,

Taghy da toymaydy,

Keshirim súrap, qaytadan,

«Qoy!» degenge qoymaydy,

Halyqtar Assambleyasy,

Osy, neni oilaydy?

– Dәriger myrza, ne isterimdi bilmeymin, aitarymdy aityp alyp, týnimen kirpik ilmeymin. Prokuratura da ýstimnen is qozghapty... - degen Ramil Muhoryapov kóz jasyn bir syghyp aldy.

Shyn mәninde, Ramil dәl osylay dәrigerge jýgirmese de, jýregining jyrtyghyn, kónilining tyrtyghyn, auzynyng tilingenin, kóp nәrsening keyinnen bilingenin týsinip, halyqtan keshirim súrady. Keshirim súray salu  onay eken. Ol ne dep qoyyp edi? Búl paqyryng kýni keshe reseylik kәsipkerler  qatysqan jiynda: «Adam orys tilin shynymen bilmese, týsinuge bolady, al tek qazaq tilinde jauap beru últshyldyqqa jatady, ol mәdeniyettilikting kórinisi emes», - dep aitqan bolatyn. Sol eken, jelidegi patriottar ony talap. «jýnin» júlyp, tu-talaqayyn shygharyp, tyrday, abyroydan júrday etip tastady. Sauap bolypty!

Múhtar Sherim

Abai.kz